از هفت‌میوه و هفت‌شین تا هفت سین

جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز می‌شود. در دانش ستاره‌شناسی، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیمکره شمالی زمین به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از صفحه استوای زمین می‌گذرد و به سوی شمال آسمان می‌رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می‌شود و در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین برابر است.

ایرانیان هر آغازی را جشن می‌گیرند و نوروز بزرگ‌ترین آغاز و بزرگ‌ترین جشن با اصیل‌ترین سنت‌ها و مراسم جاودانه است. در برخی متون کهن ایران از‌جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متون، کیومرث به عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌ است. کوروش هخامنشی، نوروز را در سال 538 (قبل از میلاد) جشن ملی اعلام کرد. در سال‌های اخیر نوروز، به معنای واقعی کلمه، جهانگیر شده است. مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2010 با تصویب قطعنامه‌ای 21 مارس برابر با اول فروردین را روز جهانی نوروز اعلام کرد.

نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها یعنی تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه،‌ ترکمنستان، هند (توسط پارسیان)، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و به شیوه‌های گوناگون جشن نوروز را برگزار می‌کنند.

نوروز پس از فروپاشی شوروی

تا قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تنها کشور جهان که نوروز را به‌عنوان جشن ملی در تقویم خود داشت، ایران بود و البته افغانستان نیز به صورت متناوب این جشن را داشته است. اما با استقلال کشورهای آسیای میانه، ابتدا جمهوری قرقیزستان و آذربایجان و سپس سایر کشورها نوروز را جشن ملی خود اعلام کردند.

البته برخی آیین‌های نوروز در این کشورها با هم متفاوتند. برای نمونه در افغانستان سفره هفت ‌میوه می‌چینند. در این سفره، هفت میوه قرار می‌گیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز،
بادام، پسته، زردآلو و سنجد؛ چیدن سفره‌ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است، اما در ایران سفره هفت سین می‌اندازند. علاوه بر این، سفره هفت‌شین در میان زرتشتیان وسفره هفت میم در برخی نقاط واقع در استان فارس در ایران متداول است. درجمهوری آذربایجان، عدد 7 اهمیتی ندارد و در سفره‌های نوروزی خود آجیل هم قرار می‌دهند.

سمنو؛ مشترک نوروزی فلات ایران

یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته می‌شود، سمنو است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه می‌شود. در بیشتر کشورهایی که در فلات ایران نوروز را جشن می‌گیرند، این غذا طبخ می‌شود. در برخی کشورها، پختن این غذا با آیین‌های خاصی همراه‌ است. به‌عنوان مثال زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به ‌صورت دسته‌‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و هنگام پختن آن سرودهای مخصوصی می‌خوانند. خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم برخی مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شست‌وشو و تمیز می‌شوند. این آیین در کشورهای مختلف از‌جمله ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار می‌شود.

غذاهای سال تحویل

پختن غذاهای مخصوص سال تحویل نیز در نوروز مرسوم است. برای مثال، سبزی‌پلو با ماهی و شیرینی‌هایی مانند نان نخودچی تناول می‌شود؛ در افغانستان سبزی چلو با ماهی، در تاجیکستان باج، در ترکمنستان نوروز‌بامه، در قزاقستان اویقی آشار و در بخارا نیز انواع سمبوسه پخته می‌شود. به‌‌طور کلی پختن غذاهای نوروزی در هر منطقه‌ای که نوروز جشن گرفته می‌شود، مرسوم است و هر منطقه غذاها و شیرینی‌های مخصوص به خود را دارد‌. در ایران چهار روز نخست فروردین که مصادف با شروع نوروز است، تعطیل رسمی است. در جمهوری آذربایجان تعطیلات نوروز اصلی‌ترین و طولانی‌ترین تعطیلات در این کشور است. تعطیلات نوروز هفت روز است و از 20 مارس (29 اسفند) تا 26 مارس (6 فروردین) ادامه دارد.

تهمینه عامری - روزنامه نگار