نخستین روزهای رادیو در ایران

دولت روسیه شوروی در سال 1303 چند فرستنده بی‌سیم به ایران فروخت که هم تلگراف و هم فرستنده رادیو بود.

در سال 1304 راه‌اندازی شد اما قدرت فرستنده‌ها بسیار کم بود و جراید انگلستان نوشتند در این ماجرا تقلب و کم‌فروشی انجام شده است. در طول سال‌های 1305 تا 1316 در ایران توجهی به رادیو نشان داده نمی‌شد، چون شوروی‌ها چند دستگاه بی‌سیم گیرنده و فرستنده از مرزهای شمالی ایران وارد کرده و مرزبانان این رادیوها را کشف کرده بودند.

دولت و شخص شاه نظر نامساعدی به رادیو یافته و حتی گیرنده‌های رادیویی بزرگ ساخت آلمان، آمریکا، فرانسه و انگلستان که به صورت کالای تجاری وارد ایران می‌شد نیاز به جواز شهربانی داشت و آن را مانند گرامافون «رادیو کنسرت» خوانده و از خریدار تعهد می‌‌گرفتند آنتن نصب نکند رادیو مهروموم شده، خریدار التزام می‌داد تا راه‌اندازی رادیو در ایران از آن استفاده نکند، ولی افراد و بانفوذ پلمپ را باز کرده و استفاده می‌کردند.

در سال 1314 باقر کاظمی گزارش مفصلی از تاسیسات رادیو ‌او رادیو استانبول فرستاد. گزارش سفیر ایران مورد توجه قرار گرفت. قبلا در سال 1310 مجله ماهانه مهر مقاله مبسوطی درباره رادیو و لزوم تاسیس آن نوشته و در سال 1312 علی‌اکبر داور وزیر مالیه ایران هنگام حضور در ژنو برای مذاکره با شرکت نفت انگلیس و ایران، 20دقیقه از رادیو ژنو صحبت کرده و چون زبان فرانسوی او عالی بود سخنانش مورد توجه مردم اروپا قرار گرفت. در سال 1318 هنگام عروسی ولیعهد وقت و فوزیه خواهر فاروق رادیو قاهره چند شب برنامه به زبان فارسی پخش کرد. در آبان سال 1318 بخش فارسی رادیو بی‌.بی‌.سی و حدود دو سه ماه بعد از آن بخش فارسی رادیو برلین شروع به پخش برنامه کردند. سرانجام دولت، شاه وقت را راضی کرد اجازه تاسیس رادیو را که از سال 1316 جریان آن به تصویب رسیده بود، بدهد. در بی‌سیم پهلوی ساختمانی برای تولید و پخش رادیو ساخته شد و روز چهارم اردیبهشت رادیو در ساعات محدود و با استفاده از ارکستر زنده اداره موسیقی و نیز تک‌نوازان، نیز دسته موزیک دانشکده افسری و حدود 1000صفحه موسیقی عربی، اروپایی، آلمانی، انگلیسی و فرانسوی و با پخش برنامه‌هایی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، آلمانی، ترکی، عربی و روسی برنامه‌های خود را آغاز کرد و چون اغلب شهرها برق نداشتند عده شنوندگان کم بود و در چند شهر مانند تهران، تبریز، رشت، مشهد، اصفهان و شیراز تعدادی بلندگو نصب کرده بودند. در سال 1322 پادگان آمریکایی مقیم تهران که در حقیقت باشگاه استراحت افسران و سربازان آمریکایی در تهران بود برای خبررسانی به نظامیان آمریکایی و استفاده آنها از موسیقی در پایگاه پادگان امیرآباد ایستگاه رادیویی شامل خبر و بیشتر موسیقی تاسیس کرد. خبرنگار روزنامه مرد امروز نوشت هفته‌ای 5000 صفحه جدید با هواپیما از آمریکا برای این رادیو ارسال می‌شود و شنوندگان ایرانی زیادی داشت. در اواخر سال 1324 دموکرات‌های تجزیه‌طلب رادیویی در تبریز به زبان ترکی و یک بخش فارسی راه‌اندازی کردند و دسته ارکستر آذربایجانی مفصلی در رادیوی مزبور مشغول کار بود.

در سال 1324 پس از رفتن آمریکایی به ایران فرستنده رادیوی مزبور به وسیله ژنرال نورمان شوارتسکف فرمانده ژاندارمری کل کشور که یک مستشار آمریکایی بود تحویل یا خریداری شد و تا سال 1326 به پخش برنامه سرگرم بود و آن را رادیو ژاندارمری کل کشور می‌خواندند که با 19هنگ ژاندارمری در سراسر کشور در ارتباط دائم بود، ولی پس از رفتن شوارتسکف در سال 1327 زور اداره کل تبلیغات و انتشارات چربید و رادیوی مزبور را تعطیل کردند.

از سال 1329 رادیو نیروی هوایی روزانه از ساعت 9 الی 24 در حال پخش برنامه‌های سرگرم‌کننده و موسیقی عوام‌الناسی و کافه‌ای بود که بالاخره ساعات پخش آن را هم تا 21 محدود کردند و در سال 1342 با تاسیس وزارت اطلاعات که رادیو ایران جزو آن بود، رادیو نیروی هوایی هم تعطیل شد.

خسرو معتضد - مورخ - جام جم