مصائب هنرمند حرفه‌ای شدن

صدای پراضطراب زنگ تلفن در گوشم کش می‌آید. خانمی گوشی را برمی‌دارد. می‌گویم من هنرمندی هستم که می‌خواستم آثارم را در یک نمایشگاه به نمایش بگذارم. خواستم ببینم به چه صورت می‌توانم با گالری شما همکاری داشته باشم؟ گالری اول می‌گوید باید سی‌دی کارها و رزومه‌ام را همراه مستنداتی از همه نمایشگاه‌های قبلی برایشان ارسال کنم. این گالری برای سال 1394 وقت می‌دهد. بابت نمایشگاه 40 درصد فروش آثار را برمی‌دارد و دو میلیون و 500 هزار تومان هم بابت تبلیغات و هزینه‌های دیگر مانند پذیرایی مراسم افتتاحیه دریافت می‌کند.

گالری دوم اما تا پایان سال 94 وقتش پر است. اگر کارها مورد تائید قرار بگیرد، برای سال 95 وقت نمایشگاه می‌دهد. این گالری هم 40 درصد فروش آثار دریافت می‌کند و هزینه‌ای هم بابت چاپ بروشور نمایشگاه دریافت می‌کند. گالری سوم هم در صورت تائید آثار برای سال آینده وقت خالی دارد به اضافه 35 درصد فروش و 300 هزار تومان برای هزینه‌ها.

گالری چهارم هنرمند مهمان نمی‌پذیرد و فقط با 12 هنرمند خاص کار می‌کند. گالری پنجم هم به همین صورت عمل می‌کند و فقط برای هنرمندان خودش نمایشگاه برپا می‌کند. وقتی از این گالری‌دار می‌پرسم پس تکلیف دیگر هنرمندان چه می‌شود، می‌گویند معمولا برای هر کدام از هنرمندانش دوسال یک بار نمایشگاه می‌گذارند و دیگر وقتی برای هنرمندان دیگر ندارند.

گالری ششم هم می‌گوید آثارم را بفرستم. با این تفاوت که این گالری یک هیات خرید آثار هنری دارد و وقتی آثار هنرمندی را تائید کرد، برایش نمایشگاه نمی‌گذارد، بلکه تعداد مشخصی از آثار آن هنرمند را می‌خرد و هر وقت خودش خواست نمایشگاه می‌گذارد. هنرمند هم طبعا دیگر در مراحل بعدی ذی‌نفع نیست، چون گالری پول آثارش را پرداخت کرده است.

قصه نمایش آثار هنری، این روزها شاید یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هنرمندان جوان باشد. انبوه فارغ‌التحصیلان رشته‌های هنری با این چالش مواجه هستند که پس چه زمانی قرار است درآمدزایی داشته باشند؟ چه زمانی می‌خواهند نمایشگاه برپا کنند؟ و کی قرار است حداقل بتوانند با فروش آثارشان، بخشی از هزینه‌ها را جبران کنند تا دست‌کم بتوانند پول بوم و رنگ آثار بعدی‌شان را تامین کنند. در میان انبوه این چالش‌ها و پرسش‌ها، گالری‌ها آنچنان که در بالا گفته شد، تقویمشان پر است و هزینه‌هایی را مطالبه می‌کنند. گالری‌های بالا برخی از معروف‌ترین گالری‌های تهران بودند که با آنها تماس گرفته شد. اینها سوای از معدود گالری‌هایی است که به گفته هنرمندان جوان رقم‌های نجومی برای برپایی نمایشگاه مطالبه می‌کنند. نمونه‌اش یکی از گالری‌های تهران است که 25 میلیون تومان پیش پرداخت دریافت می‌کند و بعد از اتمام نمایشگاه درصدش را از آن کسر کرده و بقیه را به هنرمند پس می‌دهد.

فقدان قوانین مشخص

دفتر تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آیین‌نامه مشخص و ضابطه‌مندی برای تعیین مبلغ کمیسیون گالری‌ها از یک نمایشگاه ندارد و معمولا این را به توافق میان گالری‌دارها و هنرمندان واگذار کرده است. به‌نظر می‌رسد طی یکی دو سال اخیر، مبلغ این کمیسیون‌ها از میانگین 20 تا 30 درصد به 30 تا 40 درصد افزایش یافته است. با این حال دفتر تجسمی باز هم تاکید دارد که این امر به صورت توافقی حل و فصل شود. این دفتر تاکید می‌کند که گالری‌ها پولی بابت برپایی نمایشگاه از هنرمندان نگیرند. با این حال دریافت هزینه‌های جاری مثل چاپ بروشور و تبلیغات را امری طبیعی قلمداد می‌کند.

نمایشگاه گذاشتن لوث شده است

اما گالری‌داران در این میان چه موضعی دارند؟ آریا اقبال مدیر گالری آریا به خبرنگار ما می‌گوید: بعید می‌دانم این روزها گالری‌ها کمتر از 30 درصد فروش آثار را دریافت کنند. تنها گالری ما و چند گالری دیگر همچنان 30 درصد دریافت می‌کنیم که ما هم از ابتدای سال بعد این رقم را به 35 درصد افزایش خواهیم داد.

او درباره پر بودن تقویم گالری‌ها بیان می‌کند: مثلا برنامه گالری ما تا 5/1 سال دیگر پر است. معمولا ما با فراخوان‌های مختلف مثل مجسمه‌های کوچک، عکس‌های کوچک یا تابلوهای کوچک، همچنین کارگاه‌ها و ورک‌شاپ‌ها همکاری می‌کنیم و از آثار هنرمندان برگزیده آنها نمایشگاه برپا می‌کنیم. از طرف دیگر نمایشگاه‌های گالری آریا دو هفته‌ای است که قراراست یکماهه شود. اگر از برخی اوقات سال مانند ماه رمضان یا تعطیلات فروردین یا تابستان بگذریم که زمان مناسبی برای برپایی نمایشگاه نیست، فقط 9 ماه باقی می‌ماند و من به عنوان یک گالری‌دار نمی‌توانم نمایشگاه‌های زیادی برگزار کنم.

اقبال درباره دریافت پول از هنرمندان بابت هزینه‌های جاری نیز چنین توضیح می‌دهد: ما یک هزینه چاپخانه برای بروشور و کاتالوگ نمایشگاه داریم که من عین فاکتور را به هنرمند ارائه می‌کنم. جز این دیگر هزینه‌ای نیست. هزینه پذیرایی هم آن‌قدری نیست که هنرمند بخواهد بپردازد. ما معمولا یک پذیرایی خیلی ساده برای مراسم گشایش نمایشگاه انجام می‌دهیم. حالا بقیه گالری‌ها بابت این اگر هزینه می‌گیرند، من اطلاعی ندارم.

آریا اقبال که خود یک هنرمند نقاش است، درباره مشکلات و دست‌اندازهای هنرمندان جوان برای برپایی نمایشگاه می‌گوید: این اسمش دست انداز نیست، چرا هنرمندان جوان فکر می‌کنند یک گالری حرفه‌ای باید برای سه ماه بعد به آنها وقت بدهد؟ اصلا چرا فکر می‌کنند گالری‌های حرفه‌ای باید به یک هنرمند غیرحرفه‌ای وقت بدهند؟ من خودم زمانی که جوان بودم وقتی می‌خواستم اولین نمایشگاهم را برپا کنم، هرگز فکر نمی‌کردم بروم و تقاضای گالری انفرادی کنم. امروز شاهدیم فارغ‌التحصیلان رشته‌های هنری می‌خواهند کارهای پایان نامه مقطع لیسانس خود را به صورت نمایشگاه ارائه کنند. چرا دانشجو فکر می‌کند باید پایان‌نامه‌اش را در یک نمایشگاه انفرادی به نمایش بگذارد؟ متاسفانه نمایشگاه گذاشتن در کشور ما لوث شده و حرمتش از دست رفته است.

این هنرمند گالری‌دار با بیان این‌که هیچ گالری‌ای دوست ندارد خالی باشد، تاکید می‌کند: من براساس تجربه و علاقه‌ام و همین‌طور سابقه آموزش به همین هنرمندان جوان به آنها پیشنهاد می‌کنم وقتی سراغ گالری‌های حرفه‌ای می‌روند و از آنها جواب رد می‌شنوند، ناراحت نشوند و به آنها بر نخورد. یک هنرمند باید زندگی هنری داشته باشد و باید در آتلیه خودش با عشق کار کند و کوچک‌ترین منتی بر کسی نگذارد.

او در پاسخ به این پرسش که با وجود این هنرمندان جوان به چه شکل معیشت و هزینه‌های خود را تامین کنند، توضیح داد: این فقط به کشور ما محدود نمی‌شود. حتی هنرمندان آمریکا و فرانسه هم به همین شکل زندگی می‌کنند. تعداد هنرمندانی که از فروش آثارشان زندگی خود را می‌گذرانند، بسیار کم است و بقیه دو شغله هستند. جوان‌ها به این نگاه نکنند که مثلا سیدمحمد احصایی امروز کارهایش خوب فروش می‌رود، بلکه به این فکر کنند همین آقای احصایی سال‌ها در دانشگاه تدریس کرد و زحمت کشید. او هم در سال‌های جوانی مثل هنرمندان جوان امروز بود.

الهه جواهری مدیر گالری الهه هم درباره پر بودن وقت نمایشگاهی گالری‌ها به خبرنگار ما می‌گوید: درست است که در سال‌های اخیر تعداد گالری‌ها افزایش پیدا کرده، اما به هیچ وجه متناسب با تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف هنری رشد نداشته است. او ادامه می‌دهد: من از گالری‌دارهایی هستم که مایلم با هنرمندان جوان کار کنم، اما باید در نظر گرفت اوقات تعطیلات سال را که کنار بگذاریم فقط هشت ماه باقی می‌ماند. هر ماه من دو نمایشگاه می‌توانم برگزار کنم. در مجموع شاید بتوانم در سال 16 نمایشگاه برگزار کنم، پس طبیعی است که وقتم پر باشد.

چرا سهم بالای گالری‌دار؟

یکی از مسائلی که از سوی هنرمندان مطرح می‌شود این است که چرا هنرمند باید وقت، انرژی و عشق خود را معطوف به خلق اثر هنری کند، از جیب برای خرید بوم و رنگ هزینه کند، و به ازای همه اینها 60 درصد از فروش آثار را بگیرد و از آن طرف گالری‌دار با در اختیار داشتن یک مکان آن هم برای یکی دو هفته 40 درصد ببرد. الهه جواهری در پاسخ به این موضوع می‌گوید: این یک برداشت اشتباه است؛ چون گالری صرفا یک مکان نیست. گالری‌دار معمولا در طول سال برای هنرمندانش تور می‌گذارد، برای شرکت آن هنرمند در نمایشگاه‌های خارجی تلاش می‌کند و با مجموعه‌داران مذاکره می‌کند، بنابراین باید مجموع فعالیت‌های گالری‌ها را در نظر گرفت.

به نظر می‌رسد همه طرفین درست می‌گویند. با این حال هنرمندان جوان همچنان پشت درهای بسته گالری‌ها جدی گرفته نمی‌شوند، وزارت ارشاد آیین‌نامه و طرح مشخصی در این زمینه ندارد و بیشتر به اتفاقات موردی دل خوش کرده است و از آن طرف گالری‌دارها هم که استدلال‌های خود را دارند و خواندید.

سجاد روشنی ‌‌‌/‌‌‌ گروه فرهنگ و هنر