وقتی فیلمنامه داغ‌داغ مقابل دوربین می‌رود

از آنجا که تا شروع سال 94 دو ماه بیشتر نمانده، بی‌شک نگارش فیلمنامه «سر به راه» همزمان با تصویربرداری ادامه خواهد داشت و همین اتفاق در مورد سریال نوروزی شبکه دو نیز رخ خواهد داد چرا که مدیران این شبکه در حال بررسی چند طرح داستانی مناسب برای ایام نوروز هستند و با فاصله زمانی کوتاهی بعد از انتخاب طرح مناسب، نگارش فیلمنامه آغاز می‌شود.

فیلمنامه سریال نوروزی شبکه یک نیز همزمان با تولید آن نوشته شده است. این شبکه برای نوروز سریال «قورباغه و قناری» را در نظر گرفته که تصویربرداری آن چندی پیش به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده بر اساس طرحی از همین کارگردان آغاز شده است. نگارش فیلمنامه سریال قورباغه و قناری با همراهی فخیم‌زاده توسط حسین تراب‌نژاد نوشته شده و تا چندی پیش همزمان با تصویربرداری در دست نگارش بوده است.

همزمانی تولید و نگارش سریال‌های مناسبتی تلویزیون به آثار دیگر نیز تسری پیدا کرده و این روزها علاوه بر سریال‌های نوروزی، فیلمنامه سریال‌های دیگری همزمان با تصویربرداری در حال نگارش است که از آن جمله می‌توان به میکائیل، گاهی به پشت سر نگاه کن، سیگنال موجود است و حتی سریال‌های در حال پخش مانند آخرین بازی یا همه چیز آنجاست اشاره کرد.

بی‌شک نگارش فیلمنامه یک سریال همزمان با تولید آن تاثیراتی بر نتیجه کار و کیفیت سریال‌های نمایشی دارد که البته همیشه منفی نیست و در مواردی باعث انعطاف‌پذیری اثر در برابر خواست و نظر مخاطبان می‌شود.

کمبود وقت؛ مساله این است

سعید سلطانی، کارگردان سریال‌های ستایش و مامور بدرقه که قرار است سریال نوروزی شبکه سه را کارگردانی کند و روزها و احتمالا شب‌های سخت و پرکاری را پیش رو دارد، معتقد است نبود برنامه‌ریزی یکی از مهم‌ترین دلایل نگارش فیلمنامه همزمان با تصویربرداری است.

این کارگردان گفت: فیلمنامه دستورالعمل کار نمایشی محسوب می‌شود و آماده نبودن فیلمنامه یعنی این‌که سازنده یک اثر می‌داند قرار است چه چیزی بسازد اما به طور کامل نمی‌داند چطور باید این کار را انجام بدهد چون دستورالعمل مورد نیاز به روی کاغذ نیامده است.

وی تاکید کرد: آماده نبودن فیلمنامه یک سریال، مشکلات متعددی در پی دارد که همه آنها به صورت مستقیم بر کیفیت سریال تاثیر می‌گذارند و نکته اینجاست که بسیاری اوقات همزمانی نگارش فیلمنامه و تصویربرداری ناشی از آن است که مدیران پرونده سریال‌های مناسبتی را تا آخرین لحظه باز نگه می‌دارند تا شاید طرحی بهتر و جذاب‌تر به دستشان برسد.

به اعتقاد این کارگردان، برنامه‌ریزی دقیق‌تر بخصوص برای مناسبت‌های تقویمی راهکاری مناسب برای حل مشکلات ناشی از همزمانی تصویربرداری و نگارش فیلمنامه است. سلطانی تاکید می‌کند: البته این بی‌برنامگی تابع شرایطی است که طی سال‌های اخیر آرام آرام اتفاق افتاده و تلویزیون را به رفع نیازهای لحظه‌ای و پاسخگویی سریع به تب آنتن کشانده است.

این کارگردان درباره تاثیرات مثبتی که ممکن است همزمانی نگارش فیلمنامه و تصویربرداری در پی داشته باشد، می‌گوید: در مواردی که همزمان با نگارش، سریال پخش هم می‌شود این امکان وجود دارد که بازخوردهای مثبت و منفی مخاطبان در روند قصه اعمال شود که البته در سریال‌های به اصطلاح 90 شبی این کار معقول است.

مشکلات اقتصادی و همزمانی نگارش و تولید

نگارش فیلمنامه یک سریال همزمان با تولید آن در نگاه اول به بی‌برنامگی مربوط است اما مسعود بهبهانی‌نیا نویسنده فیلمنامه سریال‌هایی چون خاک سرخ، ترانه مادری و کارآگاهان این مشکل را ناشی از مشکلات اقتصادی می‌داند.

بهبهانی‌نیا در این باره توضیح می‌دهد: نگارش فیلمنامه در فرصت مناسب ضمن برنامه‌ریزی به تامین بودجه نیاز دارد. مشکلات اقتصادی دست تلویزیون را برای تولید سریال محدود کرد و در نتیجه از دوره‌ای به بعد ساخت سریال‌ها به زمانی موکول می‌شد که تولید ضرورت پیدا می‌کرد.

این نویسنده معتقد است مسائل اقتصادی در نوع فیلمنامه‌ها و داستان‌ها هم موثر بوده و از روز اول نگارش صحنه‌های ارزان و کم‌خرج به نویسندگان توصیه می‌شود. وی در این باره گفت: قید اصلی برای نویسندگان همیشه این بوده که جوری بنویسند تولید ارزان تمام شود و این ارزان‌نویسی ما را به نوشتن سریال‌های آپارتمانی سوق داده است.

بهبهانی‌نیا شرایط موجود را یک دایره معیوب توصیف کرد و گفت: مشکلات اقتصادی به شکل‌گیری سریال‌های ضعیف منجر می‌شود و سریال‌های بی‌کیفیت قابلیت عرضه و فروش را ندارند در حالی که با سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌توان با تخصیص بودجه مناسب آثاری تولید کرد که قابل عرضه به کشورهای همسایه و برای تلویزیون درآمدزا باشد.

نویسنده سریال کیمیا، درباره تاثیر نگارش فیلمنامه همزمان با تصویربرداری توضیح داد: شتابزدگی مهم‌ترین آفت این نوع نگارش است و در نتیجه کیفیت اثر لطمه می‌بیند. شاید نگارش فیلمنامه همزمان با تولید تاثیرات مثبتی داشته باشد و بتوان بازخورد مردم را در سریال اعمال کرد اما به نظرم بهترین شیوه این است که فیلمنامه به صورت کامل نوشته شود و در زمان ساخت، فیلمنامه‌نویس براساس دیدگاه‌های کارگردان، بازیگران نقش‌های مختلف، مکان‌های انتخاب شده برای تصویربرداری و البته بازخورد سریال در بین مردم، آن را بازنویسی کند.

از نگاه این نویسنده، نگارش فیلمنامه در فرصت کافی و بعد به روز کردن آن همزمان با تولید آن بهترین شیوه نگارش فیلمنامه برای سریال‌های تلویزیونی است.

بهبهانی‌نیا در حال حاضر فیلمنامه سریال کیمیا را می‌نویسد. تاکنون 80 قسمت از سریال نوشته شده و او در حالی مشغول نگارش فاز سوم سریال است که فیلمبرداری فازهای اول و دوم در حال انجام است و تا شش ماه دیگر برای اتمام نگارش فاز سوم زمان در اختیار دارد.

بانک فیلمنامه‌ها مورد نیاز است

در شرایط فعلی تقریبا هیچ فیلمنامه نوشته‌ شده و آماده‌ای در تلویزیون وجود ندارد و فیلمنامه‌های در دست نگارش بزودی باید برای پاسخ دادن به نیاز آنتن، ساخته و آماده پخش شوند.

بهبهانی‌نیا معتقد است در شرایط کنونی، شکل‌گیری اداره کل نمایش تلویزیون می‌تواند اتفاقی امیدبخش باشد و خوب است در این اداره یک بانک فیلمنامه شکل بگیرد.

وی در این باره گفت: سال‌ها قبل پیشنهاد ایجاد یک بانک فیلمنامه را ارائه کرده بودم اما پراکندگی تولید سریال در شبکه‌ها اجازه تحقق آن را نمی‌داد. شاید حالا که تولید آثار نمایشی در یک اداره کل متمرکز شده، بتوان چنین بانکی را ایجاد کرد. نویسنده سریال کیمیا توضیح داد: می‌توان فیلمنامه‌هایی از گونه‌های مختلف براساس شناختی که از نویسندگان وجود دارد سفارش داد و مجموعه‌ای از فیلمنامه‌های متنوع جمع‌آوری کرد. این فیلمنامه‌ها در زمان مناسب مورد استفاده قرار خواهد گرفت و در صورت نیاز در زمان تولید، نویسنده می‌تواند آن را بازنویسی کند.

بهبهانی‌نیا تحقق این امر را به برنامه‌ریزی بلندمدت منوط دانست و تصریح کرد: متاسفانه تغییرات آنی مدیران یکی دیگر از آفت‌هاست و اجازه نمی‌دهد آنها برای کارشان برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشند.

وی اظهار امیدواری کرد با برنامه چابک‌سازی که ممکن است در کوتاه مدت پیامدهایی داشته باشد، در بلند مدت مشکلات مالی تلویزیون حل شود و بستر لازم برای برنامه‌ریزی درباره تولید، عرضه و فروش و درآمدزایی از آثار نمایشی و بخصوص سریال‌ها فراهم شود.

سعید سلطانی نیز شکل‌گیری اداره کل نمایش را اتفاقی مثبت دانست و تاکید کرد: شکل‌گیری اداره کل نمایش به عنوان یک مجموعه متمرکز که متولی تولید فیلم و سریال در تلویزیون خواهد بود، فرصت مغتنمی است برای این‌که سریال‌های مناسبتی شبکه‌های تلویزیونی براساس بهترین فیلمنامه در بهترین زمان ساخته شوند.

وی در این باره گفت: آقای تخشید به عنوان مدیرکل نمایش سیما، سال‌ها در زمینه تولید آثار نمایشی تجربه دارد و خوب به تاثیر و نقش فیلمنامه آگاه است بنابراین شکل‌گیری این اداره کل به مدیریت وی نویدبخش رفع مشکلات متعدد در حوزه تولید فیلم و سریال از جمله مشکلات فیلمنامه است.

آذر مهاجر / گروه رادیو و تلویزیون