سایه بی‌اعتمادی بر سر روابط کوبا و آمریکا

در همان زمان بسیاری از تحلیلگران دید مثبتی نسبت به این ماجرا نداشتند و بر این باور بودند که غیرقابل اعتماد بودن طرف آمریکایی به احتمال زیاد باعث به بن‌بست رسیدن این روند در آینده‌ای نزدیک می‌شود. حال با گذشت چند ماه به نظر می‌رسد این پیش‌بینی آنها به واقعیت پیوسته است.

اواخر ماه می، واشنگتن میزبان چهارمین دور از مذاکرات نمایندگان دو کشور برای احیای روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه‌ها در دو کشور بود. پس از پایان این گفت‌وگوها، هر دو طرف از پیشرفت در این زمینه سخن گفتند، اما به جزئیاتی در این زمینه اشاره نداشتند. حال شواهد و قرائن موجود نشان می‌دهد روند این مذاکرات وارد بن‌بست شده است. هیچ کدام از طرفین نمی‌دانند تاریخ بعدی این مذاکرات چه زمانی است یا این که اصلا قرار است این روند ادامه پیدا کند یا خیر.

موضوع احیای روابط

روابط میان آمریکا و کوبا طی همه این سال‌ها همواره تیره و تار بوده تا این که باراک اوباما سال گذشته از آغاز فصل جدیدی از روابط میان این دو کشور سخن به میان آورد. این موضوع تا اواسط ماه آوریل تنها در حد حرف و اظهارنظر بود تا این که نشست سران کشورهای آمریکایی مقدمه‌ای بر این جریان شد. پس از دیدار جان کری، وزیر خارجه آمریکا با همتای کوبایی خود یک روز پیش از آغاز این نشست، رهبران دو کشور نیز با هم دیدار داشتند. آخرین دیدار رسمی مقامات این دو کشور به سال 1958 بازمی‌گردد که طی آن فیدل کاسترو، رهبر پیشین کوبا با ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا دیدار داشت.

بعد از آن در بیشتر نشست‌ها و جلسات برگزار شده در قاره آمریکا، این موضوع نیز مورد بحث قرار می‌گرفت. یک ماه بعد رائول کاسترو در اجلاس جوامع آمریکای لاتین و کارائیب در «کاستاریکا» شرط‌های مدنظر کشورش برای احیای روابط با واشنگتن را اعلام کرد. وی گفت: مشکل اصلی حل نشده است. تحریم اقتصادی، تجاری و مالی که خسارت‌های انسانی و اقتصادی عظیمی را برای کوبا به وجود آورده و حقوق بین‌الملل را نقض کرده است، باید متوقف شود. بنا بر گزارش‌های موجود، این تحریم‌ها هزینه‌ای حدود یک تریلیون دلار برای کوبا خسارت به بار آورده است، اما این پایان شرط‌های کوبا نبود. کاسترو اعلام کرد آمریکا خاکی را که پایگاه دریایی «گوانتانامو» در آنجا قرار دارد، به کوبا بازگرداند تا روابط دو کشور بتواند به حالت عادی بازگردد. زمینی که پایگاه گوانتانامو در آن قرار دارد، در کنار خلیج گوانتانامو در جنوب کوباست که در سال ۱۹۰۳ از سوی حاکمان وقت کوبا به دولت آمریکا اجاره داده شد.

اختلاف‌نظر آمریکایی‌ها

در این میان به نظر می‌رسد اختلافات داخلی سیاستمداران آمریکایی بر سر این موضوع، یکی از موانع اصلی برای ادامه این روند باشد. موید این مطلب بیانیه‌ای است که نمایندگان جمهوریخواه مجلس نمایندگان آمریکا شنبه هفته گذشته منتشر کردند. آنها اعلام کردند به برنامه بودجه حمل و نقل سال 2016 بندی را اضافه می‌کنند تا ممنوعیت سفر به کوبا همچنان پا بر جا باشد. در مقابل مقامات کاخ سفید نیز کوتاه نیامده و گفتند اوباما آماده است در صورت اضافه شدن این بند، بودجه مذکور را وتو کند. از سوی دیگر نمایندگان ضدکوبا و نومحافظه‌کاران نیز پیشنهاد محدودیت بودجه را مطرح کرده‌اند که بازگشایی سفارت‌ها را غیرممکن می‌کند.

مخالفت جمهوریخواهان با این مساله از حدود دو هفته پیش و پس از آن که آمریکا نام کوبا را از فهرست کشورهای حامی تروریسم خود حذف کرد، افزایش یافت. این اقدام به کوبا اجازه می‌دهد به تسهیلات بانکی آمریکا و کمک‌های این کشور دسترسی بهتری داشته باشد و برخی تحریم‌ها و محدودیت‌های مربوط به تجارت و صادرات و فروش سلاح برداشته شود. البته تحریم اقتصادی علیه کوبا که در سال 1962 اعمال شده، سر جای خود باقی است. این موضوعی است که خود آمریکایی‌ها هم بر آن تاکید دارند. در این زمینه، سخنگوی مطبوعاتی وزارت امور خارجه آمریکا گفت: هنوز تحریم‌ها و محدودیت‌هایی وجود دارد که چند سال طول می‌کشد در مورد آنها تغییری حاصل شود.

البته این پایان ماجرا نبود، زیرا اعلام این خبر از سوی مقامات کاخ سفید انتقاد برخی نمایندگان و سناتورها را به دنبال داشت. سناتور باب منندز، منتقد برجسته سیاست‌های دولت آمریکا در مورد کوبا در این زمینه گفت: حذف کوبا از فهرست کشورهای حامی تروریسم، تصمیمی خطرناک و گمراه‌کننده است. در این میان برخی بر این باورند تلاش دولت اوباما برای از سرگیری روابط با کوبا، تنها یک ژست سیاسی برای رئیس‌جمهوری است که به پایان حضور خود در کاخ سفید نزدیک می‌شود. آنها عقیده دارند اوباما سعی می‌کند با این اقدام علاوه بر تقویت وجهه خود، نظر مثبت مردم آمریکا نسبت به نامزد دموکرات‌ها در انتخابات آینده ریاست جمهوری را جلب کند.

برخی کارشناسان نیز معتقدند تغییر استراتژی آمریکا در قبال همسایه خود تنها یکی از شگردهای واشنگتن است تا از این طریق بار دیگر دامنه استعمارگری خود را با سیاست «ورود اسب تروا» به خاک کوبا در این کشور گسترده کند. آنها می‌گویند واشنگتن تنها تاکتیک رفتاری خود را در قبال کوبا تغییر داده است و اصل سیاست همان سیاست پیشین است. استراتژی نرم‌تر اوباما در مورد کوبا دلیلی برای اصلاح سیاستی دیرینه و استعمارطلبانه نیست بلکه تنها اسب تروایی است که ابتدا باید با آرامش و بدون تنش وارد کوبا شود و سپس با گذشت زمان به تحقق اهداف کاخ سفید مبادرت نماید.

شیطنت آمریکایی‌ها در کوبا

البته این تمام موانع موجود بر سر این راه نیست چرا که دولت‌های هاوانا و واشنگتن در دفاتر حافظ منافع خود نیز با موانعی روبه‌رو هستند. این دفاتر در سال 1977 و با موافقت فیدل کاسترو، رهبر وقت کوبا و جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا گشایش یافت. پس از قطع یکجانبه روابط میان این دو کشور از سوی آمریکا در سال 1961، این دفاتر تنها کانال ارتباطی رسمی میان آنها محسوب می‌شود.

دیپلمات‌های کنونی کوبا در ایالات متحده آمریکا نمی‌توانند بیش از 40 کیلومتر از منهتن دورتر سفر کنند. آنها همچنین نمی‌توانند بدون اجازه وزارت خارجه آمریکا به اطراف واشنگتن بروند. در کوبا نیز نمایندگان آمریکا اگر بخواهند به خارج از هاوانا بروند، باید رسما دولت کوبا را مطلع کرده و از آنها اجازه بگیرند، اما با وجود این محدودیت‌ها، رفتار دیپلمات‌های آمریکایی همواره مورد انتقاد مقامات هاوانا بوده است. جوزفینا وایدال، مسئول روابط خارجی با آمریکا در وزارت خارجه کوبا بتازگی در اظهارنظری گفت: اقداماتی در دفتر حافظ منافع آمریکا در هاوانا انجام می‌شود که می‌توان به عنوان مثال به سازماندهی، آموزش، حمایت و تامین مالی گروه‌های کوچک ضددولت کوبا اشاره کرد. چنین اقداماتی غیرقابل قبول است. مقامات ارشد کوبا نیز بارها نسبت به این موضوع انتقاد داشته‌اند. در همین راستا، رائول کاسترو چند هفته پیش گفت: من در دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا به او گفتم که اصلی‌ترین نگرانی‌ هاوانا در رابطه با دیپلمات‌های آمریکایی این است که آنها به کارهای غیرقانونی‌ای که تاکنون انجام می‌داده‌اند، ادامه ندهند. وی به عنوان نمونه به برنامه دوره‌های آموزشی «روزنامه‌نگاران مستقل» اشاره کرد. دولت کوبا چنین اقداماتی را تلاش آمریکا برای تضعیف دولت و برهم زدن نظم عمومی در کوبا تعبیر می‌کند.

شاید بتوان احتمال به سرانجام رسیدن این روند را در چند خط نامه‌ای دید که فیدل کاسترو، رهبر پیشین آمریکا چندی پیش خطاب به سیاستمداران کشورش نوشت: ما همیشه از همکاری و دوستی با همه مردم جهان ازجمله با دشمنان سیاسی خود دفاع می‌کنیم، اما باز اشاره می‌کنم نمی‌توان به سیاست آمریکا اعتماد کرد.

تحولات حساس در روابط کوبا و آمریکا پس از انقلاب سال 1959

1960: پایان روابط دیپلماتیک میان دو کشور، با تصمیم آمریکا و آغاز تحریم‌های تجاری علیه هاوانا

1961: حمایت آمریکا از حمله ناموفق خلیج خوک‌ها و آغاز همکاری فیدل کاسترو با شوروی سابق

1962: کاسترو برای مقابله با آمریکا، به نیروهای شوروی اجازه داد موشک‌های هسته‌ای را وارد کوبا کنند.

این بحران، شوروی و آمریکا را در لبه جنگ سرد قرار داد.

1980: حدود 125 هزار کوبایی پس از برداشتن محدودیت‌ها از سوی فیدل کاسترو، به آمریکا مهاجرت کردند.

1993: آمریکا تحریم‌ها علیه کوبا را شدت بخشید و این موضوع با فروپاشی شوروی سابق همزمان شد.

2002: جان بولتون، معاون وزیر خارجه وقت آمریکا، کوبا را محور شرارت خواند.

2014: باراک اوباما از عادی‌سازی روابط میان واشنگتن و هاوانا و اصلاح روابط اقتصادی میان طرفین سخن به میان آورد و آن را فصلی جدید در این روابط معرفی کرد.

آوریل 2015: دیدار رائول کاسترو، رئیس‌جمهور آمریکا با باراک اوباما، همتای آمریکایی‌اش در حاشیه نشست سران کشورهای قاره آمریکا در پاناما. این اولین دیدار مقامات ارشد دو کشور پس از 57 سال بود.

حسین خلیلی /‌ گروه بین‌الملل