زندگینامه استاد مرتضی مطهری

استاد شهید آیت اللّه مطهری در 13 بهمن 1298 هجری شمسی مطابق با 12 جمادی الاول 1338 هجری قمری(1920 میلادی) در شهرستان فریمان در نزدیکی شهر مقدّس مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان ‏گشود.

پس از طیّ دوران طفولیّت به مکتبخانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی ‏پرداخت. در سن دوازده سالگی به حوزه علمیّه مشهد عزیمت نموده و به تحصیل مقدّمات علوم اسلامی اشتغال ‏ورزید. در سال 1316 علیرغم مبارزه شدید حکومت وقت رضا شاه پهلوی با روحانیّت و علیرغم مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیّه قم ‏شد.

در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیة اللّه العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و مرحوم حضرت امام خمینی (به مدت دوازده سال در فلسفه ملّا صدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علّامه سیّدمحمدحسین طباطبایی (در فلسفه بوعلی و فلسفه تطبیقی) بهره ‏گرفت.

استاد شهید مدتی نیز از محضر مرحوم آیت اللّه حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره‏های معنوی فراوان برد. از اساتید دیگر استاد مطهری می‏توان از مرحوم آیت اللّه‏ سیّدمحمّد حجّت (در اصول) و مرحوم آیت اللّه سیدمحمّد محقّق داماد (در فقه) نام برد. وی در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشارکت فعال داشت.

در سال 1331 در حالی که از مدرّسین معروف و از امیدهای آینده حوزه به شمار می‏ رفت. به دلایلی از جمله مشکلات معیشتی به تهران مهاجرت کرد.

در تهران به تدریس در مدرسه مروی که در آن علوم حوزوی آموزش داده می شد و نیز تألیف و سخنرانی های تحقیقی ‏پرداخت. در سال 1334 ایشان اولین جلسه از جلسات تفسیر قرآن خود را برای دانشجویان برگزار کرد. در همان سال، تدریس خود در دانشکده الهیّات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز ‏ نمود. در سالهای 1337 و 1338 که انجمن اسلامی پزشکان تشکیل گردید.

استاد مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن و در طول سالهای 1340 تا 1350 سخنران منحصر به فرد این انجمن بود و بخشی از آثار استاد محصول همین جلسات است.

از سال 1341 که نهضت امام خمینی آغاز گردید استاد مطهّری به طور فعّال در کنار امام بود به طوری که می‏توان سازماندهی قیام پانزده خرداد در تهران و هماهنگی آن با رهبری امام را مرهون تلاشهای او و یارانش دانست. در ساعت 1 بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد 1342 به دنبال یک سخنرانی مهیج علیه شخص محمدرضا شاه به وسیله پلیس دستگیر شده و به همراه تعدادی از روحانیون تهران زندانی گردید. پس از 43 روز به دنبال مهاجرت علمای شهرستانها به تهران و فشار مردم، به همراه سایر روحانیون از زندان آزاد شد.

پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور در 13 آبان 1343 مسئولیت استاد مطهری و یارانش سنگینتر شد. در این زمان وی به تألیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانی در دانشگاهها و مساجد مختلف ادامه داد.

به طور کلی استاد شهید که به یک نهضت اسلامی معتقد بود نه به هر نهضتی، برای اسلامی کردن محتوای نهضت تلاشهای ایدئولوژیک بسیاری نمود و با کجرویها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد. در سال 1346 به کمک چند تن از دوستان اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود.

در سال 1348 به خاطر صدور اعلامیّه‏ ای با امضای ایشان و حضرت علامه طباطبائی و آیة اللّه حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانی مبنی بر جمع آوری اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی و اعلام آن طیّ یک سخنرانی در حسینیّه ارشاد، دستگیر شد و مدتی در سلول انفرادی به سر برد.

از سال 1349 تا 1351 برنامه‏ های تبلیغی مسجد الجواد را به عهده داشت و غالبا خود سخنران اصلی بود تا اینکه آن مسجد و به دنبال آن حسینیّه ارشاد تعطیل گردید و بار دیگر استاد مطهری دستگیر و مدتی در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهید سخنرانیهای خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد می‏کرد. بعد از مدتی مسجد جاوید نیز تعطیل گردید. در حدود سال 1353 ممنوع المنبر گردید و این ممنوعیّت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.

از مهمترین خدمات استاد مطهری در طول حیات پربرکتش ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق درس و سخنرانی و تألیف کتاب بود. این امر خصوصا در سالهای 1351 تا 1357 به خاطر افزایش تبلیغات گروههای چپ و پدید آمدن گروههای مسلمان چپ زده و ظهور پدیده التقاط به اوج خود رسید.

پس از حضرت امام، استاد مطهری اولین شخصیتی بود که به خطر سران سازمان موسوم به «مجاهدین خلق ایران» پی برد و دیگران را از همکاری با این سازمان باز می‏داشت و حتی تغییر ایدئولوژی آنها را پیش‏بینی نمود.

در این سالها استاد شهید به توصیه امام خمینی مبنی بر تدریس در حوزه علمیّه قم، هفته‏ ای دو روز به قم عزیمت کرده و درسهای مهمّی در آن حوزه القا نمود، و همزمان در تهران نیز جلسات مختلفی برای اساتید دانشگاه در منزل خود برگزار کرد.

در سال 1355 به دنبال اعتراض به یک استاد کمونیست دانشکده الهیات! به خاطر القاء تعالیم مارکسیستی در سر کلاس، اجباراً زودتر از موعد مقرّر بازنشسته شد.

همچنین در این سالها استاد شهید با همکاری تنی چند از شخصیتهای روحانی، «جامعه روحانیّت مبارز تهران» را بنیان گذاشت بدان امید که روحانیّت شهرستانها نیز به تدریج چنین سازمانی پیدا کند.

گرچه ارتباط استاد مطهری با امام خمینی پس از تبعید ایشان از ایران به وسیله نامه و غیره استمرار داشته است ولی در سال 1355 موفق گردید مسافرتی به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینی درباره مسائل مهم نهضت و حوزه‏های علمیّه با ایشان مشورت نماید.

پس از مرگ مشکوک آیت اللّه سیّد مصطفی خمینی، فرزند ارشد امام خمینی و آغاز دوره جدید نهضت اسلامی، استاد مطهری به طور فعال تری در خدمت نهضت قرار گرفت و در تمام مراحل آن نقشی اساسی ایفا نمود.

در دوران اقامت حضرت امام در پاریس، سفری به آنجا نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو کرد و در همین سفر، امام خمینی ایشان را مسئول تشکیل شورای انقلاب اسلامی نمود. هنگام بازگشت امام خمینی به ایران مسئولیّت کمیته‏ استقبال از امام را شخصا به عهده گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی همواره در کنار رهبر انقلاب و مشاوری دلسوز و مورد اعتماد برای ایشان بود.

استاد مطهری تنها هشتاد روز پس از انقلاب اسلامی در قید حیات بود تا اینکه در سه شنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال 1358 در حالی که از یکی از جلسات فکری-سیاسی بیرون می آمد، با گلوله گروه نادان و جنایتکار فرقان که به مغزش اصابت نمود در تاریکی شب به شهادت رسید و امام و امّت اسلام در حالی که امیدها به آن بزرگمرد بسته بودند، در ماتمی عظیم فرو رفتند.

در خصوص شخصیت و آثار فکری و قلمی استاد شهید مرتضی مطهری کتب و مقالات ارزشمند بسیار زیادی توسط اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی به رشته تحریر در آمده است که تاکنون بالغ بر 300 عنوان کتاب، 2000 مقاله علمی و تحلیلی و 50 عنوان پایان نامه به ثبت رسیده است.

همچنین بخش عمده ای از آثار مکتوب استاد توسط اشخاص حقیقی و مراکز علمی و فرهنگی در داخل و خارج از کشور به 30 زبان ترجمه شده اند که عناوین آنها به تفکیک زبان ها در بخشی تحت عنوان «کتاب های ترجمه شده» آمده است.

سالشمار زندگی استاد مطهری:

1298 - (13 بهمن) - ولادت

1310 - عزیمت به حوزه علمیّه مشهد

1316 - هجرت به قم برای تحصیل علوم دینی

1319 - ورود به محضر درس امام خمینی(ره)

1323 - حضور در درس مرحوم آیت الله العظمی بروجردی

1325 - تشرّف به محضر مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی

1329- ورود به محضر درس مرحوم علامه سیّد محمّدحسین طباطبائی

1331 - مهاجرت به تهران

1332- انتشار جلد نخست کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم»

1334 - شروع به تدریس در دانشکده الهیّات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

1334 - آغاز همکاری با مجامع اسلامی و کانونهای مذهبی از طریق هدایت امور، ایراد سخنرانی، نگارش کتاب و ...

15 خرداد 1342 - دستگیری و انتقال به زندان موقّت شهربانی

1343 - آغاز همکاری با «جمعیّتهای مؤتلفه اسلامی» به صلاحدید و امر حضرت امام خمینی(ره)

1346 -اقدام به تأسیس حسینیّه ارشاد به کمک چند تن از دوستان

1348 - دستگیری به خاطر صدور اعلامیّه ای مبنی بر جمع اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی

1349 - کناره گیری از حسینیّه ارشاد

1349 تا 1351 - رهبری فعالیّتهای مسجد الجواد

1351 - دستگیری و بازداشت و تعطیل مسجد الجواد

1351 – 1353 - سخنرانی در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره

1354 -ممنوعیّت از سخنرانی و حضور بر منابر

1355 - کناره گیری از دانشکده الهیّات

1355 - سفر به نجف اشرف و تشرّف به محضر امام خمینی (ره)

1356 - پایه گذاری «جامعه روحانیّت مبارز تهران»

1357 - سفر به پاریس و عهده دار شدن مسئوولیت تشکیل شورای انقلاب اسلامی از طرف حضرت امام خمینی (ره)

1357- مسئوولیت کمیته استقبال از امام

1358 (11 اردیبهشت) - شهادت

پی نوشت ها :

1) این قیام به دنبال دستگیری امام خمینی توسط مأمورین رژیم پهلوی در تهران، شیراز، ورامین و آران و بیدگل کاشان انجام شد.

2) حسینیه ارشاد با هدف نشر افکار اسلامی و آشنا ساختن نسل جوان با آموزه های اصیل دینی توسط استاد مطهری و تنی چند از افراد نیکوکار مانند مرحوم محمد همایون تأسیس شد. از جمله اشخاصی که در این مرکز به ایراد سخنرانی می پرداختند، مرحوم دکتر علی شریعتی بود که از سوی استاد شهید به فعالیت فرهنگی در این مرکز دعوت گردید.

3) برخی از اعضای «سازمان مجاهدین خلق ایران» در سال 1354 در زندان رزیم شاه به دلیل عدم شناخت اسلام اصیل طی بیانیه ای تغییر ایدئولوژی خود را از اسلام به مارکسیسم اعلام نمودند و از سازمان مجاهدین انشعاب کرده، سازمان جدیدی با ایدئولوژی مارکسیستی تأسیس نمودند.

4) گروه فرقان به رهبری شخصی به نام «گودرزی» که خود از طلاب حوزه های علمیه بود، تحت تأثیر تعالیم مارکسیستی و با سطحی اندیشی به تفسیر مِن عندی قرآن دست می زدند و در واقع در صدد تحمیل افکار مادی بر کتاب و سنت بودند. استاد مطهری به دلیل شناخت عمیق از مکتب اسلام و حساسیتی که نسبت به حفظ اصالت مکتبی از خود نشان می داد، با تفکر انحرافی این گروه به شکل منطقی و استدلالی به مخالفت برخاست. وی در مقدمه کتاب «علل گرایش به مادیگری» این گونه افراد اغفال شده را مخاطب قرار داده و خیرخواهانه و دوستانه تذکراتی در خصوص افکار انحرافی شان به آنها داد، اما آنان مانند خوارج، متعصبانه و کوردلانه پاسخ استاد را با خشونت تمام و از راه ترور دادند و از این طریق سستی و بی پایگی افکار خود را به اثبات رساندند.

یک سند

در سند زیر شهید مطهری در بهمن 1353 به تجلیل از شخصیت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای پرداخته است.

آیت‌الله خامنه‌ای در آن زمان توسط شهربانی استان خراسان بازداشت شده بود.

بنیاد علمی فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری