راز و نیازهای عاشقانه

درباره فرآیند دیالوگ و گفت‌وگو باید بیان کرد، جامعه انسانی غیر از گفت‌وگو هویت دیگری ندارد. اگر شما به روابط انسانی توجه کنید گفت‌وگو به این معنا نیست که با مخاطبانمان از مکنونات درونی خود بگوییم یا چیزی بر اندوخته‌های آنها اضافه کنیم. وقتی کودکی با مادر و پدرش حرف می‌زند یا برعکس والدین با فرزند صحبت می‌کنند یا دو عاشق و دلداده با هم گفت‌وگو می‌کنند، ناشی از یک نیاز برای برقراری پیوند و ارتباط است. وجود آدمی با این ارتباط زنده است. پیوند با خدا یک ارتباط وجودی است که برای برقراری هر چه محکم‌تر آن باید یک دیالوگ و گفت‌وگو با معبودمان برقرار کنیم. این گفت‌وگوی کلامی در قالب نیایش، نجوا و حتی گلایه‌های دوستانه در تحکیم این روابط موثر خواهد بود. بنابراین به صرف این که خدا از مکنونات درونی ما آگاه است، از گفت‌وگو و ارتباط کلامی با حضرت حق بی‌نیاز نیستیم، بلکه پیوندی که با رابطه کلامی به‌وجود می‌آید باعث تحکیم و تشدید مهر و محبت و عاطفه و رابطه خواهد شد. برخی عرفا می‌گویند، اگر ما به سخن می‌آییم خداست که از آن سمت پیام را می‌فرستد و پنجره را باز می‌کند تا امکان گفت‌وگو فراهم آید. یکی از جنبه‌های دعا، طلب و درخواست است اما دعا‌کردن جنبه‌های دیگری هم دارد، از جمله این که انسان به‌واسطه دعا و راز و نیاز با معبودش می‌تواند به آرامش قلبی برسد. از آنجا که انسان‌ها مراتب متفاوتی از درک دارند، هر فردی بر حسب ادراک و پیمانه وجودی خود از خدا شناخت دارد، به همان میزان با خدای خود مرتبط است. گاهی ما درخواست‌های خرد و کلان خود را از خدا می‌کنیم که این هم سطحی از درک و شناخت از معبودمان است. این نوع فهم و درک از حقیقت وجودی خدا هم مطلوب و پسندیده است، اما آدم‌های عمیق‌تر با شناخت‌های بهتر هم هستند که نیاش برای آنها صرفا برای بیان درخواست نیست، بلکه نوعی ادب به شمار می‌آید. نوع نگاه ما به مقوله نماز و نیایش می‌تواند هم از باب تکلیف باشد. کسانی هستند که حتی فراتر به این مساله نگاه می‌کنند و این نوع ارتباط را عرض ادب به پیشگاه معبود می‌دانند. مرتبه عمیق‌تر هم در این زمینه وجود دارد. وقتی به موجودات عالم نگاه می‌کنیم، می‌بینیم هر کدام از این پدیده‌ها مثل آب، پرندگان، خورشید، زمین و درخت از توانمندی‌هایی که خدا در وجود آنها به ودیعه گذاشته، استفاده می‌کنند و در کنار آن، چنان که در تعابیر برخی عارفان آمده، همواره به رکوع و سجود و تسبیح خدا مشغولند. انسانی که به چنین راز و نیاز عاشقانه‌ای پی ببرد، همنوایی با موجودات عالم و معبود ازلی و ابدی را جزو وظایف خود می‌داند. همراهی با دستگاه کلی آفرینش، انسان را به اعتدال می‌رساند و باعث سازگاری او با محیط می‌شود.

دکتر ناصر گذشته

استاد دانشگاه