سینما، ابزاری قدرتمند در بیان معضلات اجتماعی

این فیلم مانند داستان واقعی آتنا اصلانی هفت ساله و مانند تمام فیلم‌های اجتماعی سینما تلخ است، اما از این منظر که توانست برای نخستین بار از بروز این آزارها پیشگیری کند و نسبت به آن هشدار دهد اهمیت ویژه‌ای دارد. چرا که سینما همواره نقش بسیار موثری در آگاهی بخشی خانواده‌ها در جلوگیری از به وجود آمدن چنین بحران‌هایی در جامعه دارد. بحران‌هایی که نه تنها در جامعه ما بلکه در تمام دنیا به وفور اتفاق می‌افتد.

با پوران درخشنده درباره ضرورت ساخت فیلم‌های دغدغه‌مند در سینما، لزوم آموزش کودکان و نوجوانان برای مراقبت از خود و ... به گفت‌وگو پرداخته ایم که در ادامه می‌خوانید.

شما بعد از ساخت فیلم‌های اجتماعی مختلف، در «هیس، دخترها فریاد نمی‌زنند» سراغ مساله تابویی مانند آزار جنسی کودکان دختر رفتید. چه ضرورتی را در جامعه حس کردید که به‌عنوان یک فیلمساز خودتان را موظف به بیان و هشدار درباره آن دیدید؟

موضوع آزار جنسی کودکان دختر ضرورت و نیازی بود که آن را برای خودم تکلیف می‌دانستم. بعضی خانم‌ها به من مراجعه کردند و از این مساله و سرگذشت‌شان برایم گفتند. مساله‌ای که صرفا محدود به کودکی‌شان نمی‌شود و تبعاتش یک عمر گریبانگیر خود و خانواده‌شان می‌شود. وقتی چنین دردنامه‌هایی به دستم رسید خودم را نسبت به بیان مظلومیت این بچه‌ها مسئول دیدم و احساس کردم باید با یک نوع حس مسئولیت خاص این فیلم را بسازم. البته در نهایت باز هم نتوانستم به‌دلیل برخی محدودیت‌ها به همه ابعاد و زوایای این موضوع بپردازم، اما زنگ خطری را به صدا درآوردم. کودک آزاری جنسی البته درباره پسرها هم وجود دارد.

قطعا برای ساخت این موضوع تحقیقات زیادی هم انجام دادید، در این تحقیق‌ها با چه مواردی مواجه شدید؟

بله. البته متاسفانه آمار قابل اتکایی در این زمینه وجود ندارد. شمار بسیار زیادی از زنان ما در تهران و بخصوص در شهرستان‌ها دچار چنین آسیبی در کودکی شده‌اند، اما آمار واقعی هیچ‌وقت علنی نمی‌شود! در حالی‌که به اعتقاد من انتشار این آمار باعث هشدار به مردم می‌شود. سکوت راجع به این مساله و مسائلی از این قبیل، فرصت سوءاستفاده بیشتر را به آدم‌های خطرناکی که دچار بیماری‌های جنسی هستند، می‌دهد. چون آنها این اطمینان را می‌یابند که زنان و جامعه ما از ترس آبرو این موضوع را علنی نمی‌کنند. در جامعه ما اصلا نمی‌شود آماری در این رابطه پیدا کرد چون همان‌طور که گفتم مساله آبرو خیلی مهم است و حاضرند هر کاری بکنند، اما کسی آبرویش نرود. این بحث مانع می‌شود که بیایند مشکلاتشان را مطرح کنند مگر در شرایطی که اتفاقی بیفتد تا مجبور شوند درباره آن حرف بزنند! من برای ساخت فیلم «هیس؛ دخترها فریاد نمی‌زنند» با دختران زیادی حرف زدم که بین آنها تنوع آزار و اذیت وجود داشت و بعضی از آنها شامل آزارهای کلامی هم می‌شد.

به نظر شما، آزار جنسی کودکان در مقایسه با دیگر آسیب‌های اجتماعی چقدر مهم است؟

این آسیب از بزرگ‌ترین آسیب‌های اجتماعی است که آسیب‌های دیگری را هم به‌دنبال خود دارد. ابعاد روانی و اجتماعی آن به‌قدری زیاد است که همان لحظه تمام نمی‌شود و بعضا افراد دیگری را هم که در اطراف فرد آسیب دیده قرار دارند، درگیر خود می‌کند.

نقش تربیتی و آموزشی خانواده‌ها را در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به فرزندان چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به نظرم خانواده‌ها باید آگاهی بیشتری نسبت به مسئولیت‌هایشان پیدا کنند. بعضی از خانواده‌ها فکر می‌کنند اگر دخترهایشان را در حبس نگه دارند یعنی از آنها مراقبت کرده‌اند! اما این مراقبت نیست. خانواده‌ها و حتی مدارس باید به کودکان محافظت روحی و جسمی از خود را یاد بدهد. این آموزش‌ها را هم باید از سه‌سالگی و به زبانی کودکانه به او داد. وقتی بچه این را فهمید تا جایی که در توانش باشد از خودش محافظت می‌کند. ضمن این‌که خانواده‌ها باید بدانند که فرزند کوچکشان را هرگز نباید به بهانه آمد و رفت به مدرسه، خرید و.. در خیابان رها کند. منکر حس استقلال بخشی به کودکان نمی‌شوم، اما مواظبت از کودکی که در معرض انواع و اقسام خطرات است بحث جداگانه‌ای است.

بقیه نهادها چطور؟ به نظر شما زبان سینما تا چه اندازه ابزاری موثری برای ارتقای سطح آگاهی و بینش مردم نسبت به چنین مقولاتی است؟

این داستان‌ها باید در قالب فیلم و سریال به مردم نشان داده شود. چرا که سینما، تلویزیون و... مدیوم‌های قوی و فراگیری در آموزش به مردم هستند. در هر جامعه‌ای مشکلات اجتماعی و رفتاری محصول عملکرد یک فرد یا یک نهاد نیست، بلکه همه مسئول آن هستند. مشکلات یک جامعه محصول یک چرخه معیوب است. من می‌گویم، وقتی مساله‌ای در جامعه جریان دارد چرا نباید نسبت به آن عکس العمل نشان داد؟ این واکنش وظیفه ما فیلمسازهاست، وظیفه سینما یا هر رسانه دیگری که فقط سرگرمی نیست. یک فیلم باید حرفی برای گفتن داشته باشد و سینما ابزار قدرتمندی در بیان معضلات اجتماعی است که با نمایش درست و اصولی آنها می‌تواند راه‌حل موثری برای بهبود یا برطرف کردنشان پیدا کند. ضمن این‌که فیلمسازانی که دغدغه مضامین اجتماعی دارند و بی‌هیچ حمایتی چنین فیلم‌هایی می‌سازند هم باید در زمان اکران فیلم‌هایشان با حمایت مواجه شوند.

ساناز قنبری

سینما