نوشابه‌هایی با توهم انرژی

در کشور ما مصرف این نوشابه‌ها همه‌گیر شده است و از ورزشکاران گرفته تا دانش‌آموزان یا مردم عادی آن را می‌نوشند.

می‌خواهیم بدانیم این نوشیدنی‌ها از چه چیزی ساخته شده و فوائد و مضرات آن چیست.

به همین دلیل با دکتر محمد هاشمی ، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و دبیر انجمن علمی پیشگیری و درمان چاقی ایران در این باره گفت‌وگو کردیم.

آیا نوشابه‌های انرژی‌زا واقعا انرژی بدن را افزایش می‌دهد؟

اطلاق لفظ انرژی‌زا برای این نوشابه‌ها، یک لفظ عامیانه است و مبنای علمی ندارد. این موضوع که آیا واقعا نوشابه‌های انرژی‌زا، انرژی افراد را افزایش می‌دهد و به‌طور پایدار در بدن باقی می‌ماند و کارایی و بازدهی فعالیت‌های ذهنی را بالاتر می‌برد، پرسش‌هایی است که پاسخ قطعی برای آن وجود ندارد و به همین دلیل انرژی‌زا بودن این نوشیدنی‌ها را با تردید مواجه می‌کند.

نوشابه‌های انرژی‌زا که به‌طور معمول در بازار فروخته می‌شود، در واحد حجم نسبت به نوشابه‌های دیگر کالری بیشتری دارد و طبیعتا وقتی کسی این نوشابه‌ها را مصرف می‌کند، به ازای هر میلی لیتر یا هر واحد حجمی که از این نوشابه می‌خورد، در مقایسه با دیگر نوشابه‌ها کالری بیشتری دریافت می‌کند و تفاوت عمده این نوشیدنی‌ها با بقیه‌ نیز همین نکته است.

این نوشابه‌ها از چه موادی تشکیل شده‌اند؟

مواد تشکیل‌دهنده این نوشابه‌‌ها بستگی به فرمولاسیونی دارد که هر شرکت برای ساخت از آن استفاده می‌کند. معمولا شرکت‌ها مواد تشکیل‌دهنده این نوشابه‌ها را روی قوطی آنها درج می‌کنند، اما فرمولاسیون‌ و نحوه ترکیب مواد آن را به عنوان یک راز برای خود نگه‌ می‌دارند و از افشای آن خودداری می‌کنند. در ساخت این نوشابه‌ها می‌توانیم بگوییم قندها و مواد انرژی‌زا، اصلی‌ترین مواد سازنده آن را تشکیل می‌دهد و در برخی‌ از آنها نیز کافئین وجود دارد.

فرآیند تولید انرژی در بدن چگونه است؟

افرادی که به دنبال کسب انرژی بیشتری هستند یا می‌خواهند فعالیت سنگین‌تری انجام دهند، مانند انجام حرکات ورزشی سنگین از نوع وزنه‌برداری و کشتی یا ورزش‌های استقامتی مانند دویدن یا فوتبال ممکن است سراغ این نوع نوشیدنی‌ها بروند.

در یک تحلیل ساده می‌توانیم بگوییم وقتی انرژی در حجم بسیار زیادی وارد بدن می‌شود، به افزایش قند خون در مدت کوتاهی منجر شده و در نتیجه سیستم هوشمند کنترل قند خون فعال می‌شود و انسولین بیشتری ترشح می‌گردد.

ترشح یکباره انسولین باعث جذب قند توسط سلول‌ها می‌شود و افت قند رخ می‌دهد. در نتیجه، مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا در طول فعالیت روزمره یا فعالیت ورزشی باعث افت انرژی و قند می‌شود. پس می‌توانیم نتیجه بگیریم انتظار ما از افزایش انرژی از طریق این نوشیدنی‌ها یک انتظار غیر معقول و بیهوده‌ است.

مضرات این نوشابه‌ها چیست؟

این نوشابه‌ها براساس نوع ترکیب موادشان آسیب‌های مختلفی می‌توانند وارد کنند. از آنجا که ماده اصلی تشکیل دهنده نوشابه‌ها قند است، استفاده مکرر آن می‌تواند باعث فرسودگی سیستم کنترل قند خون و در دراز مدت زمینه ساز بروز دیابت شود.

برخی از این نوشابه‌ها حاوی موادی مانند کافئین یا محرک‌هایی از این نوع است که می‌تواند بر سلسله اعصاب مرکزی تاثیر بگذارد یا آن‌که عوارضی مانند تپش قلب، تعریق و افزایش برخی هورمون‌ها را در پی داشته باشد. همچنین مصرف زیاد این نوشابه‌ها بسته به نوع ترکیبات موجود در آنها به مشکلات کبدی نیز منجر می‌شود. در مجموع می‌توان گفت این نوشابه‌ها عوارض کوتاه مدت و بلند مدت بعضا برگشت‌ناپذیری برجای می‌گذارد.

به نظر شما اصلا نباید از این نوشابه‌ها استفاده کرد؟

افرادی که دچار اختلالات متابولیکی و سوخت و ساز بدن هستند، مانند مبتلایان به دیابت، چربی خون و نیز کسانی که مشکلات کبدی دارند، به طور جدی باید از مصرف این نوشابه‌ها پرهیز
کنند.
سایر افراد هم نباید بیش از حد از این نوشابه‌ها استفاده کنند بخصوص وقتی می‌خواهند در فاصله کوتاهی از افزایش انرژی برخوردار شوند. به‌طور کلی در افراد سالم، مصرف آن باید در فواصل طولانی مدت باشد.

بهتر است در چه مواقعی از این نوشابه‌ها استفاده شود؟

برای مصرف تفننی نمی‌توان تواتر در نظر گرفت،  ولی توصیه می‌شود مانند دیگر نوشابه‌های گاز‌دار این نوشابه‌ها نیز حداکثر هفته‌ای یکبار مصرف شود. مصرف این نوشابه‌ها بهتر است با وعده‌های غذایی فاصله داشته باشد؛ زیرا کالری غذا را بالاتر می‌برد.

همچنین باید در نظر داشت مصرف این نوشابه‌ها جایگزین میان وعده‌های غذایی ضروری مانند شیر، لبنیات و میوه‌ها نیست. از طرف دیگر توصیه می‌شود با شکم خالی نیز خورده نشود و باید گفت بهترین زمان مصرف این نوشابه‌ها ساعت 10 صبح یا عصر است.

گفته می‌شود مصرف بیش از حد نوشابه‌های انرژی‌زا به مشکلات عصبی مانند پرخاشگری و رفتارهای پرخطر منجر می‌شود. آیا این گفته از نظر علمی درست است؟

برخی از نوشابه‌هایی که حاوی کافئین یا گروه آمفتامین‌هاست و هوشیاری را افزایش می‌دهد، اگر به افراط نوشیده شود، می‌تواند عوارض سویی در سلسله اعصاب مرکزی ایجاد کند و سیستم سمپاتیک و خودکار بدن را تحت‌تاثیر قرار دهد و نیز مصرف آن در دراز مدت بر خلق‌وخو و رفتار آدم‌ها تاثیر بگذارد.

مصرف آنها برای ورزشکاران چه مضراتی دارد؟

استفاده ورزشکاران از نوشابه‌های انرژی‌زا یا مکمل‌های غذایی غیرمجاز، هر چند در زمان کوتاهی آنها را در رسیدن به انتظارات خود که کسب انرژی یا داشتن ماهیچه‌های عضلانی است، کمک می‌کند، ولی استفاده طولانی آن عوارض جبران‌ناپذیری بر جای می‌گذارد.

همچنین ورزشکاران باید در نظر داشته باشند نوشابه‌های انرژی‌زا نمی‌تواند آنها را در کسب امتیازات یا رکوردهای بالا کمک کند و اگر در صدد تامین انرژی یکباره هستند، مصرف یک لیوان شربت آب لیمو قبل یا حین فعالیت ورزشی می‌تواند همان اثرات نوشابه‌های انرژی زا را
داشته باشد.

اختلال تغذیه‌ای  کودکان در استفاده از نوشابه‌های انرژی‌زا

مشاهده می‌شود برخی دانش‌آموزان به خوردن این نوشابه‌ها روی آورده‌اند. نه تنها خوردن این نوشابه‌ها بلکه اساسا رویکرد تغذیه‌ای دانش‌آموزان باید اصلاح شود.

این که فکر کنیم برای درس خواندن به انرژی بیشتری نیاز است و دانش‌آموزان به پرخوری روی آورند یا هنگام امتحانات برای فراگیری بیشتر تغذیه خاصی مد نظر قرار گیرد تاکالری بیشتری به دست آید، تصور کاملا غلط و باور نادرستی است.

کودکان باید در طول زندگی از یک الگوی صحیح غذایی برخوردار باشند و این طور نباشد که فقط در فصل امتحانات به تغذیه آنها توجه شود.

در این زمینه خوردن صبحانه و مصرف مغزها و میان‌ وعده‌ها نقش اساسی در فراگیری دانش‌آموزان و نیز تامین مواد مورد نیاز بدن دارد و باید دانست خوردن نوشیدنی‌های انرژی‌زا در افزایش فراگیری دانش‌آموزان هیچ تاثیری ندارد و در حال حاضر مشکلی که در سطح جامعه وجود دارد، این است که تغذیه دانش‌آموزان روند غلطی را طی می‌‌کند به گونه‌ای که آنان را در بزرگسالی با اضافه وزن
روبه‌رو می‌کند.

پرنیان پناهی