روی خط زلزله

سال 1393 استفاده وسیع و گسترده از فناوری اطلاعات توانست عرصه‌های جدیدی را برای کار زلزله‌شناسان ایجاد کند. اگرچه این رویداد فقط به امسال محدود نبوده است و از مدت‌ها پیش آغاز شده بود، اما امسال محققان توانستند در این زمینه به یک جمع‌بندی دست پیدا کنند. از سال 2010 پروژه‌ای با عنوان Quake Catcher (لرزه‌گیر) در ایالات متحده آمریکا از سوی محققی در دانشگاه استنفورد مطرح شده بود که اکنون نیز در حال انجام است. اهمیت کار این است که از امکانات شهروندان مثل گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و فبلت‌ها به عنوان لرزه‌نگار در حوزه زلزله‌شناسی بهره می‌گیرد. البته این پروژه به عنوان یک طرح آزمایشی مطرح شده و عملیاتی نشده است. اما از نظر نوآوری و ایجاد عرصه‌های جدید در آینده بسیار مهم و ارزشمند است. در آمریکا بتازگی خبری مبنی بر درخواست بودجه پنج میلیارد دلاری از سوی اوباما به کنگره با هدف توسعه این شبکه لرزه‌گیر یا همان Quake Catcher Network اعلام شده بود. به نظر من این نوآوری بسیار جالب توجه است و می‌تواند آغازگر تحول بزرگی در این عرصه در آینده‌ای نه‌چندان دور باشد. نمی‌توان کاربرد این فناوری را محدود به کشورهای پیشرفته دانست. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه مانند ایران و ترکیه و حتی کشورهای توسعه نیافته مانند نپال و افغانستان با وجود نبود امکانات زیرساختی مناسب اگر این فناوری مورد استفاده قرار بگیرد کاربردی خواهد بود. این فناوری‌های می‌تواند در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته امکانات و بستر مناسبی برای استفاده از فناوری‌ها دیگری مانند سامانه‌های هشدار پیش هنگام فراهم کند. مجری این طرح محققی به نام الیزابت کوچران است که با ارائه این طرح نوآورانه موفق به دریافت جایزه‌ای از سوی اوباما شده است. برخلاف این که ممکن است تصور شود این پروژه فقط برای کشور آمریکا کاربردی باشد من معتقدم حتی در کشورهایی مانند نپال و افغانستان هم می‌توان از این طرح نوآورانه استفاده کرد. اما اگر بخواهیم نگاهی به عرصه داخلی بیندازیم بر اساس طرح‌هایی که از سوی دانشجویان ارائه شده می‌توان به یک طرح ابتکاری اشاره کرد که از سوی دانشجویانی که در حوزه مدل‌های پیش‌بینی زلزله فعالیت داشتند به سرانجام رسید.

در حوزه فعالیت این دانشجویان مدل‌های پیش‌بینی زلزله برای نخستین‌بار راه‌اندازی شد. این دستاورد به این معنی نیست که ما در زمینه پیش‌بینی زلزله به موفقیت کامل رسیده‌ایم، بلکه به این معنی است مدل‌هایی که در دنیا کار شده بود را توسعه دادیم و نوآوری‌های جدیدی به آن اضافه کردیم. همچنین کاربرد این مدل‌ها برای پیش‌بینی زلزله در مناطق مختلف کشور امکان‌ سنجی شد و بر این اساس پیش‌بینی‌هایی برای اتفاقات و رویدادهای زمین‌لرزه‌ای مختلف در یک دهه آینده ارائه شد که دستاورد مهم و باارزشی است و می‌تواند در عرصه ملی نیز مهم تلقی شود.

دکتر مهدی زارع ‌‌/‌‌ دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله