چاقـو جـان می‌گیـرد

براساس آخرین آمار پلیس، استفاده از سلاح سرد در 70درصد نزاع‌های آنی کشور به قتل منجر شده و 40 درصد قتل‌ها نیز با ضربه چاقوست.

در بسیاری از جرایم دیگر مانند سرقت و زورگیری، خفت‌گیری و جرایم جنسی نیز استفاده از سلاح سرد رواج دارد و چاقو، قمه و شمشیر بیش از همه به عنوان آلت جرم از سوی ماموران کشف شده است.

این شرایط باعث شده تا پلیس از سال 86 طرحی با عنوان ممنوعیت حمل سلاح سرد را به مجلس ارائه کند و خواستار وضع قوانین بازدارنده در این خصوص شود. در این طرح آمده است: «هر فردی که با چاقو یا هر وسیله دیگر تظاهر به قدرت نمایی کند و در این حین برای مردم مزاحمت به وجود بیاورد، به حبس از شش ماه تا دو سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شود.» این طرح دو بار در مجالس هفتم و هشتم بررسی و هر بار بنا به دلایلی در کمیسیون قضایی رد شد تا این که شهریور 95، با اضافه شدن یک تبصره دیگر به تصویب کمیسیون رسید. براساس تبصره جدید، حمل سلاح‌های سرد مانند قمه، شمشیر، ساطور و چاقوی ضامن دار نیز جرم محسوب شده و مجرم به حداقل مجازات در این ماده محکوم می‌شود. تلاش‌ها برای تصویب این طرح در حالی است که خلق جرایم خشن از قبیل قتل با استفاده از سلاح سرد، ارتباطی تنگاتنگ با آسیب‌های اجتماعی چون فقر، بیکاری، اعتیاد، حاشیه‌نشینی و کاهش آستانه تحمل دارد.

چاقوهایی به قیمت جان

هیچ‌کس نمی‌دانست چطور شد سعید چاقویش را برداشت و در قلب احمد فرو کرد. آنها همسایه دیوار به دیوار بودند و مشکلی با هم نداشتند اما آن شب وقتی احمد به داد و فریادهای سعید اعتراض کرد، ضربه‌های چاقو بین‌شان حاکم شد. حالا بیست و هشتمین سال زندگی سعید در حالی آغاز شده که به جرم قتل دوستش در آستانه قصاص قرار دارد. او در دادگاه گفت: «پدرم از سال 88 به جرم سرقت به زندان افتاد و در این مدت مادرم با دستفروشی خرج من و خواهرانم را می‌دهد. روز حادثه مشروب مصرف کرده و با یکی از دوستانم به محله‌مان رفته بودم. وقتی صدایمان بالا رفت، احمد (مقتول) سر رسید و اعتراض کرد. گفت اینجا خانواده زندگی می‌کند و حق نداریم داد و فریاد کنیم. سر همین موضوع با هم درگیر شدیم و با چاقویی که دوستم داده بود، ضربه‌ای به سمت احمد رها کردم. متوجه نشدم چطور شد که چاقو در قلبش نشست. من قصد قتل نداشتم.» سعید تنها جوانی نیست که با استفاده از چاقو مرتکب قتل شده است. رحیم نیز شرایط مشابه او را دارد. این پسر 24 ساله به‌خاطر «هیچ» دست به چاقو برده است. می‌گوید: «سر کوچه ایستاده بودم که مقتول با موتورش آمد. یک لحظه با هم چشم در چشم شدیم. می‌خواستم رویش را کم کنم برای همین به سمتش رفتم. اول کمی با هم گلاویز شدیم اما وقتی درگیری‌مان بالا گرفت با چاقو ضربه‌ای زدم که در کتفش فرو رفت. من از ترس فرار کردم و چند روز بعد بچه‌ها خبر دادند مرتکب قتل شده ام.»

زندگی‌ام را راحت باختم

وقتی چاقوی سعید را از او گرفت و در جیبش گذاشت نمی‌دانست در کمتر از 24 ساعت همین چاقوی دسته قشنگ مسیر زندگی‌اش را تغییر می‌دهد. عباس که در محل به پسری آرام معروف بود، حالا به اتهام قتل در یک قدمی چوبه دار قرار دارد و تلاش او برای کسب رضایت اولیا دم بی‌نتیجه مانده است.

چند سال داری؟

19 سال.

درس خوانده‌ای؟

بله‌. خودم را برای کنکور آماده می‌کردم که این اتفاق رخ داد.

قتل دوستت؟

بله. البته دوست نبودیم بچه محل بودیم.

با او چه مشکلی داشتی؟

هیچ مشکلی. فقط چند بار همدیگر را در محل دیده بودیم. من زیاد از خانه بیرون نمی‌رفتم‌. نمی‌دانم چرا آن روز به من گیر داد.

بی‌دلیل؟

باور کنید بی‌دلیل بود. من نان گرفته بودم و در حال بازگشت به خانه بودم. با هم چشم تو چشم شدیم و اعتراض کرد چرا من را این‌طوری نگاه کردی؟ هر چه گفتم اشتباه می‌کند قبول نکرد. انگار دلش از جایی پر بود و می‌خواست سر من خالی کند. به طرفم حمله کرد. ضربه‌ای به صورتم زد که روی زمین افتادم.

از گوشه لبم خون جاری شد. دستم را تو جیبم کردم تا دستمال بیرون بیاورم که چاقو را لمس کرد. آن را در مشتم گرفتم. بهرام دوباره به طرفم حمله کردم. نمی‌دانم چرا ضامن چاقو را فشار دادم و تیزی آن را به طرف بهرام گرفتم. می‌خواستم بترسد و دست از سرم بردارد اما ول کن نبود. وقتی به خودم آمدم، بهرام غرق در خون روی زمین افتاده بود و تیغه چاقو از خون او قرمز شده بود.

همیشه چاقو همراه خودت داشتی؟

نه روز قبل که از کلاس کنکور بر‌می‌گشتیم، سعید چاقویی را نشان داد که از دسته آن خوشم آمد و او چاقو را به عنوان یادگاری به من داد. یادم رفت آن را از جیبم بیرون بیاورم.

بعد از قتل چه کردی؟

بی‌هدف در شهر راه می‌رفتم. نمی‌دانستم چه کار کنم. فکر می‌کردم بهرام زنده است. شب به خانه برگشتم. ماموران مقابل خانه بازداشتم کردند و در پلیس آگاهی متوجه مرگ بهرام شدم.

برای رضایت اولیای دم تلاش کرده‌ای؟

خیلی تلاش کردیم، اما آنها فقط قصاص می‌خواهند. حق هم دارند اگر جای من و بهرام عوض می‌شد، خانواده من هم قصاص می‌خواستند. من زندگی‌ام را خیلی راحت باختم. به جای این که الان در دانشگاه باشم پشت میله‌های زندان هستم. همیشه با خودم می‌گویم کاش آن روز چاقو همراه نداشتم. یک لحظه برای فرار از ترس به چاقو تکیه کردم و همین کار باعث قتل شد.

ردپای چاقو در 80 درصد پرونده‌های جنایی پایتخت

چاقو، سلاح سردی است که به عنوان آلت جرم، ضمیمه بسیاری از پرونده‌های جنایی در دادگاه‌های کیفری است. متهمان با استفاده از آن مرتکب قتل، قطع عضو یا ایجاد جراحت بر بدن طرف مقابل خود شده‌اند. انگیزه بیشتر این متهمان در مسائل پیش پا افتاده‌ای چون «چشم‌در‌چشم شدن» خلاصه می‌شود هرچند برخی دیگر نیز اختلافات شخصی را با ضربه‌های چاقو درآمیخته‌اند. حشمت الله توکلی، قاضی شعبه هشتم دادگاه کیفری یک استان تهران راهکار کاهش استفاده از سلاح سرد در جرایم خشن را از میان برداشتن موانع اشتغال، مسکن و ازدواج جوانان و بالا بردن نشاط اجتماعی می‌داند و می‌گوید: «بسیاری از افراد نمی‌دانند صرف حمل چاقو نیز جرم است و می‌تواند به صدور حبس برای حامل منجر شود. فرد زمانی از چاقو استفاده می‌کند که کنترل روحی و روانی خود را از دست داده باشد. این ناتوانی در کنترل خشم در نزاع‌ها بیشتر دیده می‌شود. با کاهش آسیب‌های اجتماعی مانند بیکاری، اعتیاد و فقر می‌توان به کاهش درگیری‌ها با سلاح سرد امیدوار بود.»

انگیزه بیشتر جوان‌ها در نگهداری و حمل چاقو چیست؟

با توجه به نوع چاقو می‌توان به انگیزه افراد پی برد. چاقوهای کوچک به‌دلیل زیبایی ظاهری مانند دسته‌های پر نقش و نگارشان بیشتر جنبه تزئینی دارند و حمل آنها توسط افراد جنبه قدرت نمایی، تهاجم یا دفاع ندارد. هرچند یک فقره قتل با چاقوی پنج سانتی‌متری در گلسار رشت رخ داد که شدت ضربه باعث فرو رفتن چاقو بین دنده‌ها و ایجاد جراحت هفت سانتی‌متری در قلب مقتول شده بود. در نقطه مقابل، چاقوهای بزرگ‌­تر که معمولا روی مچ پا، ران یا کمر بسته می‌شود جنبه تهاجمی، دفاعی یا قدرت نمایی دارد. حاملان این چاقو‌ها معمولا سابقه دارند و جزو اراذل و اوباش محسوب می‌شوند.

خانواده یا محل زندگی چه تاثیری در گرایش این افراد به استفاده از چاقو دارد؟

شکل تربیتی خانواده از یک سو و نوع آسیب‌هایی که افراد در محل زندگی با آن روبه­‌رو هستند و در بستر آنها رشد می‌کنند مانند اعتیاد، خشونت، قدرت نمایی و... در سبک زندگی و نوع تصمیم‌گیری آنها در مواقع حساس تاثیر دارد. نوجوانی را تصور کنید که جوان‌های محله‌اش را الگوی خود قرار می‌دهد. افرادی که همیشه چاقو حمل می‌کنند و استفاده از آن در درگیری‌ها را نوعی قدرت می‌دانند. این ناهنجاری‌ها اگر مورد توجه قرار نگیرد، بازتولید می‌شود.

در چند درصد قتل‌ها از چاقو استفاده می‌شود؟

تعیین درصد کار دشواری است، اما براساس تجربه می‌توانم بگویم 80 درصد قتل‌ها با چاقوست.

سن بیشتر افرادی که با استفاده از چاقو مرتکب جرایم خشن از جمله قتل شده‌اند، چقدر است؟

بین 18 تا 35 سال است. عواملی چون ناپختگی، هیجان، ناتوانی در کنترل خشم و گرفتن تصمیمات آنی پای این افراد را به این قبیل جرایم باز می‌کند.

بیشتر این مجرمان در پاسخ به این پرسش که چرا چاقو داشتید چه می‌گویند؟

بیشترشان محتاطانه پاسخ می‌دهند و می‌گویند چاقوی طرف مقابل را برداشتم، درگیری در آشپزخانه بود و برای دفاع از خودم از چاقو استفاده کردم، برای پوست کندن میوه یا به خاطر قشنگی، چاقو داشتم، قبلا در جیبم بود و روز حادثه از داشتن آن مطلع نبودم و....

آنها تصور می‌کردند روزی با چاقو مرتکب قتل شوند؟

خیلی از قاتل‌ها فکرش را هم نمی‌کردند که در شرایط استفاده از چاقو قرار بگیرند. این دسته همان مجرمان بی‌سابقه و غیرحرفه‌ای هستند که از تبعات به کارگیری چاقو در درگیری‌ها ناآگاهند و جراحات وارده این دسته نوعا کشنده است. انگیزه آنها هم هنگام استفاده از چاقو به قول خودشان، احقاق حق، دفاع یا گرفتن انتقام است.

بعضی از متهمان در دفاعیات خود می‌گویند قصد استفاده کنترل‌شده از چاقو را داشتند طوری که آسیب جدی به طرف مقابل نرسد. آیا اصولا این کار امکان­‌پذیر است؟

فرد زمانی از چاقو استفاده می‌کند که کنترل روحی و روانی خود را از دست داده باشد. این ناتوانی در کنترل خشم در نزاع‌ها بیشتر دیده می‌شود؛ مگر این که مجرم حرفه‌ای باشد و برای ترساندن یا به اصطلاح زهر چشم گرفتن از طرف مقابل به نقاطی از بدن ضربه بزند که باعث مرگ نشود. البته بیشتر این مجرمان نیز به دلیل عدم تعادل یا تحرکات مضروب، در محاسبه دچار اشتباه می‌شوند و ضربه‌شان مرگ طرف مقابل را رقم می‌زند.

مجرمان معمولا از مجازات استفاده از سلاح سرد مثل چاقو خبر دارند؟

خیلی از آنها نمی‌دانند صرف حمل چاقو جرم است و تظاهر به قدرت نمایی با چاقو یا جرح با آن علاوه بر دیه، مجازات حبس نیز دارد. بعد از استفاده از چاقو نیز میزان مجازات متناسب با جرمی که رخ داده تغییر می‌کند. مثلا برای قتل، مجازات قصاص تعیین‌شده یا در قطع عضو، به شرط امکان رعایت تساوی، احتمال اجرای قصاص وجود دارد. بعضا دیده شده که جراحات وارده آن‌قدر بالاست که مجرم باید چند برابر دیه یک انسان کامل را بپردازد. در پرونده‌ای که اخیرا رسیدگی کردیم، مردی به دلیل اصابت چاقو به کمرش دچار معلولیت از ناحیه هر دو پا شده بود. ضارب باید حدود سه برابر دیه یک انسان کامل را می‌پرداخت.

راهکار مناسب برای کاهش استفاده از سلاح سرد چیست؟

ایجاد آرامش و امنیت عمومی، بهبود وضع معیشتی، اشتغال، ازدواج و مسکن جوانان، افزایش نشاط در جامعه و مواردی از این دست می‌تواند در کاهش جرایم خشن با استفاده از سلاح سرد موثر باشد. مسلما بیان تبعات حمل چاقو از سوی خانواده یا نهادهای آموزشی نیز در این مسیر اهمیت دارد. البته قوه قضاییه و صدا و سیما نقش و مسئولیتی برجسته‌تر در این موضوع دارد. اخیرا رسانه ملی به ضبط محاکمه‌هایی اقدام کرده که متهم با استفاده از چاقو مرتکب قتل شده است. این امیدواری وجود دارد که پخش مناسب این قبیل برنامه‌ها در کاهش وقوع جرایم مشابه تاثیرگذار باشد.