پذیرش تغییر با تطبیق

در روزگار فعلی، زندگی شهری و مشکلات آن، تنوع بیماری‌ها، از هم پاشیدگی روابط، بازنشستگی افراد و ناراحتی‌های روانی مرتبط با آن و بسیاری از رنج‌ها، جدایی‌ها و فقدان‌ها باعث می‌شود افراد نتوانند خود را با این رویدادها سازگار کنند و به اصطلاح با آن کنار بیایند. در نتیجه ما با برخی رفتارها به نام رفتارهای غیرانطباقی مواجه می‌شویم. بخش اعظم رفتارهای مورد مطالعه در حوزه روان‌شناسی مرضی به شکست‌ها، ناکامی‌های و نابسندگی‌های آدمی مربوط می‌شود‌. علت عمده این شکست‌ها و ناکامی‌ها، ناتوانی فرد در سازگاری و انطباق با شرایط و سبک زندگی جدید است.

ساراسون، روان‌شناس معروف در کتاب خود با نام روان‌شناسی مرضی می‌گوید: انطباق یافتن فرآیندی پویاست. هر یک از ما به محیط پیرامون خود و تغییراتی که در آن روی می‌دهد واکنش نشان می‌دهیم واز آنجا که هیچ چیز ـ نه ما و نه محیط پیرامون ما ـ برای مدت طولانی بدون تغییر نمی‌ماند، بنابراین انطباق یافتن باید بی‌وقفه ادامه داشته باشد.

وقتی رفتاری غیرانطباقی تلقی می‌شود، می‌توان پی برد مشکلی وجود دارد و این موضوع نشان‌دهنده آسیب‌پذیری فرد، ناتوانی او در مقابله با مشکلات یا وجود فشار روانی زیاد در محیط است که به بروز مشکلاتی در زندگی فرد منجر می‌شود. رویدادهای خاصی مانند از دست دادن شغل، نقل مکان، مرگ یکی از عزیزان، طلاق و مسائلی از این قبیل باعث به وجود آمدن احساس ترس، ناراحتی، عصبانیت، غمگینی، خشم، تحریک‌پذیری و احساس ناتوانی در فرد می‌شود و به دنبال آن فرد رفتاری غیر‌انطباقی از خود نشان می‌دهد و دچار مشکلات هیجانی خاص نظیر افسردگی و اضطراب می‌شود.

در واقع ناتوانی فرد در انطباق با تغییراتی چون تولد فرزند و ورود به محیط جدید، ناتوانی در مهار احساسات و هیجان‌های شدید، ناتوانی در تفسیر صحیح از محدودیت‌ها و حتی فرصت‌ها و ناتوانی در برقراری ارتباط صحیح با دیگران همگی باعث به‌وجود آمدن رفتارهای غیر‌انطباقی در فرد می‌شود.

اگر ما زندگی هر فرد را ترکیبی از عوامل خطر‌آفرین مانند ابتلای مادر به اختلال روانی، مجرم بودن پدر، اختلاف شدید والدین، وضعیت نا‌مطلوب اقتصادی و اجتماعی، تعداد زیاد افراد خانواده و عوامل حفاظت‌کننده همچون حمایت والدین، داشتن رابطه خوب با پدر و مادر و خواهر و برادر، هوش بیشتر از متوسط، کم بودن اعضای خانواده بدانیم، پس می‌توانیم بگوییم عوامل خطر‌آفرین، زمینه‌ساز آسیب‌پذیری و بروز رفتارهای غیر‌انطباقی شده و عوامل حفاظت‌کننده باعث انطباق‌پذیری وی در برابر مشکلات و زمینه‌ساز انعطاف‌پذیری وی می‌شود.

اختلالی به نام سازگاری

عدم تطبیق فرد با شرایط مشکل‌زا باعث بروز برخی اختلالات از‌جمله اختلال سازگاری می‌شود. گیتی اسدی، روان‌سنج و مشاور درباره این اختلال می‌گوید: وقتی فرد نتواند خود را با شرایط بحران‌زا سازگار کند، دچار اختلال سازگاری می‌شود که از نشانه‌های رایج آن افسردگی، اضطراب، رفتارهای مخرب، مشکلات خواب، افت عملکرد تحصیلی یا شغلی است و این اختلال باعث بروز رفتارهای غیرانطباقی می‌شود. شخص مبتلا به این اختلال فردی تعریف شده است که نمی‌تواند مانند یک آدم عادی با عوامل فشار‌زا که حداکثر سه ماه از وقوع آن گذشته است، انطباق پیدا کند. این عوامل فشارزا ممکن است مربوط به دوره‌های گذار زندگی یا ناشی از موقعیتی باشد‌؛ مثل بازنشستگی، نقل مکان، از دست دادن عزیزی، تولد فرزند، اخراج از کار، یائسگی، ازدواج و حتی تربیت و پرورش فرزند.

وی همچنین درباره روحیات متفاوت افراد و نقش حمایت اجتماعی در این شرایط می‌گوید: افراد در رویدادهای استرس‌زا متفاوت عمل می‌کنند. فردی که از مهارت‌های اجتماعی و مقابله‌ای برخوردار نیست، مسلما آسیب‌پذیرتر است. در مقابل، آنها که در این شرایط بحرانی از حمایت اطرافیان برخوردارند بهتر می‌توانند با مشکل پیش آمده کنار بیایند و کمتر دچار اختلال می‌شوند‌. این دسته به شکل موثرتری خود را با شرایط وفق می‌دهند و پاسخ‌های روانشناختی مناسب‌تری هم نسبت به بحران می‌دهند.

پیشگیری از رفتارهای غیرانطباقی

البته درخصوص رفتارهای غیرانطباقی می‌توان پیشگیری‌هایی کرد و از کمک‌های متخصصان بهره برد که در این باره مهدی اکبری، روان‌شناس و مشاور درباره پیشگیری از رفتارهای غیرانطباقی و روش‌های درمانی می‌گوید: افراد مبتلا به رفتارهای غیرانطباقی می‌توانند از کمک متخصصانی مانند روان‌شناسان بالینی، روانپزشکان، مشاوران و مددکاران اجتماعی بهره‌مند شوند. این گروه از متخصصان افرادی هستند که با تشخیص و درمان رفتارهای غیرانطباقی سرو‌کار دارند و اغلب هم با دیدگاه‌های متفاوتشان می‌توانند به شکل موثری در درمان فرد کمک‌کننده باشند؛ برای مثال روان‌شناس بالینی در این مواقع بر ارتباط بین حالات روانشناختی بیمار و ارتباط وی با خانواده، دوستان، همکاران و دیگر افراد دخیل تاکید و از این طریق شروع به درمان فرد مشکل‌دار می‌کند.

وی همچنین بر این مساله تاکید دارد که همه ما می‌توانیم خود را به مهارت‌هایی مجهز کنیم که در مواقع بحران‌زا به ما کمک کند؛ برای مثال یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای و جرات‌ورزی، مهارت‌هایی هستد که تا حدود زیادی در این شرایط ما را یاری می‌دهند تا با مشکل کنار بیاییم و به‌راحتی خود را نبازیم. همچنین فرد می‌تواند خود را در جمع گروه‌های خودیاری قرار دهد. بدون شک همه ما نیاز داریم حمایت شویم و از حمایت دیگران احساس رضایتمندی می‌کنیم. این گروه‌ها ممکن است صرفا متخصص هم نباشند و اعضای خانواده، دوستان مورد اعتماد ما باشند که می‌توانیم با آنان ارتباط رو‌در‌رو داشته باشیم. آنها مارا در حل و فصل اتفاقات ناراحت‌کننده یاری می‌کنند و با بودن آنان احساس امنیت بیشتری می‌کنیم.

این توصیه‌ها را بخوانید

همان‌طور که توضیح داده شد رفتارهای غیرانطباقی افراد به این دلیل است که نمی‌داند در برابر مشکلات یابهتر بگوییم شرایط پیش‌آمده چه رفتاری داشته باشد، بنابراین توصیه می‌شود:

* عمل کنید. در زندگی‌تان عامل باشید؛ مثلا اگر از زندگی زناشویی‌تان رضایت ندارید، اگر با شغل‌تان مشکل دارید، تصور نکنید زمان همه چیز را بدون این که شما اقدامی کنید، حل می‌کند. این ساده‌سازی بیش از اندازه است، زیرا اگر جرات مواجهه با مشکلات‌تان را نداشته باشید زمان به‌تنهایی نمی‌تواند آن را حل کند‌. پس تا دیر نشده و پشیمان نشده‌اید دست به کار شوید.

* مسائل را تجزیه و تحلیل کنید. اگر می‌خواهید در ماراتن زندگی دوام بیاورید، برای خودتان توضیح دهید چرا چنین مشکلی پیش آمده است‌؟ آیا مقصر شما بوده‌اید‌؟ اگر مقصر هستید، حداقل مسئولیت اشتباهتان را بپذیرید. پاسخگو باشید، فرار نکنید و قبول کنید هیچ‌کس غیر از خودتان قادر نیست به شما کمک کند تا از بحران بیرون بیایید.

* واکنش‌های هوشمندانه داشته باشید. ما به حوادث ناخوشایند زندگی‌مان عکس‌العمل نشان می‌دهیم. پس در این مواقع مراقب کلام، افکار، احساسات و واکنش‌هایتان باشید.

* کبک نباشید. وقتی شرایط دشواری برایتان پیش می‌آید مانند کبک عمل نکنید؛ چرا که این‌گونه عمل کردن فقط گره‌های کلافتان را بیشتر می‌کند. درضمن انکار را هم کنار بگذارید به صرف این که دیگران چه فکری درباره ما می‌کنند و برای این که برایتان دلسوزی نکنند منکر مسأله پیش آمده نباشید.

* سازگار باشید و خود را نبازید. وقتی کاری از دستتان بر نمی‌آید برخلاف موج حرکت نکنید. بپذیرید این شرایط پیش آمده و باید به سلامت از آن بگذرید. انطباق‌پذیری‌تان را بالا ببرید و محیط را متشنج نکنید.

معصومه اسدی