فولرن توپ کربنی ضد سرطان

کربن طبیعی می‌تواند در اشکال مختلف وجود داشته باشد. بیشتر مردم در مورد گرافیت و الماس که اشکالی از کربن هستند اطلاعاتی دارند، اما آلوتروپ‌های دیگری از کربن نیز وجود دارند که در حوزه نانو مواد طبقه‌بندی می‌شوند. آنها فولرن و نانولوله نام دارند. این آلوتروپ‌های کربن در دو دهه اخیر کشف شدند و از آن پس شیمیدان‌ها و فیزیکدان‌ها به مطالعه در مورد آنها پرداختند. فولرن از کربن‌هایی تشکیل شده است که شبکه‌های پنج‌گوشه و شش‌گوشه‌ هندسی را تشکیل داده است. این شبکه‌های هندسی متصل به هم، به یکدیگر وصل می‌شوند و به شکل یک توپ فوتبال در می‌آیند. تعداد کربن‌های تشکیل‌دهنده این توپ‌ها می‌تواند متفاوت باشد، اما معمول‌ترین فولرن از ۶۰ اتم کربن ساخته شده است و به۶۰C معروف است.

فعالیت‌های بیولوژیکی بسیاری، برای فولرن‌ها پیش‌بینی شده است و برخی از آنها بسیار امیدوارکننده به نظر می‌رسد. تحقیقات متعدد در سال‌های اخیر نشان داده است فولرن نمایشگاه انواع مختلف فعالیت‌های بیولوژیکی است. از آنجا که فولرن‌ها دارای سمیت هستند و امکان از بین بردن عوامل بیماری‌زا را دارند برای مطالعات دارویی جذاب به نظر می‌رسند. علاوه بر این‌که ترکیبات دارویی می‌توانند به عنوان عوامل شیمیایی به سطح فولرن متصل شوند، از آنجا که فولرن شکلی توپ مانند دارد می‌تواند داروها را داخل خود نیز قرار دهد و آنها را به اندام هدف
منتقل کند.

بنابراین، فولرن را می‌توان به عنوان عامل انتقال دارو، بویژه به عنوان ناقلی برای داروهای ضدسرطان که مستقیم به داخل تومور وارد می‌شوند مورد استفاده قرار داد و این موضوع می‌تواند درمان سرطان را آسان‌تر و کم هزینه‌تر کند.

شاید یکی از جالب‌ترین فعالیت‌های فولرن، خواص آنتی‌اکسیدانی است که در برخی مشتقات آن وجود دارد. در کنار این خاصیت شگفت‌انگیز، توانایی دیگری نیز از فولرن مشاهده شده است؛ فولرن دارای درجه بالایی از نفوذ از طریق غشاهای سلولی است. همه این خواص در کنار یکدیگر، باعث شده دانشمندان فولرن را گزینه مناسبی برای مطالعات ضد سرطان بدانند.

از آنجا که در شیمی‌درمانی مدرن، داروهای ضد سرطان اغلب در دوزهای بالا استفاده می‌شود، به دلیل تخریب بافت‌ها و سلول‌های سالم، عوارض جانبی شدیدی به دنبال دارد. بنابراین، جستجو برای روش‌هایی که از بافت‌های سالم در برابر داروهای شیمی‌درمانی حفاظت کند، از اهمیت زیادی برخوردار است.

همان‌طور که اشاره شد، فولرن‌ها خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند، یعنی می‌توانند خاصیت ضد سرطان هم داشته باشند؛ اما مطالعات نشان داده است مشتقات فولرن عامل‌دارشده نسبت به ۶۰ C که دارای هیچ ترکیب دارویی نیست، تمایل بیشتری به سمت رادیکال‌های آلی آزاد دارند. در این خصوص، فولرن‌هایی که با ماده‌ای عامل‌دار می‌شوند که در یک انتهای خود رادیکال نیتروکسید دارند، بسیار موثرند. پیش‌بینی شده است ترکیبات حاوی فولرن و نیتروکسید می‌توانند به‌عنوان اصلاح‌کننده‌های بیولوژیکی در درمان سرطان استفاده شوند.

برای ارزیابی از فعالیت‌های درمانی فولرن‌های عامل‌دار شده، این ترکیبات همراه با داروی ضد سرطان سیکلوفسفامید روی سرطان خون مورد مطالعه قرار گرفتند. نزدیک به ۷۰ درصد از موجوداتی که با این مجموعه مورد درمان قرار گرفتند، زنده ماندند و در موجودات زنده مانده اثری از سرطان خون وجود نداشت. در واقع به نظر می‌رسد می‌توان در آینده فولرن‌های عامل‌دارشده را به عنوان ترکیبات موثر در شیمی‌درمانی مورد استفاده قرار داد./ ضمیمه سیب

دکتر مهدیه انتظاری/ استادیار شیمی آلی دانشگاه آزاد اسلامی