سیلاب و بی‌آبی در کمین پایتخت

به گزارش جام‌جم ، دیروز به مناسبت هفته منابع طبیعی که قرار است از 12 تا 21 اسفند در کشور برگزار شود، نشستی خبری در اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران برگزار شد.

در این نشست به روال سال‌های گذشته مسائلی مانند توزیع نهال رایگان بین شهروندان مطرح شد، اما این نشست حاشیه‌های پررنگ‌تر از متنی نیز داشت، مسائلی مانند جدی‌تر شدن خطرسیلاب، کاهش منابع آب و سرعت گرفتن روند بیابانزایی.

سدهای بیهوده

اغلب کارشناسان محیط‌زیست از سدهایی که بدون برنامه در کشور احداث شده‌اند به عنوان بلای جان محیط‌زیست یاد می‌کنند؛ بلایی که سبب شده آب به پایین دست سدها نرسد و شرایط این مناطق بحرانی‌تر شود.

این درحالی است که این سدها مانند گذشته قادر به تامین آب شرب مورد نیاز کشور نیستند؛ زیرا به طور میانگین نرخ رسوب در کشور حدود 2 درصد برآورد می‌شود و بر این اساس اگر سدی صد میلیون متر مکعب ظرفیت داشته باشد عمر مفیدش 50 سال خواهد بود. این در حالی است که در کشورهای موفقی که عملیات حفاظت از خاک انجام می‌شود، عمر مفید چنین سدی به 500 سال نیز می‌رسد.

حمیدرضا زکی‌زاده، معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان تهران نیز دیروز مساله رسوب در سدهای کشور را جدی عنوان کرد و گفت: این مساله را در کلانشهرهایی مانند تهران باید جدی گرفت، زیرا آب شرب 12 میلیون سکنه آن از سد‌های کرج، لار، لتیان، ماملو و طالقان تامین می‌شود؛ سد‌هایی که بیش از 30 سال از عمرشان می‌گذرد.

علاوه بر این، تخریب‌هایی که در حوضه‌های آبخیز کشور انجام می‌شود روند رسوب را تشدید می‌کند، به همین دلیل تا چند سال آینده به طور حتم برای تامین آب شرب ساکنان استان تهران با مشکل روبه‌رو خواهیم شد.

این مساله کارشناسان وزارت نیرو را بر این داشته که به فکر انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای عمان باشند تا به این شکل برای تامین آب شرب ساکنان فلات مرکزی کشور با مشکل روبه‌رو نشوند اما این مساله نیز عواقب زیست‌محیطی بسیاری در پی دارد.

زکی‌زاده یادآور شد: به عنوان مثال اگر آب شرب از طریق سدها برای هر مترمکعب هزار تومان هزینه داشته باشد، با انتقال آب از جنوب کشور این هزینه پنج تا ده برابر می‌شود با این حال وزارت نیرو در حال بررسی این طرح برای 17 استان مانند تهران است.

مرگ سازه‌های آبخیزداری

کارشناسان معتقدند برای بالا بردن بهره‌وری سدها باید آبخیزداری را جدی گرفت تا مجبور به اجرای طرح‌هایی هزینه‌بر مانند انتقال آب نشد. افزون بر این، با کنترل رسوب در بالادست سدها می‌توان به این مهم کمک کرد.

معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان تهران درباره اقداماتی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته عنوان کرد: طی پنج برنامه اول توسعه یک میلیون و 300 هزار مترمکعب عملیات سنگی و پنج میلیون مترمکعب عملیات خاکی آبخیزداری انجام شده است. این درحالی است که کارشناسان عمر مفید سازه‌های آبخیزداری را حدود 30سال برآورد می‌کنند به همین دلیل می‌توان گفت حدود 90 درصد این سازه‌ها کارایی خود را از دست داده‌اند.

سیل، تهران را می‌برد

نپرداختن به مساله آبخیزداری تاکنون خسارات جبران‌ناپذیری به کشور وارد کرده، خسارت‌هایی مانند سیلاب اوشان فشم، کن و پاکدشت که امسال به کشور تحمیل شد. جالب اینجاست که بارش‌های در حد 15 تا 20 میلی‌متر سبب جاری شدن این سیلاب‌ها شد.

زکی‌زاده یادآور شد: سال 66 نیز چنین بارشی در حوضه گلابدره که حدود 4000 هکتار وسعت دارد اتفاق افتاد و سبب ایجاد سیلاب و مرگ 300 نفر شد؛ این درحالی است که حوضه‌های آبخیز شمال تهران و شمیرانات حدود 50 هزار هکتار است، بنابراین اگر در این حوضه‌ها بارش 20 میلی‌متری داشته باشیم سیلابی ایجاد می‌شود که بر اثر آن دست کم ده هزار نفر جانشان را از دست می‌دهند.

این درحالی است که تاکنون اعتبار مناسبی در اختیار منابع طبیعی قرار نگرفته تا به وسیله آن بتوانند طرح‌های آبخیزداری را اجرایی کنند.

او ادامه داد: اگر در 500 هزار هکتار از اراضی کوهستانی استان تهران حدود 20 میلی‌لیتر بارش سیلابی داشته باشیم، یکصد میلیون متر مکعب آب سیلاب از دسترس خارج می‌شود و برای مهار آن دست‌کم باید یک میلیون مترمکعب عملیات سازه‌ای انجام داد. ایجاد هر متر مکعب سازه نیز حدود 200 هزار تومان هزینه دارد؛ یعنی برای چنین طرحی حدود 2000 میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

این درحالی است که به گفته زکی‌زاده، طی برنامه‌های پنجساله تاکنون هر سال فقط سه تا چهار میلیارد تومان اعتبار برای این کار اختصاص داده شده است.

بنابراین کارشناسان معتقدند چنانچه دولت به معنای واقعی دغدغه حفظ محیط زیست را دارد و خود را زیست‌محیطی‌ترین دولت می‌داند، باید با حمایت از طرح‌های آبخیزداری مانع ساخت سد و انتقال آب از خلیج فارس، دریای عمان و دریاچه خزر شود.

تهران و خطر بیابانزایی

مساله دیگری که دیروز در نشست خبری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران به آن پرداخته شد، بیابانزایی در تهران و بحرانی‌تر شدن مساله ریزگردها بود، زیرا علاوه بر کانون‌های بحرانی که در ملارد و ورامین قرار دارد، باید اراضی اطراف فرودگاه امام خمینی را نیز جزو مناطقی به حساب آورد که در حال از دست دادن پوشش گیاهی خود و تبدیل شدن به کانون ریزگردها هستند.

قاسم حقانی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران دراین باره گفت: در استان تهران اکنون70 هزار هکتار از اراضی ملارد تحت تاثیر فرسایش بادی است و حدود 600 هکتار از اراضی روستای «شش» این منطقه را نیز باید کانون اصلی ریزگردها دانست؛ اما چون به مردم تعلق دارد تاکنون نتوانسته‌ایم آنها را مدیریت کنیم.

افزون براین حدود 10 هزار هکتار از زمین‌های اطراف ورامین را باید کانون ریزگرد‌ها دانست، آن طور که حقانی توضیح داد روند بیابانزایی در کشور سرعت گرفته است، طوری که در جنوب شرق تهران، شهرری و اطراف فرودگاه امام نیز خطر بیابانزایی جدی است.

این درحالی است که دستگاه‌های مسئول در این حوزه نیز به وظایف خود برای مقابله با بیابانزایی عمل نمی‌کنند؛ برای نمونه حدود سه سال پیش قرار شد شهرداری، استانداری تهران و سازمان جنگل‌ها هر کدام پنج میلیارد تومان به این کار اختصاص دهند، اما هیچ کدام از این نهاد‌ها تاکنون به طور کامل سهم خود را پرداخت نکرده‌اند و اولویت‌های دیگری برای خود در نظر گرفته‌اند که در نهایت سبب مشکلات بیشتر برای شهروندان می‌شود.

مهدی آیینی - جامعه