اردوغان در رویای سلطان سلیمان

به گزارش راشاتودی، بکیر بوزداگ وزیر دادگستری ترکیه شامگاه روز گذشته (یکشنبه) پس از شمارش بیش از 40 درصد آرای ریخته شده به صندوق ها در اولین انتخابات مستقیم ریاست جمهوری ترکیه از پیروزی رجب طیب اردوغان با اختلاف فاحشی نسبت به سایر رقبا خبر داد.

اردوغان 60 ساله به نمایندگی از حزب عدالت و توسعه از سال 2003 پس از پیروزی حزبش در انتخابات پارلمانی، نخست وزیر ترکیه است.

دعوت به ترک مناقشه های قدیمی

شبکه های تلویزیونی ترکیه نیز اعلام کردند که اردوغان به 56 درصد آرا پس از شمارش 43 درصد از کل رای های ریخته شده دست یافت اما با اتمام شمارش 90 درصد از آرا این پیروزی مسجل شد و نخست وزیر جنجالی سال های اخیر به نمایندگی از حزب اسلامگرای عدالت و توسعه 53 درصد آرا را به خود اختصاص داد تا این بار در کسوت رئیس جمهور کلید های کاخ ریاست جمهوری را از عبدالله گل دیگر هم حزبی خود تحویل بگیرد.

شبکه های «سی ان ان ترک» و «ان تی وی» گزارش دادند که اکمل الدین احسان اوغلو رقیب اصلی سکولار اردوغان به نمایندگی از دو حزب اصلی معارض «مردم» جمهوریخواه و «جنبش ملی گرای ترکیه» و پنج حزب کوچکتر دیگر، 35 درصد آرا را از آن خود کند و صلاح الدین دمرتاش سومین نامزد ریاست جمهوری نیز به نمایندگی از کردها از حزب چپگرای «دموکراتیک مردمی» 8 درصد آرا را در سبد خود بیابد.

اردوغان در سخنرانی بعد از اعلام پیروزی در جمع طرفداران خود در آنکارا همه را به «دوره آشتی اجتماعی» دعوت کرد و گفت: این را از قلب خود بیان می کنم. بیایید دوره آشتی اجتماعی جدیدی را امروز آغاز کنیم و مناقشه های قدیمی را در ترکیه قدیم جا بگذاریم.

آغاز مجدد درگیری و اختلاف

اما همان گونه که بسیاری از ناظران پیش بینی می کردند، روز اول پس از اعلام پیروزی نامزد عدالت و توسعه ای نه تنها لبیک آشکاری به دعوت برای آشتی به دنبال نداشت بلکه جرقه اختلافات جدی با یک کشته و طرح تخلفات انتخاباتی از سوی مهمترین رقیب شکست خورده زده شد.

در جریان انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در استان عثمانیه در جنوب این کشور یک جوان 20 ساله پس از انداختن رای خود به صندوق رای توسط فرد ناشناس هدف گلوله قرار گرفت و پیش از انتقال به بیمارستان، جان خود را از دست داد.

اورهان گولشن نماینده حزب حاکم عدالت و توسعه نیز توسط هواداران حزب دمکراتیک خلق در شهر وان مورد حمله قرار گرفت و مجروح شد .

همچنین عارف یلدیز رییس استانی حزب ملی گرای حرکت ملی در شهر مالاتیا مورد حمله افراد ناشناس قرار گرفت و یکی از همراهان وی مضروب شد.

در شهر آدانا در نزدیکی مرز سوریه نیز در نزاع بین هواداران دو نامزد شرکت کننده در انتخابات ، شش نفر زخمی شدند که حال یکی از آنان وخیم گزارش شده است.

بر این اساس ، بین هواداران نامزدهای مختلف در استان شانلی عرفا نیز درگیری هایی صورت گرفت که پلیس هفت نفر را بازداشت کرد.

در منطقه مرادیه در استان وان نیز یکی از هواداران حزب حرکت ملی توسط هواداران حزب حاکم عدالت و توسعه با چاقو مورد حمله قرار گرفت .

همچنین بنا به گزارش پایگاه خبری العربی الجدید اکمل الدین احسان اوغلو از تخلفات متعددی در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ترکیه خبر داد و خواستار رسیدگی مقامات قضایی ترکیه به این تخلفات شد.

پارادوکس های تنش زا

با توجه به عملکرد اردوغان در فرصت تبلیغات انتخاباتی از قبیل استفاده گسترده از امکانات دولتی برای جلب آرای مردم و سابقه اختلاف های عمیق گفتمانی بین مخالفان و اردوغان به ویژه در مسائلی همچون فسادهای اخیر مالی، سیاست خارجی ترکیه تحت سیاست اعلامی «به صفر رساندن تنش با همسایگان» و عملکرد مغایر با این شعار در طول سالیان گذشته و همچنین نگرانی از ایده اردوغان برای تسلط کامل بر همه بازوهای قدرت با طرح موضوع تغییر نظام پارلمانی به ریاستی، تنش های جاری دور از انتظار نبود و حافظه تاریخی مخالفان اجازه نداد که «اختلاف های قدیمی در ترکیه قدیم جا بماند.»

اردوغان هر دو پست را می خواهد

اسکای نیوز در گزارشی با عنوان «اردوغان...پس از جدال انتخابات ریاست جمهوری» نوشت: وعده هایی که اردوغان به عنوان دوازدهمین رئیس جمهور در تاریخ ترکیه درباره «ترکیه جدید» داد، نگرانی هایی را در خصوص سعی وی برای ادامه انحصار قدرت با افزایش اختیارات نهاد ریاست جمهوری برانگیخته است.

بر اساس این گزارش، اردوغان از نیت خود برای اعمال تغییراتی ریشه ای در کشور پرده برداشته است که مهمترین این تغییرات، نوشتن قانون اساسی جدید و انتقال اختیارات نخست وزیری به ریاست جمهوری است. این روند نشان می دهد که رجب طیب اردوغان ریاست جمهوری را که تاکنون مقامی تشریفاتی به شمار می رفت، بدون اختیارات نخست وزیری نمی خواهد و صحنه سیاسی – اجتماعی ترکیه همزمان با تلاش های اردوغان و هم حزبی هایش برای انحصار قدرت هر دو پست در یک منصب، شاهد تنش های ناشی از نگرانی مخالفانی خواهد بود که تجمیع قدرت را مانعی جدی در راه دموکراسی در کشورشان می بینند.

مصطفی اوزجان تحلیلگر سیاسی ترکیه درباره تعیین نخست وزیر جدید ترکیه پس از تکیه اردوغان بر کرسی ریاست جمهوری نیز هشدار داد و تصریح کرد: ترس از آن می رود که اردوغان اختیارات هر دو منصب یعنی ریاست جمهوری و نخست وزیری را در انحصار بگیرد.

اوزجان توضیح می دهد: اردوغان باید از منصب ریاست حزب عدالت و توسعه برای تصدی ریاست جمهوری استعفا دهد اما این استعفا صوری خواهد بود، او همچنان قدرت و نفوذ خود را در حزب حفظ خواهد کرد و نقش محوری را در انتخاب نخست وزیر بعد از انتخابات پارلمانی سال آینده خواهد داشت.

گفته می شود اردوغان در نظر دارد احمد داود اوغلو وزیر خارجه و همکار قدیمی و معتمد خود را برای پست نخست وزیری پیشنهاد کند.

وی افزود: انتظار می رود که اردوغان نخست وزیری را انتخاب کند که تابع خودش باشد و نه فردی مستقل در تصمیم گیری و رفتار. به این ترتیب وی در لباس رئیس جمهور سکان هر دو منصب را برعهده خواهد داشت و قدرت را بیش از پیش قبضه خواهد کرد.

پتانسیل های مخالفان و زمینه های اختلاف

درست است که همه برآوردهای اولیه از پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری خبر می دادند اما نسبت 53 درصدی رای های اردوغان به نسبت دو رقیب مخالف وی به ویژه در مقایسه با اکمل الدین احسان اوغلو نشان می دهد که سرجمع مخالفان اردوغان، پتانسیل اجتماعی – سیاسی موثری دارند و می توانند در تنش هایی فرسایشی به جنگی طولانی با رویای تمامیت طلبی رئیس حزب عدالت و توسعه بروند.

به این انتقادها و زمینه های تنش، باید نگرانی ها و سابقه مسائل حقوق بشری را نیز افزود که تاکنون انتقادات زیادی را متوجه حزب عدالت و توسعه و سران آن کرده است.

پایگاه خبری تودی زمان وابسته به جماعت فتح الله گولن، مخالف دولت آنکارا به نقل از موسسه بین المللی مطبوعات نوشت : در پی افزایش فشار دولت آنکارا به رسانه های جمعی ، 43 نفر از روزنامه نگاران ترکیه در زندان بسر می برند.

بر اساس این گزارش، واقعیت تلخ این است که شماری از روزنامه نگاران در ترکیه در پی انتشار نوارهای صوتی مخالف دولت از کار برکنار و یا مجبور به خود سانسوری شده اند.

موسسه فریدام هاوس (خانه آزادی) نیز به تازگی در گزارش سال 2014 میلادی خود درباره وضعیت آزادی مطبوعات در جهان ، ترکیه را بعد از 15 سال در ردیف کشورهای فاقد آزادی مطبوعات قرار داد.

موسسه فریدام هاوس، اخراج گسترده اصحاب رسانه از موسسات خبری ترکیه، بعد از رویدادهای پارک گزی در سال گذشته، اعمال سانسور و خودسانسوری در رسانه ها و نبود شفافیت مالکیت در موسسات رسانه ای را از مهم ترین معیارهای کاهش جایگاه ترکیه از رده کشورهای دارای آزادی رسانه ای محدود، به رده کشورهای فاقد آزادی رسانه ای عنوان کرد.

در ارزیابی این موسسه ، ترکیه تنها کشور در بین 42 کشور اروپایی است که فاقد آزادی رسانه ای ذکر شده است.

رابطه اردوغان با سلطان

در گرماگرم پخش سریال تلویزیونی حریم سلطان در شبکه های ماهواره ای منطقه ای به ویژه عربی، محمد مرسی رییس جمهور برکنار شده مصر که روابط نزدیکی با رجب طیب اردوغان با تکیه بر اشتراکات منبعث از گفتمان اخوان المسلمینی وی داشت و هنوز ماه های اولیه دوران دولت مستعجل خود را می گذراند، به اردوغان انتقاد کرد که چرا اجازه می دهد تصویری مخدوش از سلاطین عثمانی در سریال های ساخت ترکیه پخش شود؟

سلطان سلیمان قانونی، محور این سریال بود که محمد مرسی با توجه به ارادت اخوانی اش به سیاست نوعثمانی گرایی ترکیه، مولفه های شخصیت این پادشاه عثمانی را دور از واقعیت دیده و از اردوغان تقاضا کرده بود که اجازه ندهد تصویرسازان ترک، او را در چهره فردی عیاش ترسیم کنند.

واقعیت این بود که ایده حکومتی مشترک ترکیه و مصر در دوران اخوان المسلمین بازگشت به دوره «طلایی» امپراطوری عثمانی بود.

در واکنش به ساخت این سریال، اردوغان در جمع خبرنگاران گفته بود: ما چنین سلطان سلیمانی که در سریال تصویر شده نمی شناسیم . در این سریال سلطان سلیمان فردی خوشگذران نشان داده شده که فقط در قصر است، اما واقعیت این است که 30 سال از زندگی سلطان سلیمان در پشت اسب گذشته است.

این سلطان عثمانی در کشورهای اروپایی با عنوان سلطان باشکوه و در کشورهای شرقی با نام «سلطان قانونی» مشهور شد. دلیل اینکه سلطان سلیمان را قانونی نامیدند، تلاش های او برای تدوین قوانین برای نخستین بار در امپراطوری عثمانی بود.

قانونی دیگر

منتقدان اردوغان می گویند: حالا رجب طیب اردوغان در تمسک به سیاست نوعثمانی گرایی که معمار آن احمد داود اوغلو وزیر خارجه وی به شمار می رود، تلاش می کند اختیارات سلطانی را با انحصار قدرت و تجمیع دو پست اجرایی کشور دوباره احیا کند. به نظر می رسد، اردوغان همچنین تلاش می کند «قانونی» دیگری باشد تا با نوشتن قانون اساسی جدید، دوره جدیدی را در تاریخ ترکیه رقم بزند.

اما برای درک بهتر موفقیت یا ناکامی رجب طیب اردوغان برای تدوین حریم سلطانی دیگر، آنگونه که اقتدار پادشاهان عثمانی و در دوره جدید نظریه نوعثمانی گرایی را حفظ می کند، باید تحولات آینده را رصد کرد و این واقعیت را دستکم نگرفت که حتی اگر قاطبه حزب حاکم به تعبیر رویای خلافت عثمانی در دنیای جدید باور داشته باشند، عمده مخالفان دولت ترکیه و حزب حاکم اساسا نه تمایلی به احیای خلافت عثمانی دارند، نه آن را دوران طلایی جهان اسلام می دانند و نه ترجیحی برای زندگی و جاماندن در گذشته و تاریخ دارند.

جواد ارشادی-جام جم آنلاین