روزگار سیاه صنعت زغال‌سنگ کشور

از آغاز اکتشاف زغال‌سنگ در نواحی البرز مرکزی و کرمان این صنعت وضع مطلوبی داشت و شناسایی و بهره‌برداری از معادن زغال‌سنگ دیگر به اعتقاد کارشناسان به عنوان یک طرح معدنی سودآور باعث اشتغال چند هزار نفر از مردم این مناطق شد، اما تحولات اقتصادی و اجتماعی سال‌های اخیر و اجرای سیاست‌هایی نظیر حذف یارانه‌ها، خصوصی‌سازی و بازار رقابتی، صنایع معادن زغال‌سنگ را که از ابتدا هم فارغ از رقابت، مشغول فعالیت بودند، بیشتر دچار تنش کرد. حتی ترغیب سرمایه‌گذاران برای ورود به معادن زغال‌سنگ هم موفقیت چندانی نداشت؛ از این رو مسئولان ذی‌ربط بر آن شدند روش‌های دیگری را انتخاب کنند که مهم‌ترین آنها تشویق پرسنل معادن زغال‌سنگ به جدا شدن از سیستم دولتی و ادامه فعالیت به شکل خصوصی بود. اگرچه این اقدام با موفقیت تقریبی همراه بود، اما مشکلات معادن زغال‌سنگ نظیر وضع نامناسب نیروی کار و پایین بودن میزان تولید را برطرف نکرد.

پایین بودن شرایط ایمنی معادن

کار در معادن زغال‌سنگ از کارهای بسیار سخت است و داشتن محدوده بی‌خطر شغلی، خواسته کارگران این معادن است. اما متاسفانه طی بیش از یک دهه اخیر فرسوده بودن برخی از امکانات و تجهیزات ایمنی معادن زغال‌سنگ حوادث تلخ متعددی را رقم زده و جان ده‌ها معدنچی را در معادن زغال‌سنگ سراسر کشور گرفته است. معدنچیانی که به گفته معاون فنی دانشگاه علوم پزشکی لرستان هر 16 روز یک نفر از آنها در معادن کشور جان خود را از دست می‌دهد. همچنین طبق هشدار خانه معدن ایران اکنون وضع ایمنی در معادن زغال‌سنگ کشور در بد‌ترین شرایط خود از بدو شروع فعالیت ارزیابی می‌شود و اکثر ماشین‌آلات و تجهیزات در حال استفاده در معادن زغال‌سنگ کشور کهنه و مستهلک و از نظر فنی و استاندارد ایمنی برای استفاده مجاز نیستند.

فرماندار شهرستان کوهبنان با بیان این‌که بسیاری از معدنچیان معادن زغال‌سنگ این شهرستان از تجهیزات دهه 40 استفاده می‌کنند که حوادث غیرمنتظره‌ای را رقم زده است، می‌گوید: داشتن محیط امن و عاری از هرگونه خطر که مانع تلفات جانی و مالی شود، حق و خواسته هر فرد شاغل است و این مهم باید در معادن ذغال سنگ که کارگران در اعماق درونی زمین قرار می‌گیرند، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

مجتبی هاشمی، با اشاره به کم بودن حقوق و مزایای کارگران معادن زغال‌سنگ می‌افزاید: شرایط کار در معادن زغال‌سنگ به گونه‌ای است که بدن فرد با قرار گرفتن در محیط کار تحت تاثیر آلاینده‌ها و مواد مضر و اثر سوء آنها قرار می‌گیرد و به این دلیل بسیاری از کارگران معادن علاوه بر بیماری‌های پوستی، دچار یک سری بیماری‌های داخلی، تنفسی و ریوی می‌شوند که گاهی آنها را از ادامه کار باز می‌دارد و گاهی شدت بیماری آنان را از پای در می‌آورد.

تعطیلی معادن و صنایع تبدیلی

یکی دیگر از چالش‌های فعلی صنعت زغال‌سنگ کشور، کاهش تولید زغال‌سنگ در داخل کشور و واردات این محصول از کشورهای دیگر است که بر فعالیت صنایع تبدیلی این محصول نیز اثر گذاشته است.

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با جام‌جم با ابراز تاسف از کاهش تولید زغال‌سنگ در کشور می‌گوید: اکنون تولید زغال‌سنگ در حوزه زغال‌خیز شهرستان زرند از 600 هزار تن در سال ۸۲ به صد هزار تن در سال‌جاری رسیده که بسیار نگران‌کننده است.

حسین امیری با اشاره به فعالیت دو کارخانه کک‌سازی در کنار معادن زغال‌سنگ زرند و کوهبنان با ظرفیت تولید سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن کک، می‌افزاید: این کارخانه‌های کک‌سازی به امید این معادن زغال‌سنگ با میلیارد‌ها تومان سرمایه‌گذاری احداث شده‌اند، اما متاسفانه طی سال‌های اخیر میزان استخراج معادن زغال‌سنگ کاهش یافته است و اکنون کارخانه‌های کک‌سازی مجبورند زغال‌سنگ مورد نیازشان را از استان‌های دیگر و حتی خارج از کشور تامین کنند.

وی با تاکید بر این‌که بین بخش صنعت و معدن باید تعادل برقرار شود، تاکید می‌کند: نیاز کارخانه‌های کک‌سازی کشور از تولید کل زغال کشور بیشتر است و دولت برای نجات این صنایع باید تولید زغال‌سنگ را افزایش دهد و کارخانه کک‌سازی جدیدی ایجاد نکند تا تعهد دیگری اضافه نشود.

وی نبود نقدینگی و مشکلات مالی پیمانکاران معادن و طلب آنها از بخش دولتی و خصوصی را باعث رکود در تولید زغال‌سنگ می‌داند و با بیان این‌که اکنون اشتغال افراد شاغل در واحد‌های کک‌سازی نیز به خطر افتاده است، می‌گوید: دولت باید برای نجات صنعت زغال‌سنگ کشور چاره‌ای بیندیشد و در این باره از طریق تریبون مجلس به وزیر صنعت، معدن و تجارت هشدار و تذکر داده شده است.

ایرج فلاح، مدیرعامل شرکت زغال‌سنگ کرمان نیز دلایل کاهش تولید زغال‌سنگ در معادن این شرکت را استفاده از روش‌های سنتی استخراج، فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات، نبود قدرت رقابت و اجرانشدن طرح‌های توسعه در معادن به دلیل کمبود نقدینگی و پایین بودن قیمت خرید زغال‌سنگ عنوان می‌کند و خواستار حمایت دولت در این زمینه می‌شود.

لزوم افزایش قیمت خرید زغال‌سنگ

رئیس کمیته زغال‌سنگ خانه معدن ایران هم در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به نیاز صنایع فولاد کشور به زغال‌سنگ کک‌شو می‌گوید: در سال‌جاری نیاز کشور به زغال‌سنگ کنستانتره سه میلیون تن است و در سال‌های آینده این میزان به پنج میلیون تن افزایش می‌یابد، اما اکنون تولید زغال‌سنگ کنستانتره 1.5 تن است و پیش‌بینی می‌شود با توجه به افت فعالیت معادن زغال‌سنگ به یک میلیون تن برسد.محمد مجتهدزاده می‌افزاید: متاسفانه در چند سال گذشته با وجود این‌که سرمایه‌گذاری‌های خوبی در بخش ایجاد صنایع تبدیلی زغال‌سنگ و کارخانه‌های کک و زغال‌شویی صورت گرفته و در این بخش افزایش ظرفیت داشته‌ایم، در بخش معدن سرمایه‌گذاری مناسبی صورت نگرفته است و اکنون این کارخانه‌ها با کمبود مواد اولیه تولید زغال‌سنگ کک‌شو مواجهند و در حال واردات زغال‌سنگ به کشور هستند.

محمد مجتهدزاده، با اشاره به کاهش 30 درصدی فعالیت معادن زغال‌سنگ بخش خصوصی کشور و تعطیل شدن معادنی که شرایط ضعیف‌تری دارند، می‌افزاید: با توجه به اشتغال بیش از 15 هزار نفر در معادن زغال‌سنگ دولتی و خصوصی، دولت باید برای حفظ این اشتغال کمک کند و قیمت جدیدی را برای خرید زغال‌سنگ معادن تعیین کند.

حکمت قاسم‌خانی ‌/‌ جام‌جم