حجاب در گذر تاریخ

به گفته وی، در ایران باستان و در بین‏ قوم یهود و احتمالا در هند نیز حجاب وجود داشته و از آنچه در قانون اسلام آمده‏، سخت‏تر بوده است، اما در جاهلیت عرب، حجاب وجود نداشته و به‏ وسیله اسلام در عرب پیدا شده است. ایشان آن‌گاه به جلد دوازدهم «تاریخ تمدن» ویل دورانت درخصوص قوم یهود و قانون تلمود اشاره کرده و به نقل از این کتاب می‏نویسد: اگر زنی به نقض قانون یهود می‏پرداخت، چنان که مثلا بی‌آن‌که چیزی بر سر داشت، به میان مردم می‏رفت و... یا با هر سنخی‏ از مردان درددل می‏کرد یا صدایش آن‌قدر بلند بود که چون در خانه‏اش تکلم‏ می‏نمود، همسایگانش می‏توانستند سخنان او را بشنوند؛ در آن صورت، مرد حق‏ داشت بدون پرداخت مهریه، او را طلاق دهد.

به عقیده استاد، حجابی که در قوم یهود معمول بوده، از حجاب اسلامی بسیار سخت‏تر و مشکل‏تر بوده است.

وی سپس با اشاره به جلد اول تاریخ تمدن درباره ایرانیان قدیم می‏نویسد: در زمان زردشت، زنان منزلتی عالی داشتند با کمال آزادی و با روی‏ گشاده در میان مردم آمد و شد می‏کردند... پس از داریوش، مقام زن مخصوصا در طبقه ثروتمندان تنزل پیدا کرد. زنان طبقات بالای اجتماع، جرات آن را نداشتند که جز در تخت روان‏ روپوشدار از خانه بیرون بیایند و هرگز به آنان اجازه داده نمی‏شد ‏ آشکارا با مردان آمیزش کنند. زنان شوهردار حق نداشتند هیچ مردی را ولو پدر یا برادرشان باشد، ببینند. در نقش‏هایی که از ایران باستان بر جای‏ مانده، هیچ صورت زنی دیده نمی‏شود و نامی از ایشان به نظر نمی‏رسد. چنان که ملاحظه می‏شود، حجاب سخت و شدیدی در ایران باستان حکمفرما بوده، حتی پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نامحرم شمرده می‏شده‏اند.

به عقیده ویل دورانت، مقررات شدیدی که طبق رسوم و آیین کهن مجوسی‏ درباره زن حائض اجرا می‏شده که در اتاقی محبوس بوده، همه از او در مدت عادت زنانگی دوری می‏جسته و از معاشرت با او پرهیز داشته‏اند، سبب اصلی پیدا شدن حجاب در ایران باستان‏ بوده است. در میان یهودیان نیز چنین مقرراتی درباره زن حائض اجرا می‏شده است.

استاد مطهری در ادامه به انتقاد از دیدگاه ویل دورانت درخصوص انتقال حجاب از ایرانیان به مسلمانان پرداخته و می‏گوید: قبل از این‌که ایرانیان به حجاب گرایش پیدا کنند، آیات حجاب نازل شده بود.

وی در ادامه می‏نویسد: ویل دورانت طوری سخن می‏گوید که گویی در زمان پیغمبر، کوچک‏ترین دستوری‏ درباره پوشیدگی در زن وجود نداشته و پیغمبر فقط از پوشیدن جامه گشاد نهی کرده بوده است! و زنان مسلمان تا اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم‏ هجری با بی‌حجابی کامل رفت و آمد می‏کرده‏اند حال آن‌که قطعا چنین‏ نیست. تاریخ قطعی برخلاف آن شهادت می‏دهد. بدون شک، زن جاهلیت همچنان‏ بوده که ویل دورانت توصیف می‏کند، ولی اسلام در این جهت تحولی به وجود آورد.

جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر فقید هند نیز معتقد است حجاب از ملل غیرمسلمان (روم و ایران) به جهان اسلام وارد شد. به باور استاد مطهری، این سخن درستی نیست. فقط بعدها بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه‏ مسلمانان غیرعرب، حجاب از آنچه در زمان رسول اکرم وجود داشت، شدیدتر شد نه این‌که اسلام اساسا به پوشش زن هیچ عنایتی‏ نداشته است.

از سخنان نهرو بر‌می‏آید رومیان نیز شاید تحت تاثیر قوم یهود حجاب داشته‏اند و رسم حرمسراداری نیز از روم و ایران به دربار خلفای‏ اسلامی راه یافت. این نکته را دیگران نیز تائید کرده‏اند. به هر حال آنچه مسلم است این که قبل از اسلام، حجاب در جهان وجود داشته و اسلام مبتکر آن نیست، اما این‌که حدود حجاب اسلامی با حجابی‏ که در ملل باستانی بود، یکی است یا نه و دیگر این‌که علت و فلسفه‏ای که‏ از نظر اسلام حجاب را لازم می‏سازد، همان علت و فلسفه‌ای است که در جاهای‏ دیگر جهان منشأ پدید آمدن حجاب شده است یا نه، از جمله مطالبی است که شهید مطهری در این کتاب به آنها پرداخته است.

فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی

یکی دیگر از آثاری که به بحث حجاب و عفاف می‎پردازد، کتاب فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی تالیف دکتر حداد عادل است.

دکتر حداد عادل در این کتاب با زبان و استدلالی روشن و بدون تعقید درباره فرهنگ برهنگی و نیز برهنگی و فقر فرهنگی سخن گفته است. رابطه لباس غربی با فرهنگ غربی، سرمایه‏داری و لباس، زمینه‏های تاریخی و بازوهای علمی و فلسفی تبلیغ برهنگی، رابطه حجاب با فرهنگ اسلامی، لباس و سر ضمیر، ورود بی‏حجابی به ایران و غربی شدن لباس ژاپنی‏های سنتی با استدلالاتی سرراست و منطقی در این کتاب واکاویده شده است. در یک جمله می‏توان گفت: فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، اعتراضی صادقانه است در برابر جهانی که برهنگی را لباس می‏داند. وی رابطه فرهنگ و لباس را در طول رابطه لباس با دیگر عوامل اجتماعی، اقلیمی، اقتصادی و تاریخی دانسته، نه در عرض آن. به عبارت دیگر، تاثیر فرهنگ را بر لباس مهم‏تر و کلی‏تر از آن دانسته که از آن در ردیف تاثیرات دیگر گفت‌وگو نماید و بر این باور است همه تغییراتی که در لباس از ناحیه عواملی داخلی غیر از فرهنگ ایجاد می‏شود، تابع رابطه لباس و فرهنگ و محاط در چارچوب محدودیت‏های فرهنگی است.

به باور وی در تمدن غرب، زن فقط تن است و ارزش او به اندازه ارزش تن اوست. در چنین فرهنگی لباس وسیله‏ای برای پوشش تن نیست، بلکه برای آرایش آن است و در چنین حال و هوایی که شخصیت زن به نمایش جسم اوست، لباس او باید تنگ باشد تا با کمک آن بعضی از اندام خود را در قالب و بعضی دیگر را در قاب بگیرد. آنچه مدل لباس را تعیین می‏کند، روان‏شناسی جنسی است و در حقیقت، مبتکران مدهای تازه همواره در کار تنظیم نسبت میان برهنگی و پوشیدگی هستند تا بتوانند حداکثر جلوه و جاذبه را در این جنس و حداکثر اشتیاق را در آن جنس دیگر ایجاد نمایند. حدادعادل در ادامه این کتاب می‏نویسد: این تنها لباس زن نیست که تابع رابطه چشم و جسم است که لباس مردان نیز هست. محدودیت‏هایی که برای غریزه جنسی در اسلام معین شده، برای هدایت و رساندن انسان به مقصد است. تن تنها بخشی از وجود انسان است و انسان همه تن نیست، لباس به تن نمی‏کند که تن را عرضه کند، بلکه لباس می‏پوشد تا خود را بپوشاند. لباس برای او یک حریم است. به منزله دیوار و دژی است که تن را از دستبرد محفوظ می‏دارد و کرامت او را حفظ می‏کند.

سیدجواد میرخلیلی / جام‌جم