بازی خطرناک داعش در منطقه‌

داعشی‌ها راحت آدم می‌کشند. بدون عذاب وجدان سر می‌برند. کاری هم ندارند که مخالف آنها سنی باشد یا شیعه. هر کسی که مواضع آنها را در اصول و فروع نپذیرد، از نظر آنها از دین خارج شده است. در این که این گروه از دل القاعده بیرون آمده، شبهه‌ای وجود ندارد منتهی از بس در روند اقدامات خود قساوت به خرج می‌دهد، حتی کمتر مجموعه‌ای از افراطی‌های سلفی مایل به هواداری از این جریان است. براساس گزارش‌های موجود، دولت اسلامی در عراق و شام (داعش) سال 2013 از ادغام دو گروه جبهه النصره و دولت اسلامی در عراق به‌وجود آمد. این گروه زیر نظر ابوعمرو بغدادی فعالیت می‌کرد که بعدها در درگیری کشته شد و ابوبکر بغدادی، رهبری آن را به عهده گرفت.

سیطره بر شهر الرقه در شرق خاک سوریه آغاز قدرت نمایی داعش بود. این گروه بعد از تصرف شهر، مراکز، ادارات و سازمان‌هایی را برای اداره مناطق اشغال شده، دایر و کلیسای ارامنه را به دفتر فعالیت‌های خود تبدیل کرد. گرچه در ابتدای کار، داعشی‌ها سعی می‌کردند با فعالیت‌های تبلیغی و ارائه خدمات عمومی و کمک رسانی به مردم، نگاه‌ها را به سمت خود جلب کنند، اما در ادامه این روند، اقدامات خشونت‌آمیز جایگزین فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی شد. این گروه برای مدیریت عملیات نظامی خود، یک شورای نظامی تاسیس کرد و حملات خود علیه مواضع مخالفان را «غزوه» علیه دشمنان اسلام نامید. باوجود تلاش‌های صورت گرفته درباره تعداد و امکانات نظامی این جریان، هنوز برآورد درستی از آنان در دست نیست.

تشکیلات اداری

نظامیان داعش را 6 تا 17 هزار نفر برآورد کرده‌اند، با این حال آماری مطمئن و رسمی از تعداد آنها در دسترس نیست. در فضای نابسامان سیاسی و اجتماعی عراق ـ که گروه‌های سرکوبگر امکان فعالیت و اقدامات ایذایی دارند ـ سلاح گرم راحت به دست می‌آید، بنابراین، امکان پیوستن گروه‌های افراطی به داعش زیاد است بخصوص این که برخی گروه‌های افراطی حاضر در عراق، عملیات داعش را در برهم ریختن اوضاع عراق مناسب با منافع خود تشخیص داده و از اقدامات این گروه حمایت می‌کنند.

رنگ رسمی که داعش به عنوان نماد انتخاب کرده، سیاه است. از این رو، ساختمان‌ها، خودروها و پرچم داعشی‌ها به همین رنگ است.

بخش دیگری از امور داعش به وسیله هیات‌های شرعی ساماندهی و این شوراها یکی از بخش‌های اصلی دولت خودخوانده داعش تلقی می​شود. آنها وظیفه ارشاد، تبلیغ و پیگیری رسانه‌ای اقدامات گروه را به عهده دارند. در بیانیه‌های صادر شده از طرف داعش، مردم مناطق اشغالی موظف به رعایت دستور هیات‌های شرعی هستند که تخطی از آن، مستوجب مجازات سنگین خواهد بود. «اندلس» و «فرقان» دو موسسه‌ای هستند که فعالیت رسانه‌ای داعش را مدیریت می‌کنند. سازمان اطلاعاتی این گروه، مسئولیت حفظ امنیت سران داعش و حفاظت از گروه در برابر نفوذی‌های دشمن را به عهده دارد.

داعشی‌ها در شاخه نظامی خود اتباع عراقی، تونسی و لیبیایی را همراه کرده‌اند. علاوه براین گروهی از مسلمانان قفقاز هم هستند که تفکرات افراطی دارند. قفقازی‌ها که با چچنی‌ها ارتباط مستقیم​ داشتند در جریان آشوب سوریه در تحولات اخیر نقش عمده بازی می‌کردند. این افراد در جریان حوادث سوریه به قساوت قلب شهره و بارها با دیگر معارضان دولت سوریه نیز درگیر شدند. مضاف بر این، برخی مسلمانان اروپایی که در جریان آشنایی آنان با اسلام، وهابیون نقش عمده‌ای داشتند، در شمار صفوف داعشی‌ها در آمدند. در کنار این مجموعه باید از برخی افسران بعث عراق یاد کرد که درباره نفوذ شیعه بخصوص ایران در عراق نگرانی‌های مشترکی با داعشی‌ها دارند و به همین دلیل با این گروه همکاری می‌کنند.

باوجود این که داعشی‌ها مدعی تشکیل یک امارت اسلامی در بخش‌هایی از سرزمین عراق و سوریه هستند، اما هنوز اعتماد چندانی از سوی عراقی‌ها یا سوری‌ها نسبت به چنین برنامه‌ای ابراز نشده است. شاید یکی از دلایل اصلی اختلاف جبهه‌النصره با داعشی‌ها نیز همین باشد. درگیری خونین این دو گروه، نارضایتی ایمن الظواهری را در پی داشت و به صدور بیانیه‌ای از سوی او مبنی بر خروج داعشی‌ها از جریان القاعده منجر شد.

دولت اسلامی عراق و شام برای اداره مناطق متصرفه، نواحی را به ولایت متعدد تقسیم می‌کند. به این ترتیب که برای هر ولایت یک امیر تعیین می‌شود. همچنین هر ولایت یک دادگاه اسلامی برای حل و فصل شرعی اختلافات و مسائل قضایی دارد. شورای خدمات اسلامی نیز شورای دیگری است که تقریبا همان امور مربوط به شهرداری‌ها را پیگیری می‌کند و برای اداره ولایت تاسیس می‌شود. شروع فعالیت داعشی‌ها از استان‌هایی بود که به لحاظ فرقه‌ای با این جریان هماهنگی و همفکری بیشتری داشتند و به همین دلیل براحتی توانستند الرقه و دیرالزور را تصرف کنند.

حامیان مالی

برخی گزارش‌ها حاکی است، داعش هزینه‌های خود را از طریق کمک‌های مالی قطر و عربستان سعودی تامین می‌کند. همچنین برای استفاده از راه‌ها و خطوط مواصلاتی که تحت کنترل آنهاست، عوارضی تعیین کرده و به این وسیله بخش‌هایی از هزینه گروه‌شان را تامین می‌کند. خبرهایی از حمایت ترکیه از این گروه نیز در دست است. طبق برخی گزارش‌ها حمایت دولتمردان ترک از معارضان سوری، زمینه برقراری ارتباط این کشور با داعشی‌ها را فراهم کرده است. ظاهرا حمایت‌های لجستیکی ترکیه از این گروه، مساله‌ای نیست که بتوان آن را کتمان کرد.

با توجه به ادعاهای مرزی داعش که متوجه تمامیت ارضی برخی کشورهای منطقه است، برخی دولت‌های حاشیه‌ای خلیج فارس، رسما نگرانی خود را از گسترش نفوذ داعش اعلام کردند. دولت امارات جزو اولین دولت‌هایی بود که باوجود حمایت از جریان‌های افراطی سوریه ـ که علیه بشار اسد می‌جنگیدند ـ این بار در صف مخالفان داعش درآمد و از تمامیت ارضی عراق دفاع کرد. آمریکا هم از حملات داعشی‌ها ابراز نگرانی کرد و آن را خطری برای ثبات عراق و تمام منطقه خواند در حالی‌که بسیاری آمریکا را پرورش‌دهنده و حامی اصلی گروه‌هایی مانند داعش می‌دانند.

بریتانیا نیز ضمن محکوم کردن اشغال موصل از سوی داعش از دولت مالکی خواست دلایل ناامنی‌ در عراق را بررسی کند. وزارت خارجه بریتانیا بر حمایت خود از دولت مالکی در جنگ علیه تروریسم تاکید کرد و خواستار تشکیل دولت جدید در عراق شد.

اقدامات داعش خواب‌ها را چنان از سر پراند که منتقدان سابق مالکی هم به فکر اتخاذ یک تدبیر مشترک با دولت عراق در برخورد با این گروه افتادند. مقتدا صدر به عنوان یکی از فعالان عرصه عراق اظهار کرد، نیروهای نظامی طرفدار وی با ارتش عراق علیه شورشیان همکاری خواهند کرد. وی پیشتر از تصدی مجدد منصب نخست‌وزیری عراق توسط نوری مالکی انتقاد کرده بود، اما اکنون برای رهایی از شرایط بد فعلی در عراق، نشست‌هایی را با عمار حکیم دیگر منتقد سیاست‌های نخست وزیر عراق برگزار کرده است. درکنار این نشست‌ها مقتدا صدر طرفدارانش را دعوت کرد تا تحت گردان‌هایی به نام «سرایا السلام» سازماندهی‌ شوند و برای نبرد با گروه‌های تروریستی و حمایت از اماکن مقدسه به ارتش عراق بپیوندند.

با این همه پیشروی سریع داعشی‌ها موجب شد، برخی کشورهای همجوار ابراز شادمانی کنند و در فکر آن باشند که از این موقعیت به نفع مطامع خود استفاده کنند. گزارش‌های رسیده حاکی است، چندی پیش گروهی از هواداران دولت اسلامی عراق و شام در کویت (حداکثر 30 نفر) تجمعی برگزار کردند. آنان در تجمع خود، علاوه بر سر دادن شعار «الله‌اکبر» و «لا اله الا الله»، در دفاع از گروهک تروریستی ـ تکفیری «دولت اسلامی عراق و شام» شعار سر می‌دادند و خواستار اشغال کامل عراق توسط «داعش» شدند.

تصاویر این تجمع فورا در فضای مجازی و صفحات سایت‌های اجتماعی منتشر شد. در واکنش به آن، بسیاری از کاربران کویتی و کاربران دیگر کشورهای عربی به انتقاد از این تجمع و تجمع‌کنندگان پرداختند و آنان را حامیان تروریسم نامیدند و از دولت و دستگاه قضایی کویت خواستند فورا آنان را شناسایی و با آنها برخورد کند.

تجمعی مشابه و در همین حجم نیز از سوی برخی سلفی‌های اردن برگزار شد که با واکنش‌های منفی زیادی روبه‌رو گردید. اتحادیه جهانی علمای مسلمین مستقر در دوحه قطر نیز با «انقلابی» خواندن حرکت داعش، درخواست‌ آیت‌الله سیستانی مرجع شیعیان عراق را برای جنگ با شبه نظامیان افراطی در شمال این کشور مورد انتقاد قرار داد. در بیانیه این اتحادیه ـ که رهبرش یوسف القرضاوی آن را امضا کرده ـ ادعا شده است: فروپاشی کامل نیروهای نظامی، امنیتی و پلیس در عراق از «هیچ» به وجود نیامده و تنها می‌توان علت آن را انقلابی مردمی دانست.

در مقابل این اظهارات،‌ خالد الملا، رئیس جماعت علمای عراق با تاکید بر این‌که داعش هنگام ورود به موصل به زنان تجاوز کرده و اموالی را ربوده است، به بیانیه اتحادیه جهانی علمای مسلمین پاسخ داد و گفت: اگر این‌ رخدادها انقلابی مردمی به حساب آید، امری مغایر با واقعیت خواهد بود. وی تاکید کرد: آنچه در عراق رخ داده، خیانتی از سوی استاندار موصل و برخی نظامیان بوده است. اینها همه نشان می‌دهد، گروهی به نام داعش بازی خطرناکی را آغاز کرده است. ممکن است این بازی طرفدارانی در سطح منطقه داشته باشد و کسانی نسبت به آینده آن ابراز خوش‌بینی کنند، اما واقعیت‌ها حکایت از چیز دیگری دارد. بازی خطرناک داعش منطقه را بیش از آنچه هست بی‌ثبات خواهد کرد و این بی‌ثباتی فقط محدود به کشور عراق یا سوریه نخواهد ماند.

فتاح غلامی / جام‌جم