درخشش شهاب‌ها در آسمان شب

شهاب‌ها ذرات بسیار کوچک سنگی و غباری در فضای بین سیارات هستند که در مسیر گردش به دور خورشید گاهی زمین سر راهشان قرار می‌گیرد. این ذرات که بیشترشان ابعادی در حد یک دانه ریگ دارند، از فضایی تقریبا خلأ با سرعتی بسیار زیاد وارد جو متراکم زمین می‌شوند و بر اثر برخورد با جو زمین حرارت زیادی ایجاد می‌کنند که در نتیجه‌ آن می‌سوزند و بخشی از اتم‌های موجود در جو زمین را یونیزه می‌کنند. حاصل این فرآیند به صورت برق درخشش یک شهاب دیده می‌شود که ردی نورانی از خود در آسمان شب برای لحظه‌ای به جای می‌گذارد. این ذرات پیش از ورود به جو زمین «شهاب واره» نامیده می‌شوند، هنگام درخشش در آسمان شب «شهاب» خوانده می‌شوند و اگر ابعاد عامل سازنده‌شان از ریگ بزرگ‌تر باشد و بخشی از آن به صورت سنگی بر زمین سقوط کند، در آن صورت به سنگ آسمانی پیدا شده «شهابسنگ» گفته می‌شود.

از گذشته‌های دور همواره دیده شده است که در برخی شب‌های سال تعداد شهاب‌ها به‌ناگاه بیشتر می‌شود. منجمان از این پدیده با عنوان بارش شهابی (Meteor Shower) یاد می‌کنند. علت وقوع این رخداد به دنباله‌دارها برمی‌گردد. این اجرام که همچون کوه‌هایی سرگردان و تشکیل شده از یخ و غبار به دور خورشید در حال گردش هستند، هر چه در مدارشان به خورشید نزدیک‌تر بشوند، گرما و فشار تابشی خورشید موجب جدا شدن ذرات غباری بیشتری از بدنه‌شان می‌شود. ذرات جدا شده در همان مسیر دنباله‌دار به دور خورشید می‌گردند و نتیجه این می‌شود که در صورت برخورد این ذرات در جایی از مسیر با مدار زمین در برخی روزهای سال شاهد افزایش تعداد شهاب‌ها در آسمان شب خواهیم بود. در حقیقت بارش‌های شهاب در یک دامنه حدود 10 تا 20 روزه رخ می‌دهند، اما در یک شب که توده اصلی ذرات به جا مانده از دنباله‌دار با زمین برخورد می‌کند بارش شهابی به اوج می‌رسد.

در طول یک سال قریب به 60 بارش شهابی را می‌توانیم تماشا کنیم. اما تعداد شهاب‌های بیشتر آنها قابل توجه نیست و از این رو همه آنها شاخص و معروف نیستند. یکی از مهم‌ترین بارش‌های شهابی هر سال که در وسط تابستان نیمکره شمالی زمین به اوج خود می‌رسد و شهاب‌های پر نور متعددی دارد بارش شهابی «بِرساوُشی» است. از آنجا که به هنگام تماشای شهاب‌های این بارش شهابی به نظر می‌رسد شهاب‌ها همچون تیرهایی رها شده از کمان از ناحیه‌ای در صورت فلکی بِرساوُش ظهور می‌کنند، این بارش شهابی، بارش برساوشی نامگذاری شده است.

شهاب‌های این بارش که در اثر برخورد ذرات به جا مانده از ازدنباله‌دار 109پی/ سویفت- تاتل با جو زمین به وجود می‌آیند از 26 تیر تا دوم شهریور مهمان آسمان شب هستند و هر سال معمولا در 21 و 22 مرداد به اوج می‌رسند. اگر مایلید از زمان دقیق رخداد بارش برساوُشی امسال مطلع شوید باید بگویم که متاسفانه زمان اوج برای ما ایرانیان از ساعت 11 صبح تا 30/13 فردا پنجشنبه 22 مرداد رخ می‌دهد. بعلاوه پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که اگر آسمان به خوبی تاریک و پرستاره باشد و خارج از شهر در منطقه‌ای عاری از آلودگی نوری، غبار و رطوبت قرار داشته باشید و دورتادور افق به کلی باز باشد، آنگاه به شرط قرار داشتن صورت فلکی برساوش در بالای سرتان، درست در وسط آسمان ممکن است در هر ساعت حدود 100 شهاب پرنور یا کم نور را با چشم غیرمسلح ببینید. از این رو می‌توان گفت که با توجه به رخداد زمان اوج بارش برای ما در ایران که تقریبا به هنگام ظهر است بهترین زمان برای دیدن شهاب‌های برساوشی بامداد فردا پنجشنبه 22 مرداد خواهد بود. با این حال اگر امکان شب زنده‌داری را ندارید شامگاه پنجشنبه نیز شهاب‌های پرنور متعددی در آسمان ظاهر خواهد شد.

همچنین امسال سازمان بین‌المللی شهاب (IMO) برای بارش شهابی برساوشی یک زمان اوج دیگر نیز پیش‌بینی کرده است که برای ما در ایران شانس خوبی برای مشاهده‌اش وجود دارد. در اطلاعیه‌های این سازمان آمده است که مطابق برخی مدل‌سازی‌ها، گذر توده‌ای از ذرات به جا مانده از گذر دنباله‌دار سویفت- تاتل در سال 1869 میلادی از کنار زمین احتمال دارد به مشاهده شهاب‌های متعددی در نیمه شب امشب بینجامد و زمان اوج آن ساعت 23:09 پیش‌بینی شده است. ویژگی مهم بارش شهابی امسال این است که چون اوج بارش برساوشی امشب با شب بیست و هفتم شوال منطبق شده است، بنابراین ماه تا سپیده دم در آسمان نیست و تاریکی شب شانس بیشتری برای دیدن شهاب‌ها در اختیارتان خواهد گذاشت. از این رو اگر امشب پیش از خواب به بام منزل بروید و دقایقی به آسمان نگاه کنید، احتمال دارد چند شهاب درخشان از بارش برساوشی را در آسمان ببینید.

کاظم کوکرم

دانش