آبی که به یک جوی نمی‌رود

خراسان شمالی با 344 هزار هکتار عرصه کشاورزی، یکی از استان هایی است که حداقل بر روی کاغذ اقتصادی مبتنی بر کشاورزی دارد؛ اما عدم بازدهی مناسب اراضی کشاورزی این استان سبب شده تا خراسان شمالی یکی از محروم ترین استان های کشور باشد و سند این موضوع نیز اعلام بانک مرکزی است؛ گزارش آماری مبنی بر این که خانوارهای خراسان شمالی کم درآمدترین خانوارها در بین استان های کشور هستند.

تقریبا می شود گفت مهم ترین دلیل عدم بازدهی مناسب کشاورزی در این استان کم آبی و خشکسالی های پی در پی است؛ چرا که از 344 هزار هکتار عرصه کشاورزی خراسان شمالی، 198 هزار هکتار آن دیم است؛ حال بماند که در بسیاری از سال ها خشکسالی و بارندگی کم بر روی منابع آبی مورد استفاده در مزارع آبی استان نیز تأثیر زیادی می گذارد و بازدهی آنها را پایین می آورد.

اوضاع نابسامان در این بخش زمانی کاملا عیان می شود که بدانیم بر اساس اعلام سازمان هواشناسی کشور خراسان شمالی در سال جاری در زمره سه استان نخست کشور قرار گرفته که با بحران خشکسالی و پیامدهای آن مواجه است.

در این میان یکی از راهکارهایی که همواره مورد تأکید کارشناسان کشاورزی و دلسوزان توسعه خراسان شمالی بوده؛ اجرای سیستم های نوین آبیاری در مزارع این استان به منظور استفاده بهینه از همین میزان آب موجود است.

افزایش 30 درصدی تولید محصول، افزایش 50 درصدی بازدهی آبیاری، کاهش 80 درصدی هزینه آبیاری، امکان انجام کوددهی همزمان با آبیاری، رشد یکنواخت مزارع و... از مزایای اجرای سیستم های آبیاری نوین به نسبت آبیاری سنتی هستند اما در حال حاضر 70 درصد از مزارع آبی استان به صورت سنتی آبیاری می شوند.

با وجود این که 85 درصد از هزینه تجهیز مزارع به سیستم های آبیاری نوین از سوی دولت به صورت بلاعوض پرداخت می شود و با توجه به مزایای اجرای این گونه طرح ها، انتظار می رود که با این حمایت مناسب، کشاورزان خراسان شمالی استقبال بیشتری برای تجهیز مزارع خود به سیستم های آبیاری نوین داشته باشند اما وجود پاره ای از مشکلات در این میان سبب شده تا روند اجرای این طرح ها در استان سرعت چندان مطلوبی نداشته باشد.

تنها 11 درصد مزارع آبی استان به سیستم آبیاری نوین مجهزند

از 344 هزار هکتار عرصه کشاورزی خراسان شمالی 146 هزار هکتار آن آبی است؛ شاید در نگاه نخست این فکر به ذهن متبادر شود که می شود تمام این 146 هزار هکتار عرصه مزارع آبی خراسان شمالی را به سیستم های آبیاری نوین مجهز کرد اما در عمل این گونه نیست.

مهم ترین دلایل عدم امکان اجرای سیستم های آبیاری نوین در تمامی مزارع آبی استان نبود آب کافی و منابع مطمئن آبی، شوری آب های موجود و عدم یکپارچه سازی زمین های زراعی است، به گونه ای که اکنون از این سطح تنها امکان اجرای سیستم های نوین آبیاری در 50 هزار هکتار وجود دارد.

در طی سال های اخیر همزمان با اعطای یارانه های دولتی و تسهیلات بانکی در مجموع 16 هزار و 850 هکتار از عرصه های کشاورزی خراسان شمالی به سیستم های نوین آبیاری مجهز شده اند؛ یعنی کمی بیش از 11 درصد مزارع آبی استان، حال آن که انتظار می رفت این میزان با توجه به حمایت های مناسب بیش از این باشد.

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با بیان این که از 146 هزار هکتار اراضی کشاورزی آبی این استان اکنون 50 هزار هکتار استعداد اجرای سامانه های آبیاری نوین را دارد، گفت: تاکنون 16 هزار و 850 هکتار از کشتزارهای خراسان شمالی به سامانه های آبیاری نوین شامل آبیاری قطره ای، بارانی و کم فشار مجهز شده اند که 11 درصد از مزارع آبی استان را شامل می شود.

ابوالفضل یاوری افزود: در مابقی اراضی آبی خراسان شمالی در حال حاضر عملا امکان اجرای سیستم های آبیاری نوین وجود ندارد که مهم ترین دلیل آن نیز نبود آب کافی و منابع مطمئن آبی، شوری آب های موجود و عدم یکپارچه سازی زمین های زراعی است.

به گفته وی، تاکنون 32 درصد از اراضی کشاورزی خراسان شمالی که مستعد اجرای سامانه های آبیاری نوین بود اند؛ به این سیستم ها تجهیز شده اند.

یاوری با اشاره به این که در زمینه اجرای سیستم های نوین آبیاری دولت 85 درصد هزینه ها را به صورت یارانه پرداخت می کند و 15 درصد مابقی باید از سوی کشاورز تأمین شود، افزود: جهاد کشاورزی برای آن دسته از کشاورزانی که توان تأمین 15 درصد آورده شخصی را نیز ندارند؛ تسهیلات بانکی در نظر گرفته است.

وی گفت: با وجود این به دلیل آن که بیشتر کشاورزان خراسان شمالی به بانک ها بدهکار هستند و یا توان تأمین وثپقه های بانکی مورد نیاز را ندارند؛ نمی توانند از این اعتبارات تسهیلاتی استفاده کنند.

به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی، علاوه بر این نرخ سود تسهیلات بانکی در این بخش 15 درصد است که این میزان سود نیز برای کشاورزان بالا محسوب می شود و آنها را در پرداخت اقساط تسهیلات دچار مشکل می کند.

آب از دست بانک های استان نمی چکد

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز گفت: در حال حاضر دولت برای اجرای سیستم های نوین آبیاری در مزارع شامل آبیاری بارانی، قطره ای و کم فشار 85 درصد هزینه را به صورت بلاعوض پرداخت می کند.

غلامرضا حجی پور افزود: در این راستا در سال جاری دولت برای اجرای سیستم آبیاری قطره ای به ازای هر هکتار پنج میلیون و 600 هزار تومان، آبیاری بارانی چهار میلیون تومان و برای اجرای آبیاری کم فشار به ازای هر هکتار 2.5 میلیون تومان را به صورت یارانه پرداخت می کند.

به گفته وی، با اجرای سیستم های آبیاری نوین عملکرد آبیاری 50 درصد و میزان تولید محصول 30 درصد بیشتر می شود و علاوه بر این هزینه های آبیاری نیز تا 80 درصد کاهش می یابد.

حجی پور با اشاره به این که در اجرای طرح های آبیاری تحت فشار قطره ای و بارانی کشاورزان تنها 15 درصد هزینه مورد نیاز را می پردازند، افزود: برای پرداخت این هزینه نیز در سفر مقام معظم رهبری اعتبارات مناسبی برای اعطای تسهیلات به کشاورزان در نظر گرفته شد.

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: در این سفر 15 میلیارد تومان اعتبار به منظور تجهیز اراضی کشاورزی به سیستم های آبیاری نوین برای سال های 92 تا 94 در نظر گرفته شد که پارسال از این اعتبار 6.5 میلیارد تومان اختصاص یافت.

وی افزود: مهم ترین مشکلات در بخش اجرای سیستم های آبیاری نوین در خراسان شمالی کوچک و خرد بودن اراضی آبی کشاورزی استان، بدهکار بودن کشاورزان خراسان شمالی به سیستم بانکی و نیز عدم توانایی آنها در تأمین وثیقه مورد نیاز بانک ها است.

به گفته حجی پور، سود بالای تسهیلات و مشکلات آنها در تأمین وثایق بانکی مورد نیاز سبب شده تا غالب کشاورزان خراسان شمالی از دریافت این تسهیلات خودداری کنند و بیشتر آنها متقاضی خوداجرایی سیستم های آبیاری نوین تنها با استفاده از یارانه دولتی باشند اما در بسیاری از مواقع این یارانه دولتی بدون داشتن آورده شخصی؛ تکافوی هزینه ها را نمی کند و اجرای این سیستم ها به مشکل می خورد.

اقدامی پایدار برای مقابله با اثرات خشکسالی در خراسان شمالی

به نظر می رسد در کنار حمایت های مناسب دولتی از اجرای سیستم های نوین آبیاری در مزارع، لازم است اطلاع رسانی و فرهنگ سازی برای اجرای این طرح ها در استان نیز افزایش یابد و از طرف دیگر برای رفع موانع دریافت تسهیلات بانکی هم اقدامی موثر انجام شود؛ اگر حداقل غالب 50 هزار هکتار اراضی کشاورزی مستعد اجرای طرح های آبیاری نوین در خراسان شمالی به این سیستم ها مجهز شود در آن صورت می توان گفت که در کنار افزایش بهره وری کشاورزی در این استان و درآمدزایی بیشتر برای کشاورزان؛ اقدامی پایدار نیز در زمینه مقابله با اثرات خشکسالی صورت گرفته است.(مهر)