تب آلودگی هوا را خودمان کاهش دهیم

پدیده گرد و غبار با توجه به شدت و تکرار بسیار آن به یکی از مهم‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان تبدیل شده است. تصاویر ماهواره‌ای بوضوح نشان می‌دهد که ذرات گرد و غبار حتی نواحی بسیار وسیعی از اقیانوس‌ها را پوشش داده است. مجموع این شرایط، آلودگی هوا را به طور خاص توصیف می‌کند. اگرچه نحوه زیست ما انسان‌ها در پیدایش شرایط کنونی بی‌تاثیر نبوده و تلاش و تحقیق گسترده‌ای هم برای مهار کانون‌های آلودگی هوا در سطح بین‌المللی در جریان است، اما به هر روی ما کماکان چاره‌ای جز کنار آمدن با وضع نامتعارف آلودگی هوا نداریم. در ادامه می‌خواهیم شما را با پیشنهادهایی ساده، اما عملی آشنا کنیم که می‌تواند تا اندازه‌ای از بار سنگین شرایط تحمیل آلودگی هوا بر زندگی ما بکاهد، اما پیش از آن بهتر است نخست آلودگی هوا را بشناسیم.

آلودگی هوا چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

پاسخ این پرسش بسیار ساده است. از نظر علمی، آلودگی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که گازها، ذرات گرد و غبار، بو و دودهایی که به انسان‌ها، حیوانات و گیاهان آسیب می‌رساند، وارد اتمسفر یا جو زمین می‌شود. در چنین مواردی گفته می‌شود که هوا آلوده است، اما آلودگی هوا همیشه قابل رویت نیست. برخی تصور می‌کنند آلودگی هوا فقط مختص پاییز و زمستان است، در حالی که گاه در بهار هم هوا آلوده است. گاهی تنها در صورت مشاهده آلودگی آن را جدی فرض می‌کنند در حالی که آلودگی هوا حتی در شرایط بحرانی هم می‌تواند قابل رویت نباشد.

به طور کلی هر نوع دود، گاز یا غبار که به صورت طبیعی یا به واسطه فعالیت انسانی وارد جو شود و تعادل طبیعی اتمسفر را به هم بزند، نوعی آلاینده است. اکسیدهای نیتروژن، کربن منواکسیدها، هیدروکربن‌ها، اکسیدهای سولفور که اغلب از کارخانه‌ها متصاعد می‌شود، ذرات گردوغبار و حتی ترکیبات آلی که می‌تواند بخار و نهایتا وارد جو شود، نمونه‌ای از این آلاینده‌ها هستند. در مجموع دو نوع آلاینده وجود دارد؛ آلاینده‌های اولیه گازها و ذراتی است که به هوا پمپاژ می‌شود و هوا را آلوده می‌کند. رایج‌ترین نوع آن همان گاز منواکسیدکربن است که ازخودرو‌ها خارج می‌شود، اما در مقابل آلاینده‌هایی نیز هستند که از آنها با عنوان آلاینده‌های ثانویه یاد می‌شود. این نوع آلاینده‌ها وقتی در جو به واسطه واکنش‌های شیمیایی خاص با یکدیگر ترکیب می‌شوند، نوع جدید آلاینده‌های شیمیایی را می‌سازند که اغلب از آلاینده‌های اولیه نیز خطرناک‌تر است. مه‌دود فتوشیمیایی مثالی از این دست است. یکی از آلاینده‌های مساله‌ساز در کلانشهرهایی همچون تهران آلاینده‌های ثانویه هستند. تحقیقات نشان می‌دهد، در تهران جنس آلودگی هوا از دی‌اکسیدکربن به ریزگردهای با قطر کمتر از 2.5 میکرون تغییر یافته است. این ذرات می‌تواند حاوی سولفات، انواع هیدروکربن‌ها و کربن سیاه باشد و به همین دلیل آلودگی هوا نه‌تنها از سوی متخصصان و کارشناسان بلکه حتی از سوی مردم عادی نیز باید جدی گرفته شود.

مسئول تولید آلودگی هوا، انسان یا طبیعت؟

آلودگی هوا، هم منشا طبیعی دارد و هم منشا انسانی. رویدادهای طبیعی که هوا را آلوده می‌کنند عبارتند از: آتش‌سوزی طبیعی جنگل‌ها، فعالیت‌های آتشفشانی و فوران گدازه‌ها، فرسایش بادی، گرده‌افشانی، تبخیر ترکیبات آلی و فعالیت‌های رادیواکتیو طبیعی، اما فعالیت‌های انسانی که باعث آلودگی هوا می‌شوند، عبارتند از: فعالیت‌های صنعتی، آتش‌سوزی جنگل‌ها به واسطه سهل‌انگاری، سوزاندن سوخت‌های فسیلی استفاده از مواد شیمیایی نه‌تنها در صنعت بلکه حتی در خانه‌ها و فعالیت‌های کشاورزی، خشک کردن تالاب‌ها و دیگر عرصه‌های آبی که می‌تواند تشکیل چشمه‌های گرد و غبار را به همراه داشته باشد و... .

پیامد های آلودگی هوا

اثرات آلودگی هوا طیف وسیعی را شامل می‌شود. به عنوان مثال، واکنش‌های شیمیایی که به واسطه آلودگی هوا رخ می‌دهد، می‌تواند ترکیبات اسیدی تولید کند. این ترکیبات به پوشش گیاهی و ساختمان‌ها آسیب می‌زند. زمانی که آلاینده‌های هوا نظیر اسیدهای سولفوریک با قطرات آب ترکیب می‌شوند و ابرهای باران‌زا تشکیل می‌دهند، شرایط ریزش باران‌های اسیدی فراهم می‌شود. باران‌های اسیدی نه‌تنها آسیب‌های غیرقابل جبرانی به درختان، حیات وحش، انسان‌ها و ساختمان‌ها وارد می‌کنند بلکه حتی ترکیب شیمیایی خاک، نهرها و رودخانه‌ها را نیز تغییر می‌دهند.

اوتروفیکاسیون یکی دیگر از مظاهر آلودگی هواست. نیتروژن دی‌اکسید از ترکیبات آلاینده‌ای است که از طریق باران وارد رودخانه‌ها و خاک می‌شود و نشست می‌کند. نتیجه ورود نیتروژن و فسفر به دریاچه‌ها و سایر بسترهای آبی، رشد سریع جلبک و در پی آن نابودی سایر موجودات زنده ازجمله ماهی‌هاست. آلودگی هوا در ضمن می‌تواند باعث تشکیل ازن در لایه‌های پایین جو شود. این آلاینده که بر اثر واکنش‌های فتوشیمیایی در شرایط وجود نور خورشید، اکسیدهای ازت، هیدروکربن‌ها و اکسیژن دو اتمی به وجود می‌آید؛ آلاینده‌ای خطرناک و سمی است که نه‌تنها بر انسان بلکه حتی بر محصولات کشاورزی و میزان محصول‌دهی آنها تاثیر می‌گذارد. گرد و غبار یکی دیگر از مظاهر آلودگی هواست. میزان آسیب‌پذیری در برابر گرد و غبار معمولا به میزان غلظت، ابعاد و مدت زمانی بستگی دارد که هر موجود زنده در معرض آنها قرار می‌گیرد. اثرات آلودگی هوا می‌تواند کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد که اثرات کوتاه‌مدت عبارت است از تحریک چشم، بینی و گلو، اما در مراحل حادتر اختلالات تنفسی نظیر برونشیت، ذات‌الریه و آسم نیز حادث می‌شود. سردرد، حالت تهوع و آلرژی از اثرات کوتاه‌مدت آلاینده‌هاست، اما اثرات بلند‌مدت می‌تواند مواردی حاد نظیر ابتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی، سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و حتی آسیب به مغز، اعصاب، کبد و کلیه‌ها را به دنبال داشته باشد. کودکان در حال رشد بشدت در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیرند و تحقیقات نشان داده است آلودگی هوا گاه قوه تشخیص بزرگسالان را هم بشدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

راه‌حل‌هایی ساده برای کاهش آلودگی هوا

برای بهبود کیفیت هوا، راه‌حل‌های بسیار ساده و در عین حال موثری وجود دارد که هر فرد عادی می‌تواند با اجرای آنها گامی مثبت در این راه بردارد. از آنجا که نحوه زندگی ما تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا دارد، لذا مهم‌ترین و موثرترین گام‌ها را باید تک‌تک اعضای جامعه بردارند. ممکن است برخی از این پیشنهادها به نظر شما ارتباطی با موضوع آلودگی هوا نداشته باشد، اما توجه داشته باشید محیط‌زیست زنجیره‌ای به هم تنیده شد و آلودگی هوا می‌تواند ریشه در بسیاری مسائل ظاهرا بی‌اهمیت داشته باشد.

راه‌حل‌هایی برای سفرهای درونشهری: تقریبا نیمی از آلودگی هوا ناشی از حرکت اتومبیل‌ها و سایر وسایل نقلیه است. کاهش تعداد سفرهای درونشهری کمک موثری به بهبود کیفیت وضع هوا خواهد کرد. حتی نحوه رانندگی می‌تواند بر آلودگی هوا تأثیر داشته باشد. این موارد را هم رعایت کنید: پیاده‌روی بیشتر و استفاده از دوچرخه در هر زمان که امکان دارد. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی تا حد امکان، برنامه‌ریزی از پیش برای کارهای روزانه بخصوص اطلاع از شرایط راه‌ها و مسیرهای پرترافیک شهری، پرهیز از سرعت بالا و رعایت قوانین (توجه: سرعت اتومبیل باید کم‌کم زیاد شود، سرعت بالای ناگهانی نه‌تنها آلودگی زیادی ایجاد می‌کند بلکه حتی برای موتور اتومبیل مشکل‌ساز خواهد بود.) اجتناب از رانندگی در روزهایی با آلودگی هوای زیاد، تنظیم باد چرخ‌های اتومبیل، سبک سفر کردن (توجه: با کاستن از بار ماشین خود می‌توانید آلودگی هوای کمتری تولید کنید.) و پرهیز از گرم کردن اتومبیل برای مدت بیشتر از 30 ثانیه. هنگام خرید هم خودرویی کم‌مصرف و دوستدار محیط‌زیست انتخاب کنید.

راه‌حل‌هایی برای کاستن از آلودگی هوا در منزل: کاهش مصرف انرژی، استفاده از محصولات کارآمدتر و کاهش مصرف مواد شیمیایی ازجمله مهم‌ترین راهکارها هستند. اگر گازوئیل، گاز طبیعی و برق کمتری مصرف کنید، نه‌تنها از هزینه قبض شما کاسته می‌شود بلکه مهم‌تر از آن هوا را هم کمتر آلوده خواهید کرد.

این موارد را هم مراعات کنید: استفاده کمتر از ترکیبات آلی فرار و سایر مواد شیمیایی (توجه: بسیاری از مواد شیمیایی مصرفی منازل تاثیر بسزایی در تشدید اثرات سوء ناشی از آلودگی هوا دارند.) خاموش کردن لامپ‌های اضافی و استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف، تنظیم درجه‌حرارت منزل به منظور اجتناب از گرم و سرد کردن هوا، بازیافت کاغذ، پلاستیک، فلزات و سایر ترکیبات آلی (اگر تعداد سطل‌های آشپزخانه خود را به دو عدد افزایش دهید، می‌توانید زباله‌های تر را از زباله‌های خشک کاغذ، پلاستیک و... تفکیک کنید. این کار تاثیر بسزایی بر کاهش مصرف انرژی خواهد داشت و مصرف انرژی کمتر نیز به معنای آلودگی هوای کمتر است.) روزهایی که هوا در شرایط ناسالم قرار دارد، از منقل‌های خوراک‌پزی بخصوص باربکیو کمتر استفاده کنید و مصرف گاز خود را هم به حداقل برسانید. عایق‌کاری درست و منطقی درزهای خانه از موثرترین راهکارهای کاهش اثرات سوء آلودگی هوا بر بدن انسان است، برای شستن ظرف‌ها از آب ولرم به جای آب گرم استفاده کنید، ماکروویو و تسترها برای گرم کردن وعده‌های غذایی کم مناسب‌تر هستند. تا حد امکان از ظروف یکبار مصرف استفاده نکنید. دستمال‌های آشپزخانه هم بهتر است قابل شست‌وشو باشد. برای خرید به فروشگاه‌های اطراف منزل مراجعه کنید و از طی مسافت طولانی بپرهیزید. تا جایی که می‌توانید از کیسه‌های پلاستیکی کمتر استفاده کنید (همیشه لازم نیست تمام مواد خریداری شده در کیسه‌های پلاستیکی جداگانه حمل شوند.) به جای اسپری رنگ از برس رنگ استفاده کنید، حلال‌ها و مواد شیمیایی را در محفظه‌های مخصوص و به‌دور از نور خورشید نگهداری کرده و کاشت درخت را هم فراموش نکنید.

راه‌حل‌هایی برای محیط‌های کار: اغلب ما بیشتر ساعات عمر خود را در محیط کارمان می‌گذرانیم. بنابراین توجه به این راه‌حل‌های ساده در محل کار می‌تواند تاثیر بسزایی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد: پرینت گرفتن در کاغذهای پشت و رو، بازیافت کاغذ، خاموش کردن کامپیوترها، پرینترها و اسکنرها وقتی از آنها استفاده نمی‌شود، از این موارد است. از نور خورشید نهراسید، پرده‌ها را باز کرده و به جای آن لامپ‌ها را خاموش کنید، لباس‌های مناسب فصل بپوشید تا مجبور نشوید محیط را گرم یا سرد کنید، برای رفت و آمد با همکارانتان همسفر شوید. اشتراک خودروی شخصی بهترین روش کاستن از تعداد خودروهای تک‌سرنشین است. استفاده از فناوری اطلاعاتی، جایگزین مناسبی برای سفرهای شهری غیرضروری است. دورکاری پدیده‌ای است که این روزها در جوامع اطلاعاتی بسیار رونق گرفته و می‌تواند نقش موثری در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.

Airqualitynews‌‌ /‌‌ مترجم: فرناز حیدری