آموزش مهارت‌های زندگی در «عصر خانواده»

واقعیت این است که نهاد خانواده در دنیای جدید دچار تغییر و تحولات تازه‌ای شده که ممکن است در نتیجه آن برخی از کارکردهای آن بویژه کارکردهای عاطفی ـ حمایتی‌اش دچار تزلزل و تنزل شده باشد یا نهادهای اجتماعی مدرن برخی کارکردهای آن را به عهده گرفته‌ باشند. با این حال تقریبا همه روان‌شناسان و جامعه‌شناسان براین باورند که هیچ نهاد و سازمان اجتماعی ـ فرهنگی دیگر نمی‌تواند کارکردهای خانواده را داشته و جایگزین آن شود.

فراتر از این حتی بسیاری از صاحب‌نظران حوزه علوم اجتماعی و رفتاری معتقدند در جهان جدید، اهمیت و جایگاه خانواده بیش از گذشته بوده یا باید باشد به این معنا که انسان تحت تاثیر ساختارهای بی‌رحم اجتماعی مدرن در معرض آسیب‌پذیری روانی ـ اجتماعی بیشتری قرار گرفته و این لزوم توجه بیشتر به خانواده و کارکردهای آن را بیشتر می‌کند. در واقع این نهاد خانواده است که می‌تواند به مصونیت افراد در برابر تهدیدهای اجتماعی پرداخته و سلامت روانی او را حفظ کند بر این اساس انتخاب نام برنامه عصر خانواده انتخابی هوشمندانه بوده و تاکیدی است بر این‌که جهان امروز بیش از گذشته عصر خانواده است. به عبارت دیگر عنوان برنامه صرفا بر مبنای زمان پخش برنامه که عصر باشد نیست بلکه تاکید منطقی ـ عقلانی بر ضرورت کارکردهای نهاد خانواده در عصر مدرن است.

صیانت از خانواده

رویکرد محتوایی برنامه نیز مبتنی بر همین نگاه انتخاب شده به این معنی که تلاش شده مهارت‌های زندگی به شکل عملیاتی و اجرایی تر در آیتم‌های مختلف به مخاطب منتقل شود. مهارت‌هایی که شاید در گذشته چندان ضرورتی نداشت ولی در جهان پیچیده اجتماعی امروز خانواده‌ها باید خود را به مهارت‌های مصون‌کننده از یک سو و مهارت‌های رشددهنده از سوی دیگر مجهز کنند تا هم نهاد خانواده صیانت شود و هم کارکردی تعالی بخش پیدا کند.

در جامعه امروز که مسائل اقتصادی یکی از دغدغه‌های جدی برای خانواده است در برنامه عصر خانواده به بررسی راهکارهای مدیریت اقتصادی خانواده توجه شده و با حضور کارشناسان این حوزه تلاش می‌شود روش‌های کارآمدی اقتصادی خانواده را به مخاطب آموزش دهد. مثلا در همین راستا با دعوت از مینا مهرنوش، معاون توسعه کارآفرینی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران مدیریت مالی و موفقیت اقتصادی خانواده‌ها تحلیل و بررسی شد و این استاد فعال حوزه اقتصاد به استودیوی عصر خانواده آمد و چند راهکار ساده‌ برای مدیریت اقتصاد در خانواده ارائه کرد.

طرح مسائل پیچیده اقتصادی به زبان ساده و قابل فهم بخصوص برای زنان خانه‌دار نه‌تنها به بهبود وضع اقتصاد خانواده کمک می‌کند بلکه به اصلاح الگوهای رفتار اقتصادی در سطح عمومی‌تر نیز می‌انجامد. اگر خانواده در ایران به عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی واجد مهارت‌ها و دانش و آگاهی لازم در مدیریت اقتصادی شود بالطبع این الگو بتدریج در جامعه بسط یافته و فرهنگ عمومی جامعه نیز از حیث کارآمدی اقتصادی بهبود می‌یابد. یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که می‌تواند به خودکفایی اقتصادی خانواده کمک کند خوداشتغالی و افزایش مهارت‌هایی است که می‌تواند به منبع درآمدزایی برای خانواده بدل شود.

در بسیاری از برنامه‌های اقتصادی صرفا به مباحث نظری و کارشناسی درباره اقتصاد خانوار بسنده می‌شود، اما این برنامه به الگوهای عملی و راهکارهای عینی که خانواده‌ها می‌توانند با تکیه برآن به رشد اقتصادی و بهبود شرایط معیشتی خود کمک ‌کنند می‌پردازد مثلا در بخش «ما خودمانیم» با مردان و زنان شاغل در حوزه فرش‌بافی و صنایع دستی وابسته به آن درباره خانواده، کسب روزی حلال و مواردی از این قبیل گفت‌وگو می‌شود و آنها تجربیات عملی خود را به مخاطب عرضه کرده و به نوعی آنها را در نتایج مثبتی که کسب کرده‌اند سهیم و شریک می‌کنند.

اگر از حیث مردم‌شناسی و جامعه‌شناختی به این موضوع بنگریم یکی از کارکردهای مهم خانواده سنتی در ایران متناسب با الگوی معیشتی هر منطقه، کارکردهای اقتصادی بوده که با گسترش مدرنیسم در ایران کمرنگ شده و در این تحول اجتماعی بویژه زنان خانه‌دار، مهارت‌های اقتصادی و کاری خود را از دست داده و احساس بیهودگی کرده‌اند.

طبق آمارهای روان‌شناسی، احساس افسردگی در بین زنان خانه‌دار بیش از زنان دیگر است و این برنامه با ارائه الگوهای عملی خود اشتغالی یا الگوهای مدیریت اقتصادی خانواده می‌تواند به ایجاد انگیزه در آنها برای تجربه مهارت‌های تازه کمک کرده و در نهایت کانون خانواده را گرم‌تر کند. کانون خانواده زمانی گرم‌تر می‌شود که همه اعضای آن احساس مفید بودن کرده و از روابط عاطفی پویا و بانشاطی برخوردار باشند.

روزهای هفته

این برنامه تحت موضوعاتی خاص روی آنتن شبکه دو می‌رود مثلا شنبه، به نام «روز اقتصاد خانواده» است. روز یکشنبه با حضور دکتر گرانمایه‌پور به تکنولوژی روز در روابط بین خانواده‌ها پرداخته می‌شود و روز دوشنبه به روش‌های بارداری و مراقبت‌های این دوران توسط بانوان اختصاص دارد و... تا هر مخاطبی بر مبنای نیاز خود به کسب اطلاعات و دانش درباره هر یک از موضوعات فوق به تماشای آن بنشیند. جالب این‌که عصر خانواده و جنبه‌های مختلفی از نظام خانواده و نیازهایی که برای آن مطرح می‌شود در لابه‌لای آیتم‌های مختلف پرداخته شده تا رویکرد جامع‌نگری به خانواده و مسائل و کارکردهای آن داشته باشد. جالب این‌که در این برنامه حتی شاهد بخش ادبی‌ـ هنری نیز هستیم. به عنوان مثال سعدی‌خوانی ژاله صادقیان از دیگر بخش‌های برنامه است که طرفداران زیادی دارد و به نوعی به تلطیف برنامه نیز کمک می‌کند.

شبکه دو به عنوان شبکه خانواده به تولید و ساخت چنین برنامه‌هایی سخت نیازمند است تا بتواند در جهانی که هر روز نهاد خانواده از جوانب گوناگون تهدید می‌شود به تقویت و استحکام آن بپردازد و بهترین شیوه برای رسیدن به این مقصود، ارتقای کیفی کارکردهای عاطفی، اقتصادی و اجتماعی نهاد خانواده است.

زمان برنامه نیز طوری تنظیم شده تا دست‌کم مردانی که عصر به خانه برمی‌گردند و بچه‌ها که از مدرسه می‌آیند نیز مخاطب این برنامه باشند اگر شما هم علاقه‌مند به تماشای این برنامه هستید می‌توانید عصر خانواده که کاری از گروه خانواده شبکه دو سیماست را روزهای شنبه تا سه شنبه ساعت 16 و 50 دقیقه تماشا کنید.

سیدرضا صائمی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)