ریزگردها، مزاحمان جهانی

آلاینده‌هایی مانند اکسید سولفور، اکسید نیتروژن، ذرات ریز و کربن‌های ارگانیک، آلودگی ریزگرد را موجب می‌شود. وقتی شرایط جوی جلوی پراکنده شدن دود و دیگر آلاینده‌ها را می‌گیرد، آنها روی هم انباشته شده و معلق در هوا باقی می‌مانند و علاوه بر این‌که جلوی دید واضح را می‌گیرند اثرات بد و نامطلوبی روی سلامت انسان از جمله مشکلات تنفسی می‌گذارند. آلوده‌کننده‌های هوا که پدیده ریزگرد را موجب می‌شوند دو نوع هستند:

1ـ به صورت طبیعی در هوا وجود دارند و در مناطق آتشفشانی گازهای متصاعد از آتشفشان‌ها هوا را آلوده می‌کنند.

2ـ آلاینده‌های دیگر از عملیات و فعالیت‌های انسانی ناشی می‌شوند مانند دود کارخانه‌های صنعتی، وسایل نقلیه زمینی و هوایی، قطارها، تجهیزات کشاورزی، چمن‌زن‌هایی که با گاز کار می‌کنند و آتش‌سوزی‌های جنگل و زمین‌های کشاورزی.

از دلایل اصلی ایجاد ریزگردها می‌توان به چند مورد اشاره کرد:

- نبود پوشش مناسب گیاهی

- تخریب نواحی جنگلی

- قرار داشتن در مناطق خشک و نیمه‌خشک و وجود بیابان‌های وسیع.

- بی‌ثباتی جوی

- کاهش بارندگی و رطوبت

- توسعه نواحی خشک و خشک‌کردن زمین‌های مرطوب

- سوءمدیریت منابع آب

مشکل ریزگردها در کشورهای جنوب‌شرقی آسیا

از سال 1991 در کشورهای جنوب شرقی آسیا، ریزگردها به مشکلی جدی تبدیل شدند و اصلی‌ترین دلیل آن نیز آتش‌سوزی‌های وسیع در جنگل‌ها و زمین‌های زراعی سوماترا و برونئی و همچنین فیلیپین و تایلند بوده است. در مدت زمانی که این فاجعه زیست‌محیطی شدت داشت صدمات اقتصادی شدیدی به این مناطق وارد شد. بخش‌هایی از قبیل سیستم آبرسانی، حمل و نقل، کشتیرانی، ساختمان‌سازی، جنگلداری، کشاورزی و جهانگردی تحت تاثیر آلودگی ریزگردها واقع شد و مشکلات سلامتی بسیاری برای مردم به بار آورد. در میان این کشورها سنگاپور بیشتر با شدت ریزگردها و صدمات ناشی از آن مواجه شد.

کشورهای اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند سال 1997 در واکنش به این بحران و مبارزه با ریزگردها توافق‌نامه‌ای امضا کردند. به موجب این توافق‌نامه این کشورها باید برای مقابله با ریزگردها اقدامات زیر را انجام می‌دادند:

جلوگیری از آتش‌سوزی‌های جنگل و زمین‌های زراعی و انجام اقدامات بهتر

تاسیس مکانیسم‌های عملیاتی مناسب برای کنترل آتش‌سوزی‌های جنگل (در صورت وقوع)

بالا بردن توانایی مقابله با آتش و دیگر اقدامات در این زمینه

اما این کشورها از جمله برونئو، اندونزی، مالزی، سنگاپور و تایلند سال 2013 دوباره گرفتار بحران ریزگردها در سطح وسیعی شدند و تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که دلیل عمده این ریزگردها ناشی از آتش‌سوزی‌های وسیع در استان ریائوی اندونزی بوده است. این آلودگی مانند همیشه سنگاپور و همچنین چند بخش از مالزی را بیش از هر مکان دیگر تحت تاثیر قرار داد.

آلودگی در کشورهای جنوب‌شرقی آسیا و اقدامات آنها

برونئی: ژوئن 2013 هواشناسی سنگاپور 642 نقطه آلوده از ریزگردها را که عمدتا در بخش‌های مرکزی و غرب شهر برونئو در کشور برونئی پراکنده بودند شناسایی کرد.

تنها کاری که دولت برونئی انجام داد، انتشار اعلامیه‌ای برای سلامت مردم از طریق وزارت بهداشت بود که از آنها می‌خواست به محض مشاهده علائم بیماری بر اثر ریزگردها بلافاصله به نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنند.

اندونزی: در شهر پکانبارو پایتخت ریائو اندونزی بیشترین آلودگی ریزگردها وجود داشت و میدان دید مردم بشدت پایین آمده بود و بسیاری از ساکنان دچار مشکلات سلامتی شدند. فرودگاه این شهر به مدت چند ساعت بسته شد و برخی از هواپیماها نیز مجبور به فرود اضطراری در کوالالامپور و مالزی شدند. ساکنان ریائو نیز به دلیل شدت ریزگردها خانه‌هایشان را ترک کرده و به مکانی دیگر رفتند. 30 درصد آنها دچار مشکل تنفسی شده بودند. هکتارها زمین کشاورزی در آتش سوخت و محصولات بسیاری از بین رفت و آلودگی ریزگردها را نیز شدت بخشید. پس از تحقیقات سازمان محیط‌زیست اندونزی مشخص شد که حداقل 20 شرکت فعال در زمینه کشت و زرع موجب آتش‌سوزی‌ جنگل‌ها و زمین‌های زراعی شده بودند که هشت شرکت متعلق به مالزی بود.

دولت اندونزی برای تولید باران مصنوعی و خاموش کردن آتش مهارگسیخته از فناوری تغییر آب و هوا استفاده کرد. این کار در آن سال حدود 26 میلیون دلار خرج برداشت. هفت هواپیمای ارتش برای ریختن آب به روی آتش و بارور کردن ابرها به کار گرفته شد. سپس دولت، اسامی شرکت‌هایی را که موجب این آتش‌سوزی شده بودند، اعلام کرد. در واقع این شرکت‌ها برای پاکسازی زمین این آتش‌سوزی را به راه انداخته و مهارش را از دست داده بودند. البته ضخامت ریزگردها چنان زیاد بود که بارورسازی ابرها براحتی صورت نگرفت و باران اندکی بارید. سپس اندونزی با کمک دولت روسیه که امکانات بهتری برای ریختن آب روی آتش داشت این مشکل را حل کرد. از همان زمان به بعد این کشور شروع به طرح برنامه‌های پیشگیرانه کرد و با اختصاص بودجه‌ای کلان سعی کرد تمام امکاناتی را که بتوان آتش‌سوزی‌های عظیم را کنترل کرد در اختیار داشته باشد تا در مواقع ضروری از آنها استفاده کند. البته باز هم در ژانویه 2014 شرکتی در جزیره سوماترا به پاکسازی هزار هکتار زمین برای کشت و زرع و تولید روغن خرما پرداخت و با آتشی که به راه انداخته بود موجب پدیده ریزگردها در منطقه شد. به دنبال این حرکت، دولت اندونزی شرکت را دادگاهی و آن را محکوم به پرداخت 9.5 میلیون دلار برای ایجاد خسارت و همچنین 252 بیلیون روپیه برای بازسازی زمین‌هایی که به آنها صدمه زده بود کرد.

مالزی: ریزگردها در مالزی شدت بیشتری به خود گرفته بود و برای اولین بار موجب مرگ دو نفر، یک زن مبتلا به دیابت و آسم و یک مرد سالخورده شد.

دو سازمان انجمن المپیک و همچنین مک دونالدز مالزی تصمیم گرفتند به دلایل سلامتی پیاده‌روی همگانی سالانه‌شان را عقب بیندازند. بیش از 600 مدرسه در مناطقی که شدت آلودگی در آنجا گزارش شده بود بسته و تمام برنامه‌های فضای باز مانند جشن‌ها و همچنین اردوهای آموزشی خدمات ملی که به مدت سه ماه برای جوانان هجده ساله انجام می‌شد برای مدتی لغو شد. از مردم خواسته شد تا جایی که می‌توانند از منزل خارج نشوند. دولت بودجه‌ای برای سازمان بهداشت برای کمک به مردم در زمان بحران تخصیص داد و حدود 200 هزار ماسک بین کودکان، زنان باردار، موتورسوارها و افراد سالخورده توزیع کرد. همچنین برای کسانی که موجب آتش‌سوزی می‌شدند جریمه‌های نقدی سنگین و حتی تا پنج سال زندان وضع کرد.

سنگاپور: بحران ریزگردها در این کشور در سال 2013 به بدترین وضع خود رسیده بود و سنگاپور کشور اندونزی را مقصر می‌دانست و بحث‌هایی خصمانه بین دو کشور رخ داد.

ابتدا تولید باران‌های مصنوعی پیشنهاد شد که اداره هواشناسی سنگاپور به دلیل کافی نبودن ابرها این اقدام را عملی نمی‌دانست. پس دولت 9 میلیون ماسک N95 بین شهروندان توزیع کرد. این ماسک‌ها 95 درصد ذرات هوا را فیلتر می‌کند. سپس یک سری هشدارهای سلامتی به مردم ارائه داد و از آنها خواست فعالیت‌های بیرون از خانه‌شان را به حداقل برسانند. از سویی چندصد دستگاه تنفسی، بدون دریافت هزینه، در اختیار افرادی که نیاز مبرم به این دستگاه‌ها داشتند قرار داد. در روزهای بحرانی، مدارس تعطیل شد. پس از عذرخواهی دولت اندونزی، گفت‌وگوی جدی بر سر این مشکل بین این دو کشور آغاز شد. آنها تصمیم گرفتند به جای بحث بر سر این‌که کدام کشور مقصر است با همکاری یکدیگر به حل این معضل بپردازند. همچنین از طرف دولت سنگاپور هواپیمایی برای ایجاد باران مصنوعی به اندونزی اهدا و قرار شد آموزش‌های لازم به بخش کشاورزی برای پاکسازی زمین‌هایشان داده شود و به جای آتش‌سوزی از گزینه‌های دیگر استفاده کنند.

سازمان بین‌المللی صلح سبز نیز اعلام کرد یکی از دلایل پدیده ریزگردها نابودسازی جنگل است و از کشورها خواست در قبال حفظ مناطق سرسبز و جنگل‌هایشان احساس مسئولیت کنند.

مهار ریزگرد در ایالات متحده: بخش مرکزی و شرقی ایالات متحده گاهگاهی دچار پدیده ریزگردها می‌شود. اما این کشور برای کنترل این پدیده از اواسط دهه 1970 دست به اقداماتی بلندمدت زده است. کنگره آمریکا در سال 1977 قانون هوای پاک را وضع کرد تا با تمیز نگه داشتن هوا کمتر گرفتار این پدیده آزاردهنده شوند. سپس سازمان حفاظت از محیط زیست نیز قوانینی وضع کرد که به موجب آن باید در مناطقی که بیش از مکان‌های دیگر در آلودگی به سر می‌برند فعالیت کارخانه‌های آلوده‌کننده به حداقل برسد و فضای سبز طبیعی موجود حفظ شده و علاوه بر آن فضاهای سبز مصنوعی نیز ایجاد شود. در واقع بیشتر پارک‌های ملی آمریکا مانند گراند کانیون، مونت رانی یرو یلوستون در مناطقی واقع شده‌اند که بیش از باقی مناطق آمریکا گرفتار آلودگی ریزگردها می‌شوند. دولت برای پاکسازی هوای این مناطق که براحتی گرفتار پدیده ریزگردها می‌شود اقدامات سختگیرانه‌ای در نظر گرفت و از آلوده شدن هوای این مناطق به وسیله فعالیت‌های انسانی بشدت جلوگیری می‌کند.

اقدامات ایمنی هنگام پدیده ریزگردها

مواقعی که منطقه محل سکونت تان گرفتار پدیده ریزگردها شده، بهتر است برای پیشگیری از عوارض آن اقدامات زیر را انجام دهید:

1 ـ در خانه بمانید

بهترین زمان برای ماندن در خانه همین موقع است. تمام برنامه‌های خارج از فضای خانه را در صورت امکان به حداقل برسانید و مدتی در خانه بمانید و اگر شاغل هستید و باید بیرون بروید حتما از ماسک استفاده کنید، اما اگر مشکلات تنفسی دارید بهترین کار گرفتن مرخصی در شرایط شدت بحران است.

2 ـ در و پنجره‌ها را ببندید

در خانه یا محل کار باید مراقب باشید در و پنجره‌ها کاملا بسته باشند و فن‌ها را خاموش کنید. همچنین از فیلترهای تمیز برای دستگاه‌های تهویه هوا استفاده کنید.

3 ـ سیگار نکشید

احتمالا برای ترک سیگار، بهترین زمان همین موقع است. از آنجایی که کشیدن سیگار ریه‌هایمان را حساس و آسیب‌پذیر می‌کند در مواقع بحران آلودگی ریزگردها این حساسیت با کشیدن سیگار بیشتر هم می‌شود و ما را دچار مشکلات تنفسی حاد می‌کند. پس سیگار نکشید.

4 ـ از جاروبرقی استفاده نکنید

اگرچه جاروبرقی گرد و خاک و آشغال را به درون خود می‌کشد، اما هوای محیط اطراف خود را نیز جابه‌جا می‌کند و این عمل هنگام وجود پدیده ریزگرد مضر است. بنابراین به جای استفاده از جاروبرقی از جاروهای دستی و مرطوب استفاده کنید.

5 ـ ماسک بزنید

به جای استفاده از ماسک‌های معمولی باید از ماسک‌های تنفسی استفاده کنید. ماسک‌های معمولی نمی‌تواند ذرات بسیار ریز را فیلتر کند، اما ماسک‌های تنفسی به گونه‌ای طراحی شده‌ است که جلوی عبور ریزترین آلاینده‌ها را نیز می‌گیرد. این ماسک‌ها در درمانگاه‌ها و داروخانه‌ها موجود است.

6 ـ چشم‌هایتان را مرطوب کنید

هنگام پدیده ریزگردها، چشم‌ها ممکن است خشک و حساس شوند. بنابراین با کمک قطره‌های چشم محیط چشمتان را مرطوب نگه دارید. این کار کمک می‌کند آلاینده‌های سمی به چشمتان صدمه نرساند.

7 ـ ویتامین مصرف کنید

اگر مجبورید از خانه بیرون بروید، بهترین راه حل تقویت سیستم ایمنی بدن تان است که می‌توانید این کار را با رژیم غذایی صحیح و مصرف مکمل‌ها انجام دهید. ویتامین‌های A، C و E بهترین ویتامین‌ها برای تقویت سیستم ایمنی بدنتان هستند. این آنتی‌اکسیدان‌های قوی به شما کمک می‌کند در برابر آلودگی ریزگردها در امان بمانید.

‌haze.asean.org‌ / مترجم: نادیا زکالوند