روایت متفاوت حداد عادل از شیار ۱۴۳

گرچه می‌دانم نمی‌آیی ولی هر دم ز شوق
سوی در می‌آیم و هر سو نگاهی می‌کنم

بیش از پنجاه سال بود این یک بیت شعر را، که نمی‌دانم از کیست، در خاطر داشتم، اما هیچ‌وقت مصداق آن را، مثل آن شب که به تماشای فیلم «شیار ۱۴۳» رفتم پیدا نکرده بودم. از دهه فجر سال ۹۲ که نام این فیلم بر سر زبان‌ها افتاد و چندین جایزه جشنواره سینمایی را به خود اختصاص داد پیوسته‌ مایل بودم آن را ببینم. این مقصود، سرانجام، سه‌شنبه یازدهم آذرماه ۹۳ حاصل شد. خانم نرگس آبیار نویسنده و کارگردان فیلم و آقایان محمدحسین قاسمی و ابوذر پورمحمدی تهیه‌کنندگان و خانم مریلا زارعی بازیگر اوّل آن است.

نخستین نکته‌ای که در باب این فیلم گفتنی است این است که هیچ‌یک از شیوه‌هایی که برای ایجاد جذبه و رونق بخشیدن به گیشه در بیشتر فیلم‌های سینمایی مرسوم و معمول است در آن دیده نمی‌شود و بااین‌حال فیلم‌ هم جاذبه دارد و هم پرفروش است و تماشاگران بسیاری از قشرهای مختلف مردم را با سلیقه‌های مختلف جذب می‌کند. نام فیلم معنا و مفهومی در ذهن مردم ندارد و تنها در پایان فیلم است که معنی آن بر بینندگان معلوم می‌شود. در فیلم از موسیقی سنگین و فاخری که همواره با متن همراه باشد خبری نیست. بازیگران هم آرایش و آلایشی ندارند. بازیگر اصلی فیلم که نقش مادر یک رزمنده به جبهه رفته را بازی می‌کند، سادگی و بی‌پیرایگی و چهره آفتاب‌سوخته و قامت رنجدیده زنان روستایی کشورمان را دارد. صحنه‌های فیلم غالباً یک خانه محقر روستایی را نشان می‌دهد که همه اهل آن خانه و آن روستا به لهجه کرمانی صحبت می‌کنند. در شیار ۱۴۳ از آب‌و‌تاب و رنگ‌ولعاب و ترفندهای سینمایی و صحنه‌‌های پر زدوخورد و عملیات حیرت‌آور تیراندازی و رانندگی در جاده‌ها و کلیشه‌های تکراری بعضی فیلم‌های دیگر خبری نیست.

اکنون می‌باید پرسید اگر شیار ۱۴۳ از جاذبه‌های معمول سینمایی استفاده نکرده است چه چیز آن را موردعلاقه و توجه مردم و صاحب‌نظران سینما کرده است؟ پاسخ این است که شیار ۱۴۳ قوت اصلی و جاذبه فراوان خود را از حقیقتی به‌دست آورده که نویسنده و کارگردان فیلم (خانم نرگس آبیار) آن را دیده و شناخته و از کنار آن بی‌اعتنا نگذشته است. حقیقتی که به فیلم اعتبار بخشیده، ایمان است و میوه‌های آن که صبر و توکل و ایثار و شجاعت باشد.

وقتی جنگ عراق علیه ایران آغاز می‌شود، یونس، تنها پسر یک خانواده روستایی، که مادرش «الفت» او را با بی‌پدری بزرگ کرده، همراه با تنی چند از جوانان روستا و صدها و هزاران نفر از جوانان استان خود عازم جنگ می‌شود، با این امیدواری که به‌زودی به خانه بازگردد و داماد شود؛ امّا این آرزو هیچ‌گاه برآورده نمی‌شود و آن مادر تا پایان جنگ منتظر می‌ماند الفت، روزی هزار بار می‌میرد در حسرت اینکه یک‌بار دیگر فرزندش را ببیند. زان‌پس دو سال دیگر تا بازگشت اسیران جنگ و سپس از پنج سال دیگر چشم به در می‌دوزد تا کسی در خانه او را بکوبد و از یونس او، از یوسف گم‌گشته او خبری بیاورد. سرانجام انتظار تلخ و طاقت‌سوز پانزده ساله به پایان می‌رسد و یونس به خانه بازمی‌گردد. اینجاست که زیباترین و گیراترین صحنه‌های فیلم آفریده و ساخته می‌شود. بازی مکرر دوربین روی دو صحنه آغاز و پایان زندگی یونس غم‌انگیزترین صحنه فیلم است. مادر گریه نمی‌کند، او اهل صبر و تسلیم است، اما در سینما، تماشاگران، گریه می‌کنند. در این صحنه، این تماشاگران هستند که شیار ۱۴۳ را با اشک و آه خود کامل می‌کنند. به قول اخوان، «ابرهای همه عالم، شب و روز، در دلم می‌گریند».

داستان شیار ۱۴۳، به‌هیچ‌وجه داستانی عجیب‌وغریب و تخیلی نیست. این فیلم زندگی واقعی یک مادر شهید را حکایت می‌کند. مادری که در ایران امروز نمونه بسیار دارد. همان مادران چشم‌به‌راه، که هر وقت تشییع پیکر تازه‌یافته شهیدان اعلام می‌شود، عکس جگرگوشگان خود را به سینه می‌فشارند و از این‌وآن سراغ فرزند خود را می‌گیرند.

جنگ و جبهه یکی از واقعیات برجسته و درخشان و مهم انقلاب اسلامی ماست. انقلاب، واقعیت‌های‌ ناشناخته فراوان دارد، جنگ هم زوایای ناشناخته بسیار دارد. جنگ، صدهزار جلو داشته است که برای دیدن آن‌ها صدهزار دیده لازم است. دوربین فیلم شیار ۱۴۳ یکی از آن صدهزار دیده است. نویسنده و کارگردان شیار ۱۴۳ به سراغ یکی از واقعیت‌های ناشناخته جنگ رفته است. واقعیت مادران چشم‌انتظار. آن‌ها که روزی فرزندان مثل دسته‌گل خود را بوییدند و بوسیدند و به جبهه فرستادند و سپس سال‌ها چشم به در دوختند تا مسافرشان از سفر برگردد. فیلم شیار ۱۴۳، فیلمی هنرمندانه است، اما هنرمندی تهیه‌کننده و کارگردان و بازیگران این فیلم از جنس هنرمند‌ی‌های هنرپیشگان فیلم‌های هالیوود و بالیوود نیست، هنر آن‌ها در این است که اجازه داده‌اند واقعیت، همان‌طور که هست، روایت شود و به نمایش درآید. هنر آن‌ها در این است که حقیقت را «بزک» نکرده‌اند، بلکه اجازه داده‌اند با زیبایی ذاتی خودش جلوه کند. سادگی و صمیمیت شیار ۱۴۳ به‌اندازه‌ای است که بیننده به آن به چشم یک فیلم مستند نگاه می‌کند و این عیب فیلم نیست بلکه حسن آن است. سینمای حقیقت اینجا حقیقت پیدا کرده است. در این فیلم، همه، هنرمندانه، خود را کنار کشیده‌اند تا واقعیت، حقیقت خود را، آن‌چنان‌که هست، نشان دهد.

شیار ۱۴۳، فیلمی است فوق‌العاده انسانی و علت جاذبه بی‌هیاهوی آن نیز همین انسانی بودن آن است. این فیلم احساسات و عواطف یک مادر را بیان می‌کند، از رنجی که او می‌برد حکایت می‌کند و غم و درد او را به تماشاگر منتقل می‌سازد؛ غصه دلواپسی، نگرانی، چشم‌انتظاری او را، دل‌بستگی، امیدواری، شور و اشتیاق دوست داشتن فرزند و خلاصه پانزده سال زندگی او را در برزخ بیم و امید، در میانه تاریکی و روشنایی، زندگی در حال چشم دوختن به افقی که نه روشن است و نه تاریک. شیار ۱۴۳ انسان را با همه رگ و گوشت و پوست و خونش، مادر را با احوال زنانه‌اش، با نجواهای نیمه‌شب صمیمانه‌اش، با نغمه‌های روزانه روستایی‌اش، به نمایش می‌گذارد.

موضوع بسیاری از فیلم‌های سینمای ایران، در دهه‌های اخیر، زن و زندگی زنانه بوده است؛ اما زنی که در شیار ۱۴۳ معرفی می‌شود، زن دیگری است. او دختر دانشجویی نیست که گرفتار تمایلات عاشقانه همکلاسی خود شده باشد. پرستاری نیست که در بیمارستان ماجراهایی بر او بگذرد. او یک مادر شهید است، زنی روستایی، که پانزده سال است چشم به در دوخته تا فرزندش را ببیند. او یک زن قهرمان ایرانی است و نماد و نمونه نزدیک به یک میلیون مادر ایرانی است؛ که فرزندان خود را به جبهه فرستاده‌اند. نویسنده و کارگردان چون خود یک زن بوده، در درک و بیان عوالم زنانه و احساسات مادری موفق بوده است. شیار ۱۴۳، بیست‌وشش سال پس از اعلام آتش‌بس، نسل جوان امروز ایران را با یک صفحه از کتاب چند هزار صفحه‌ای جنگ آشنا می‌کند. نسلی که جنگ را ندیده و بسا که داستان آن را هم نشنیده باشد.

بعید نیست که این فیلم به مذاق و مزاج جشنواره‌های کن و اسکار خوش نیاید. آن‌ها فیلم‌های دیگری را می‌پسندند و شیفته‌ هنرپیشه‌های جوانی هستند که حاضر شده باشند باورها و ارزش‌های جامعه‌ خود را در مقابل دوربین‌های آن‌ها به حراج بگذارند. آن‌ها به کارگردان‌هایی جایزه می‌دهند که ایران را یکسره سیاهِ سیاه نمایش دهد. اگر آن‌ها شیار ۱۴۳ را نپسندند باکی نیست. مردم ایران این فیلم را می‌پسندند، چون در این فیلم خود را می‌بینند، زنان و مادران ایرانی را می‌بینند با قامتی استوار و ایمان و اراده‌ای چون کوه. مردم ایران با دیدن قد خمیده الفت، راز ایستادگی و استواری قامت بلند ایران را در هفت هزار سال تاریخی که دارد کشف می‌کنند. باید از همه کسانی که با تولید شیار ۱۴۳ نگاهی دیگر را برای دیدن واقعیت‌های ایران و زن ایرانی تجربه کرده‌اند، سپاسگزار باشیم. (مجله مهر به نقل از پایگاه خبری نماینده)