روزهای پرحاشیه یک واکسن

اصل داستان از روز ششم تیر و همزمان با سالروز جهانی مبارزه با مواد مخدر شروع شد. جایی که قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر خبر ساخت واکسن‌های مرفین، سیگار و هروئین را مخابره و آن را به تیتر اصلی خبرگزاری‌ها و مطبوعات تبدیل کرد.

علیرضا جزینی با طرح این ادعا که این واکسن ایمنی بدن را در مقابل مواد بالا برده و بعد از تزریق آن، استفاده از مرفین یا هروئین هیچ تاثیری روی بدن مصرف‌کننده نخواهد داشت.

گفته بود: «در بازدیدی که از انستیتو پاستور داشتم، در جریان ساخت واکسن مرفین و هروئین قرار گرفتم که مراحل ثبت اختراع آنها انجام شده است و در نظر داریم این واکسن‌ها را برای افراد در معرض خطر اعتیاد استفاده کنیم.»

او خواستار اقدام عاجل وزارت بهداشت برای صدور مجوزهای مربوط به این واکسن‌ها شده و از پشت سر گذاشتن تست‌های انسانی و حیوانی این واکسن‌ها و نتیجه‌بخشی آن خبر داده بود.

مجوز ندارد

مدت زیادی از انتشار این خبر نگذشته بود که وزارت بهداشت نسبت به آن واکنش نشان داد. مدیرکل نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو با بیان این‌که این واکسن‌ها هیچ مجوز اولیه‌ای از سازمان غذا و دارو دریافت نکرده‌اند، گفته بود: «این واکسن‌ها در وزارت بهداشت در هیچ مرحله‌ای از تولید قرار ندارند.

نمی‌توان گفت که اختراعی صورت گرفته و حال وزارت بهداشت در ارائه مجوزها اقدامات لازم را انجام دهد.» مهدی پیرصالحی با تاکید بر این‌که انجام مطالعات انسانی قبل از دریافت مجوز از سازمان غذا و دارو تخلف است.

توضیح داده بود: «نمی‌توان دارویی که مقررات اولیه را نداشته، روی انسان آزمایش کرد.» او با اشاره به این‌که ظاهرا تزریق مرفین سالیان سال در زندان‌ها به معتادان انجام شده و اثراتی هم داشته است،

گفته: «اما باید ضوابط مربوط به وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو طی شود. اگر قرار است مطالعه‌ای در مورد واکسن و داروها انجام شود، باید مجوز آن از سازمان غذا و دارو اخذ شود.

پس از آن سازمان غذا و دارو نیز بررسی‌های خود را انجام می‌دهد و در صورت صحت، سلامت و اثرگذاری، آن دارو می‌تواند وارد فهرست دارویی کشور شود.»‌ مدیرکل نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو تاکید کرد: «در مورد این واکسن‌ها نیز اگر مطالعه‌ای صورت گرفته باشد

و هرچند هم اسناد زیادی داشته باشد، اما هیچ‌کدام براساس مقررات سازمان غذا و دارو نبوده و بدون اخذ مجوزهای لازم صورت گرفته است.»

تحقیقات در حال انجام است

خبر به گوش رئیس انستیتو پاستور ایران رسید. مصطفی قانعی ضمن رد ادعای تولید واکسن مرفین و هروئین در گفت‌وگو با سیب می‌گوید: اقدامات تحقیقاتی این واکسن حدود 14 سال است

که در انستیتو آغاز شده و در حال انجام است، بنابراین زمانی می‌توانیم ادعا کنیم که به واکسن دست یافته‌ایم که سازمان غذا و دارو تمام پرونده این تحقیق را مورد بررسی و تائید قرار دهد.

او با بیان این‌که از سال 1380 اقدامات تحقیقاتی در این خصوص در انستیتو پاستور آغاز شده و اکنون حدود 14 سال است که این موضوع مراحل تحقیقاتی را طی می‌کند، اضافه می‌کند: بنابراین ما فقط می‌توانیم ادعا کنیم کار تحقیقاتی این واکسن در انستیتو در حال انجام است.

قانعی با اشاره به این‌که سازمان غذا و دارو زمانی مجوز تولید را می‌دهد که کارخانه یا مجتمع تولیدی برای تولید محصول خود مجوز را دریافت کرده باشد، توضیح می‌دهد: باید آن دارو یا واکسن در فهرست دارویی کشور وارد شود

و این‌که تمام مراحل مبنی ‌بر اثربخشی و سلامت آن روی نمونه‌های حیوانی و انسانی انجام شده باشد.

او در ادامه توضیح می‌دهد: محققان ما مستنداتی را درخصوص آزمون این تحقیق روی نمونه‌های حیوانی و انسانی اعلام کرده‌اند، اما نیاز است این مستندات به سازمان غذا و دارو ارسال شود و مورد بررسی قرار گیرد و در صورت تائید اجازه ورود به بازار وجود دارد.

رئیس انستیتو پاستور در پاسخ به این سوال که آیا محققان انستیتو پاستور مستندات خود را برای تائید به سازمان غذا و دارو ارسال کرده‌اند یا خیر، می‌گوید: محققان ما شرکت دانش‌بنیانی را تاسیس کردند که مورد حمایت هم قرار گرفته است.

اما خود شرکت باید مستندات را ارائه و از آن دفاع کند که ظاهرا این شرکت جلسه‌ای با سازمان غذا و دارو داشته است که اگر این تحقیق مورد تائید قرار بگیرد، تا رسیدن به یک تولید در کشور به 2 تا 3 سال زمان نیاز دارد، اما اگر مورد تائید واقع نشد، یعنی نیاز به تحقیق بیشتری است.

حالت پیشگیرانه ندارد

اما داستان به همین گفته‌ها ختم نمی‌شود. رئیس سازمان غذا و دارو نیز تولید این محصول را به لحاظ تئوریک زیر سوال برده و با بیان این‌که این محصول هنوز تائیدیه و مجوز سازمان غذا و دارو را نداشته

و مطالعات آن تمام نشده است، می‌گوید: این محصول، فرآورده‌ای است با عنوان واکسن مرفین و چیزی جز مرفین در آن نیست و کار دیگری انجام نمی‌دهد که البته فعلا هم تائیدیه ندارد و در حد یک طرح تحقیقاتی است.

رسول دیناروند فرآورده جدید را تولید‌کننده یک آنتی‌بادی علیه مرفین می‌داند که امکان جذب آن را در گیرنده‌ها از بین برده و حالت پیشگیرانه ندارد.

او توضیح می‌دهد: این‌که آیا این فرآورده می‌تواند به‌عنوان پیشگیری یا جهت درمان اعتیاد استفاده شود یا خیر، نیاز به ارزیابی دارد.

بنابراین مردم گمان نکنند که با تزریق آن، تمایل‌شان به اعتیاد یا در صورت استفاده از مواد مخدر و تزریق آن، تاثیر مواد مخدر از بین می‌رود.

او در پاسخ به این‌که این فرآورده فقط علیه مرفین جواب می‌دهد یا علیه دیگر موادمخدر مانند هروئین نیز موثر است؟ می‌گوید: پاسخ به این موضوعات نیاز به ارزیابی دارد و هنوز هم این ارزیابی‌ها انجام نشده است.

یکسری مطالعات در این زمینه انجام گرفته، اما این مطالعات کافی نیست تا براساس آنها سازمان غذا و دارو بتواند مجوز این فرآورده را صادر کرده و تائیدیه دهد.

تولید‌کننده حی و حاضر است

با وجود تمام این اظهارنظرها بار دیگر نوبت به قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر رسید تا در مقابل تکذیبیه‌های پی‌درپی علیه تولید واکسن هروئین و مرفین، از خود دفاع کند.

جزینی با بیان این‌که رسانه‌های مختلف و رادیو و تلویزیون با تولیدکننده این واکسن مصاحبه کرده‌اند و این فرد هم‌اکنون حاضر و ناظر است، گفته: «این فرد آزمایش‌های خود را علاوه‌بر نمونه‌های حیوانی، روی 1500 انسان نیز انجام داده است، لذا اختراع این واکسن ثبت شده و چندین کشور نیز خواستار آن شده‌اند.»

اما در روزهایی که حواشی تولید واکسن مرفین از تب و تاب افتاده بود، بار دیگر خبر تولید یک واکسن جدید از این خانواده و این بار برای ماده مخدر شیشه جنجال‌ساز شد.

این خبر از سوی معاون کاهش تقاضای ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شد. پرویز افشار از اظهارات قبلی رئیس خود در زمینه تولید واکسن مرفین دفاع و با بیان این‌که محققان حدود 20 سال است که روی واکسن اعتیاد کار می‌کنند.

بعد از تزریق 3 مرحله‌ای واکسن مرفین به داوطلبان مشخص شد که بدن آنها دیگر واکنش قبل را به مرفین نشان نمی‌دهد، بعد از این موفقیت از آنجا که مرفین ماده پرخطری نبود، محققان به فکر ساخت واکسن هروئین و شیشه افتادند.» به گفته افشار هم اکنون واکسن هروئین و شیشه آماده شده و در مرحله آزمایش روی حیوان و انسان است و امیدواریم که این روند با موفقیت هرچه سریع‌تر طی شود.

هرچند که تولید واکسن مواد مخدر می‌تواند گام مهم و رو به جلویی در کاهش اعتیاد به مواد مخدر باشد، اما به نظر می‌رسد تولید این واکسن‌ها تا اینجای کار بیشتر به بازی گل یا پوچی شبیه است که هیچ‌کدام از طرفین هدف خود را از آن نمی‌دانند و تنها به انتظار نشسته‌اند که حرف‌های طرف مقابل را تکذیب یا رد کنند.

آریا کیانی - سیب