آندومتریوز، بافت‌های دردسرساز

نخستین علائم آندومتریوز دردهای لگنی است که اغلب با دردهای دوره قاعدگی ارتباط د‌ارد. زنان معمولا در این دوران دردها و انقباضات شکمی دردناکی را تجربه می‌کنند، ولی گروهی که مبتلاست، این دوران را بیش از حد معمول غیرقابل تحمل بیان می‌کند که به مرور زمان شدید شده و معمولا در ناحیه تحتانی شکم یا لگن و پایین کمر
احساس می‌شود.

میزان دردی که خانم‌ها تجربه می‌کنند به حجم آندومتریوز بستگی ندارد، به طوری که برخی افراد مبتلا با وجود گسترده بودن این بافت، دردی حس نمی‌کنند ولی بعضی با وجود بافت کوچک، درد زیادی دارند.

این درد در زمان برقراری روابط جنسی بسیار شایع است. علاوه براین، درد روده‌ها، حرکات روده‌ای یا ادرار دردناک بخصوص هنگام قاعدگی، لکه بینی یا خونریزی‌های شدید بین دوره‌های قاعدگی، ناباروری، خستگی، اسهال، یبوست، نفخ شکم یا حالت تهوع در دوران قاعدگی از دیگر علائم بیماری است.

البته گاه پزشکان ممکن است به دلیل تشابه علائم این بیماری با دیگر بیماری‌ها مانند بیماری التهابی لگن یا کیست‌های تخمدان و سندرم روده تحریک‌پذیر اشتباه تشخیص بدهند. خانم‌هایی که از بیماری‌هایی مانند حساسیت، آسم، بیماری‌های خودایمنی مانند کم‌کاری تیروئید، ام‌اس و لوپوس، سندرم خستگی مزمن، فیبرومیالژیا، عفونت‌های قارچی مکرر، سرطان‌هایی مانند تخمدان، سینه، کلیه، تیروئید، مغز و سرطان روده بزرگ و پوست رنج می‌برند، بیشتر در معرض ابتلا به آندومتریوز هستند.

عوامل ایجادکننده

شاید بتوان گفت تاکنون علت قطعی آندومتریوز بدرستی مشخص نشده ولی متخصصان معتقدند بعضی عوامل می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد گاه این بیماری به صورت ارثی در خانواده‌ای مشاهده شده است. از این رو، سابقه ابتلا به آندومتریوز در خانواده درجه اول احتمال ابتلای افراد را بالا می‌برد.

گاه بافت آندومتر از رحم جدا می‌شود و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به دیگر نقاط بدن می‌رسد.

در زنانی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، سیستم ایمنی قادر نیست بافت آندومتری را که خارج از رحم رشد کرده، از بین ببرد. در واقع، نقص سیستم ایمنی و ابتلا به انواع سرطان‌ها در زنان مبتلا به آندومتریوز شایع‌تر است.

مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد هورمون استروژن رشد بافت آندومتر را خارج از رحم افزایش می‌دهد که ممکن است سیستم غدد درون‌ریز در بروز این حالت موثر باشد.

بافت‌های آندومتر در زخم‌های شکمی نیز یافت می‌شود و ممکن است در فرآیند عمل‌های جراحی ناحیه شکم، اشتباه جابه‌جا شود.

قرار گرفتن در معرض ماده شیمیایی دیوکسین می‌تواند از عوامل بروز آندومتریوز باشد. دیوکسین از حشره‌کش‌ها و سوزاندن مواد زائد متساعد می‌شود. تحقیقات در این خصوص همچنان ادامه دارد.

علاوه بر این، بافت آندومتر ممکن است در دوران قاعدگی از طریق لوله‌های فالوپ به شکم راه یابد که می‌تواند باعث رشد بافت آندومتریوز در خارج از محوطه رحم شود.

پیشگیری و درمان

به طور کلی، هیچ راه قطعی برای کاهش خطر ابتلا به آندومتریوز وجود ندارد. از آنجا که هورمون استروژن باعث ضخامت پوشش داخلی رحم در طول سیکل قاعدگی می‌شود، می‌توان با ورزش منظم، پایین نگه داشتن مقدار چربی بدن و خودداری از مصرف الکل و نوشیدنی‌های کافئین دار میزان این هورمون را در بدن پایین نگه داشت.

در کنار درمان‌هایی که انجام می‌شود به کار بستن برخی موارد می‌تواند درد و ناراحتی را کاهش دهد. حمام آب گرم و بالشتک‌های گرمایشی دردهای ماهیچه‌ای لگن را آرام و انقباضات آن را کم می‌کند. انجام حرکات ورزشی منظم نیز در کاهش علائم بیماری موثر است.

به طور معمول، درمان آندومتریوز از طریق دارو درمانی یا جراحی صورت می‌گیرد. روشی که پزشک به عنوان راهکار درمانی انتخاب می‌کند به شدت علائم و نشانه‌های بیماری بستگی دارد. اما معمولا روش‌های ساده‌تر را برمی‌گزینند و جراحی را به مرحله آخر درمانی موکول می‌کنند. درمان‌های دارویی مانند مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن به کاهش انقباضات دوران قاعدگی کمک می‌کند.

استفاده از هورمون‌های مکمل، روش موثری در کاهش یا از میان رفتن درد در بیماری آندومتریوز به شمار می‌رود. به دلیل کم و زیاد شدن سطح هورمون‌ها در طول دوران قاعدگی، آندومتر ضخیم و شکننده می‌شود و خونریزی می‌کند. همچنین داروهای هورمونی، رشد بافت آندومتر را کند می‌کند.

هورمون درمانی هرگز روشی دائمی برای درمان آندومتریوز محسوب نمی‌شود و بیماری ممکن است پس از مراحل درمانی، بار دیگر عود کند. استفاده از قرص‌ها، چسب‌ها و حلقه‌های واژینال ضدبارداری، ترشح هورمون‌هایی را که مسئول ساخت بافت آندومتر در طول هر ماه هستند، تحت کنترل در می‌آورد.

بیشتر زنان در زمان استفاده از این روش درمانی خونریزی‌های کوتاه‌تر و سبک‌تری را تجربه می‌کنند. برخی هورمون‌ها نیز مانع تولید هورمون‌های محرک تخمدان‌ها بوده و میزان استروژن را کاهش می‌دهد، مانع بروز قاعدگی و در نتیجه باعث کوچک شدن بافت آندومتر می‌شود. به این دلیل که چنین داروهایی، یائسگی‌های ساختگی ایجاد می‌کنند.

مصرف مقادیر کمی استروژن یا پروژسترون در کنار سایر داروها اثرات یائسگی از قبیل گر گرفتگی، خشکی ناحیه واژن و کاهش حجم استخوانی را کاهش می‌دهد. قدرت باروری بیماران پس از توقف داروها بازمی‌گردد.

استفاده از برخی داروهای تزریقی نیز باعث توقف در قاعدگی و در نتیجه کاهش علائم و نشانه‌های آندومتریوز می‌شود. عوارض جانبی استفاده از چنین داروهای تزریقی اضافه وزن و افسردگی است. گروه دیگری از داروها نیز با توقف تولید هورمون‌های محرک تخمدان از رشد دیواره آندومتر و شروع قاعدگی و نیز بروز علائم آندومتریوز
جلوگیری می‌کند.

این داروها اثرات جانبی بسیار شدیدی بر جای گذاشته و در صورت باردار بودن بیمار، صدمات جدی به جنین وارد می‌کند، بنابراین معمولا پزشکان از آنها به عنوان گزینه‌های درمانی اولیه استفاده نمی‌کنند.

روش‌های جراحی محافظه‌کارانه نیز در گروه درمان‌های آندومتریوز به شمار می‌رود. چنانچه بیمار مبتلا به آندومتریوز قصد بارداری داشته باشد، انجام جراحی علاوه بر این که برای محافظت هر چه بیشتر از رحم و تخمدان‌ها مفید است، احتمال درمان را افزایش می‌دهد و باعث کاهش دردهای شدید در بیماران مبتلا به آندومتریوز می‌شود.

گوش به زنگ باشید

دردهای ناشی از آندومتریوز معمولا زندگی عادی بیماران را مختل می‌کند. زنان مبتلا به این بیماری اغلب به دلیل دردهای ایجاد شده، از مدرسه یا محل کار غیبت می‌کنند و در روابط آنها با اطرافیان اثر منفی می‌گذارد. آندومتریوز معمولا چند سال پس از شروع قاعدگی در خانم‌ها آغاز می‌شود و علائم آن به‌طور موقت با بارداری و به طور دائم پس از یائسگی متوقف می‌شود و در صورتی که استروژن درمانی صورت نگیرد، این علائم همچنان ادامه می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که به دنبال ابتلا به آندومتریوز در زنان رخ می‌دهد، ناباروری است. حدود یک‌سوم تا نیمی از آنها به دلیل ابتلا به این بیماری دچار ناباروری می‌شوند. به طور معمول در بارداری یک تخمک باید از یکی از تخمدان‌ها آزاد شود.

این تخمک با عبور از لوله‌های فالوپ توسط اسپرم بارور شده و با چسبیدن به دیواره رحم رشد می‌کند. در این بیماری، آندومتریوز لوله‌ها را مسدود و از به هم پیوستن تخمک و اسپرم جلوگیری می‌کند و از این رو مانع باروری می‌شود. پزشکان به زنان مبتلا به آندومتریوز توصیه می‌کنند هر چه زودتر برای بارداری اقدام کنند، چرا که این بیماری به مرور زمان ممکن است تشدید شود و باروری را دشوار کند و در مراحل پیشرفته بیماری باعث ناباروری
شود.

از دیگر مشکلاتی که بیماری آندومتریوز به وجود می‌آورد، ایجاد سرطان تخمدان است که در زنان مبتلا به آندومتریوز بیشتر دیده می‌شود. البته به طور کلی، آندومتریوز در زنان نابارور شایع‌تر است. حدود 20 تا 50 درصد زنانی که تحت درمان‌های ناباروری قرار گرفته‌اند به این بیماری مبتلا می‌شوند. علاوه بر این، بیش از 80 درصد از زنانی که دردهای لگنی مزمن دارند در معرض ابتلا به آندومتریوز قرار می‌گیرند. با این که چنین مشکلی بیشتر در زنان 25 تا 35 سال مشاهده می‌شود، گزارش‌هایی نیز درخصوص ابتلای کودکان زیر 11 سال نیز اعلام شده، ولی فقط در موارد نادر وجود دارد. زنان سفید پوست بیش از نژادهای آفریقایی، آمریکایی و آسیایی در معرض خطر آندومتریوز قرار می‌گیرند. به علاوه، زنانی که قد بلندتر و لاغرتر هستند و در نتیجه نمایه توده بدنی کمتری دارند بیشتر به آندومتریوز مبتلا می‌شوند. / ضمیمه سیب

مترجم: ندا اظهری

منابع: mayoclinic / medicinenet