زمین ‌در خطر‌ برخورد ‌با‌‌ شهابسنگ ها

آذرگوی‌ها نوعی از شهاب‌های بسیار پرنور هستند که وقتی به جو زمین برخورد می‌کنند، در اوج درخشش حتی از سیاره زهره پرنورتر می‌شوند. معمولا ذرات تشکیل‌دهنده آذرگوی‌ها اندازه بزرگ‌تری از ذرات تشکیل‌دهنده شهاب‌های معمولی دارند. بیشتر مردم تصور می‌کنند‌ فضای خارج از جو زمین خلأ مطلق است و ذره‌ای در فضای بین سیاره‌ها نیست. این در حالی است که ‌حوالی مدار زمین، میلیون‌ها جرم کوچک با قطر چند میلی‌متر تا حداکثر 140 متر در حال گردش به دور خورشید هستند. از این رو بسیاری از این اجرام آن‌قدر کوچک هستند که اصولا قابل‌ردیابی و کشف نیستند. نور شهاب‌هایی که در آسمان شب می‌بینیم نتیجه برخورد ذرات سرگردان بسیار ریز (در ابعاد کمتر از میلی‌متر و تقریبا به اندازه یک ریگ) با جو زمین و سوختن و یونیدن اتم‌های جو زمین است. ‌اینجاست که به نقش جو زمین به عنوان سپری محافظ در برابر برخورد با بسیاری از شهاب‌واره‌ها و ذرات سرگردان منظومه شمسی پی می‌بریم؛ اگر زمین جو نداشت، شاید هیچ وقت حیات مجالی برای شکل‌گیری روی زمین پیدا نمی‌کرد.

واقعیت این است که بیش از دو میلیون جرم در ابعاد به نسبت کوچک در حال گردش به دور خورشید است. تا‌ امروز نزدیک به 11 هزار و 600 مورد از آنها که به مدار زمین نزدیک‌ترند شناسایی و عناصر مداری آنها تعیین شده است. با این ‌حال به نظر می‌رسد تعداد واقعی این اجرام که بخش زیادی از آنها هنوز شناسایی نشده‌ حدود 25 هزار جرم است. به این دسته از اجرام سرگردان، «اجرام نزدیک به زمین» (Near Earth Objects)گفته می‌شود. شاید بر اساس چیزی که در بیشتر فیلم‌های علمی‌ ـ تخیلی دیده‌اید، تصور کنید اگر دانشمندان بفهمند بزودی با یک سیارک نزدیک به زمین برخورد خواهیم کرد، آن‌قدر دانش و فناوریمان پیشرفته هست که بتوانیم پیش از برخورد آن جرم را در فضا متلاشی یا دست‌کم از مدار خودش خارج و از نزدیکی زمین دور کنیم، اما واقعیت این است که خیلی‌ناتوان‌تر از چیزی هستیم که به نظر می‌رسیم؛ بسته به این‌که جرم مورد نظر چقدر بزرگ باشد، اخترشناسان ممکن است از چند ماه یا چند روز یا حتی چند ساعت پیش از برخورد اطلاعاتی به دست بیاورند و متناسب با زمان پیش‌بینی اعلام کنند مردم چه کار کنند تا فقط آسیب کمتری ببینند! شاید دور شدن از محل پیش‌بینی‌شده برای برخورد یا پناه‌گرفتن راه‌حل واقع‌بینانه‌ای برای مواجهه با یک برخورد بزرگ فضایی باشد. امروزه ده‌ها تلسکوپ بزرگ اپتیکی و رادیویی از روی زمین و فضا در حال پایش فضای اطراف جو زمین هستند تا اطلاعات لازم درباره اجرام نزدیک زمین را بیابند.

بااین‌حال گاهی پیش می‌آید‌ ناغافل آذرگوی بزرگی در آسمان شکل بگیرد و شهاب‌سنگ عظیمی به زمین برخورد کند. مثلا در بهمن سال 1391، برخورد شهاب‌سنگ بسیار بزرگی با قطر نزدیک به 20 متر در منطقه چلیابینسک روسیه توجه زیادی به خود جلب کرد. سرعت ورود شهاب‌سنگ به جو زمین حدود 19 کیلومتر بر ثانیه بود و در ارتفاع 30 کیلومتری سطح زمین در اثر اصطکاک و گرمای زیاد ناشی از ورود به جو زمین تکه‌تکه شد. پژوهشگران گفته‌اند حدود 4 تا 6 تن از قطعات این شهاب‌سنگ روی زمین سقوط کرده است. این حادثه فضایی با آن‌که در روز به وقت روسیه رخ داده بود، نور حاصل از آن به قدری زیاد بود که در فیلم‌هایی که دوربین‌ها در جاده ثبت کرده بودند، گویی دو خورشید در آسمان ظاهر شده بود. مردم روسیه بسیار خوش‌اقبال بودند که شهاب‌سنگ پیش از برخورد با سطح زمین، در جو قطعه‌قطعه شده بود و تکه‌های متعددی از آن در مناطق خالی از سکنه و داخل دریاچه‌ای به نام چبارکول سقوط کرده بود. اگر این اتفاق نمی‌افتاد انرژی برخورد چنین جرمی با زمین معادل 500 کیلوتن تی‌ان‌تی و 30 بار مخرب‌‌تر از بمب اتمی هیروشیما می‌بود. با وجود این 1200 نفر در اثر شکستن شیشه‌ها و پرت‌کردن خود از بلندی آسیب‌ دیده بودند! بعدها قطعاتی از این شهاب‌سنگ عظیم از اعماق دریاچه بیرون کشیده شد و به موزه‌ای در روسیه انتقال یافت.

نقشه فعلی هشداری است مبنی بر این‌که حوادث فضایی و پایش مداوم اجرام نزدیک به زمین ضرورتی انکارناپذیر است و بی‌توجهی به آن ممکن است سرنوشتی شبیه آنچه بر سر دایناسورها آمد، بر سر بشر امروز نیز بیاورد!

کاظم کوکرم