فرصت‌های طلایی برای باروری مبتلایان به سرطان

همان گونه که ورم ناشی از سرطان می‌تواند به ارگان‌های مختلف نفوذ و آنها را بیمار کند، درمان بیماری نیز می‌تواند سلامت سایر بخش‌ها ازجمله اندام‌های مرتبط با باروری را با مشکلات جدی مواجه کند و مردان یا زنان مبتلا را برای همیشه از نعمت مادر یا پدر شدن محروم کند و البته باعث تهدیدات جمعیتی نیز شود.

خوشبختانه تلاش پژوهشگران در نقاط مختلف دنیا ازجمله محققان حاذق ایرانی در پژوهشگاه رویان برای قطع بازوان خرچنگ‌ها، باعث کاهش این دغدغه شده است. آنها موفق شده‌اند به روش‌های درمانی دست یابند که نه تنها باعث بازگشت سلامت به تن بیماران شده، بلکه امید به زندگی را نیز افزایش داده است. بخشی ازدستاوردهای مربوط به تحقیقات در این زمینه را از زبان دکتر فیروزه غفاری، متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ نازایی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان می‌خوانیم.

برای درمان بیماری‌های بدخیم از سه روش جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی استفاده می‌شود. هر کدام از این روش‌ها علاوه بر این که بافت مورد نظر را مورد هدف قرار می‌دهند، می‌توانند باعث صدمه به ارگان‌های باروری و تولیدمثل بیمار شوند.

زمان طلایی فریز تخمک

به گفته دکتر غفاری، 10 درصد زنان مبتلا به سرطان در سن باروری و تولید مثل قرار دارند. شاید این آمار در مقایسه با 90 درصد افرادی که بعد از سن باروری به سرطان مبتلا می‌شوند، ناچیز به نظر برسد، اما مسأله مهمی که امروز با آن مواجه هستیم، افزایش سن ازدواج و تأخیر در فرزندآوری است که تکنیک جدید برای حل مشکل این افراد نیز می‌تواند به کار آید. این محقق پژوهشگاه رویان ادامه می‌دهد: شرایط جدید باعث شده این روزها بیش از گذشته شاهد مراجعه زنانی باشیم که تمایل به بارداری دارند، اما هنوز مجرد و در عین حال به سرطان مبتلا هستند. خوشبختانه علم پزشکی برای پاسخ به نیاز این افراد از روش فریز جنین و تخمک استفاده می‌کند. در صورتی که بیماری فرد در سطحی باشد که امکان تأخیر آغاز درمان به مدت 14روز وجود داشته باشد، متقاضی می‌تواند در این زمان طلایی به متخصصان نازایی مراجعه و پس از دریافت مشاوره و آگاهی از جزئیات روش‌های درمانی موجود، بر حسب نوع بیماری و توان جسمی فرد، تخمک یا جنین خود را فریز کند.

دکتر غفاری در پاسخ به این پرسش که آیا همه مبتلایان به سرطان امکان استفاده از این فرصت را دارند، می‌گوید: خیر. با توجه به نوع سرطان و شرایط فرد، متخصصان امکان استفاده بیمار از این فرصت را مشخص می‌کنند. با این وجود، طب جدید بر دریافت مشاوره در تمام بیماران مبتلا به سرطان تأکید می‌کند.

قرارگیری تخمدان در دیافراگم

بعضی سرطان‌ها هستند که نوع درمان آنها استفاده از رادیوتراپی است. اگر رادیوتراپی در ناحیه لگن باشد که تخمدان‌ها در آن قرار دارند، متخصصان برای محافظت از تخمدان‌های سالم می‌توانند آن را از طریق جراحی جابه‌جا کنند و در محل دیافراگم قرار بدهند.

دکتر غفاری در ادامه اظهارات خود می‌گوید: در مواردی شاهد بوده‌ایم در افرادی که از این روش درمانی استفاده کرده‌ایم بدون جابه‌جایی مجدد تخمک، فرد باردار شده است. هر چند در صورت لزوم در جراحی کوچک دیگری، تخمدان به جایگاه اولیه خود بازگردانده می‌شود.

فریز بافت، جدیدترین روش درمان

هر دختری هنگام تولد حدود دو میلیون فولیکول نابالغ با خودش همراه دارد که در فرآیند تولیدمثل تنها 400 تا500 مورد از آنها به مرحله رشد می‌رسند و بقیه از بین می‌روند.

دکتر غفاری می‌گوید: از این روش درمانی می‌توان قبل از شیمی درمانی و تا 35 سالگی استفاده کرد. از طریق جداکردن بافت تخمدان می‌توانیم از طریق لاپاراسکوپی به منبع عظیمی از سلول‌های نابالغ دست پیدا کنیم. در لاپاراسکوپی، برش کوچک ده میلی متری از ناف و دو برش کوچک در قسمت زیر شکم، انجام می‌شود. سپس وسیله ظریفی داخل شکم کرده، سه چهارم بافت تخمدان را خارج می‌کنیم. در مرحله بعد آنها را به شکل قطعات کوچک در آزمایشگاه فریز می‌کنیم.

وی ادامه می‌دهد: فریز بافت، روشی نوپا ست و مراحل ابتدایی خود را طی می‌کند. به همین دلیل تولدهای زنده آن کم است. اکنون از حدود 50 مورد بافتی که در بانک پژوهشگاه رویان نگهداری می‌شود، تنها یک مورد اقدام به بازگرداندن بافت کرده است و منتظریم نتیجه این روش درمان را روی این فرد مشاهده کنیم. معمولا شش ماه تا یک سال طول می‌کشد تا فرد باردار شود. این روش نیز در حال تجربه‌شدن است و مطالعات برای تکمیل آن همچنان ادامه دارد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان درباره وجه تفاوت این روش با روش قبلی می‌گوید: پیشتر امکان دریافت تخمک از دختران نابالغ وجود نداشت، اما از این روش برای دختران نابالغ و بیمارانی که امکان تأخیر 14 روزه برای آنها وجود ندارد، می‌توان استفاده کرد.

مدت زمان نگهداری تخمک و جنین

دکتر غفاری درباره چگونگی دریافت تخمک از مبتلایان می‌گوید: بعد از سونوگرافی بیماران واجد شرایط، تخمک فرد از بدنش خارج می‌شود. اگر بیمار متاهل باشد با اسپرم همسرش ترکیب و به شکل جنین فریز می‌شود، اما اگر مجرد باشد، تخمک فریز و در آزمایشگاه نگهداری می‌شود.

این متخصص زنان و نازایی می‌گوید: البته برای زنانی که متاهل هستند، توصیه می‌شود در صورتی که تخمک به دست آمده زیاد باشد، از هر دو روش استفاده کنند. تعدادی تخمک به صورت تنهایی و تعدادی به صورت جنین فریز شود. تخمک‌ها و جنین‌های فریز شده این افراد در شرایط ویژه و متفاوت از افراد عادی نگه داشته می‌شوند. به همین دلیل مدت زمان نگهداری آنها طولانی است. به‌گونه‌ای که این افراد سه تا پنج سال بعد از بهبود می‌توانند برای دریافت تخمک یا جنین خود مراجعه کنند.

این پژوهشگر پژوهشگاه رویان درباره شانس موفقیت در این روش می‌افزاید: استفاده از این روش استاندارد مخصوصا برای افرادی که شانس ناباروری آنها بر اثر روش‌های درمان سرطان بالاست، مورد توصیه و تأکید انجمن‌های باروری و ناباروری است. هر چند احتمال موفقیت این روش صددرصد نیست و مطالعات در این رابطه همچنان ادامه دارد.

وی می‌افزاید: متاسفانه در گذشته برخی آنکولوژیست‌ها به بیماران درباره این موضوع اطلاعات لازم ارائه نمی‌کردند و به همین دلیل ما با مراجعه زنانی مواجه می‌شویم که با وجود جوان بودن و قرار داشتن در سن باروری، بر اثر عوارض مصرف داروهای مقابله با سرطان دچار یائسگی زودرس شده‌اند و دیگر امکان باروری برای آنها وجود ندارد. در صورتی که بیماران متعددی هستند که می‌توانند بعد از بهبود کامل مانند یک فرد عادی بچه دار شوند و به زندگی خود ادامه دهند.

کاهش آسیب‌های درمان با توقف فعالیت تخمدان‌ها

عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان یکی دیگر از روش‌های بررسی شده و مناسب را متوقف کردن فعالیت تخمدان از طریق تزریق آمپول دکاپپتیل عنوان می‌کند. وی می‌گوید: صدمه شیمی‌درمانی در تخمدان‌های خاموش دختران نابالغ نسبت به زنان بالغ که تخمدان فعال دارند، کمتر است.

البته این درمان، درمان تجربی است و آزمایشات بالینی هنوز در این زمینه نتوانسته‌اند به نتیجه مشخصی برسند، اما روش خوبی است، زیرا وقتی یک فرد شیمی درمانی می‌شود، براثر عوارض دارو و تحریک تخمدان‌ها دچار خونریزی زیاد می‌شود که این امر باعث کاهش توان بدن برای مقابله با بیماری خواهد شد. به همین دلیل قطع فرآیند قاعدگی می‌تواند به بهبود وضع بیمار کمک کند.

سهیلا فلاحی