شرح تفضیلی از هشتمین شماره از فصلنامه اشارات

پوشش محتوایی و متنی مناسبت‌های دینی، ارزشی، ملی و بین المللی؛ انتشار پژوهش‌های مناسبتی به منظور پشتیبانی از گروه برنامه‌سازی در حوزه مناسبت‌ها؛ تهیه متون جذاب ادبی چون شعر، قطعه ادبی و داستانک برای استفاده گویندگان صدا و سیما و پیشنهاد محورهای موضوعی در راستای آیین برنامه‌سازی و معرفی منابع مطالعاتی به تهیه‌کنندگان و برنامه‌سازان صدا و سیما.

این نشریه دارای یازده بخش است که هر بخش دارای فصل‌های متعددی از جمله در محضر خورشید، پژوهش، متن ادبی، شعر و داستان می باشد.

بخش نخست این نشریه "ولادت حضرت امام موسی کاظم" را در قالب موضوعاتی از جمله نه فریب، نه آزار، به احساسات خود توجه کنید، بینش اجتماعی، روش تربیتی عاطفی، راز سلامت، مبادی آداب، گوهری به نام باور، شرایط زمان امام کاظم(ع)، خوشه‌ای از خرمن وجود تابناک امام کاظم(ع) و تربیت یاران صالح بیان می‌کند.

در قسمتی از این بخش می‌خوانیم:
در اجتماع سالم، افراد سالمی وجود دارد. زمانی که از روان‌شناسی اجتماعی سخن گفته می‌شود، در واقع، سرمایه‌گذاری روی افراد و سالم‌سازی شخصیتی و ارتقای کارکرد نقش آنان در جامعه است. این نگرش ناب را از امام موسی کاظم(ع) آموخته‌ایم که ما را به رفتارهای هنجار اجتماعی، دعوت می‌کند و آنها را از هر نوع بزه‌کاری در هر شکلی باز می‌دارد. ایشان در این باره می‌فرماید: "لیسَ مِن أخلاقِ المُؤمِنینَ الغَشُّ و لا الأذی؛ دغل کاری و آزار، از اخلاق مؤمنان نیست". (کلینی، 1401: ج 8: ح 95: 126)

احساسات ما در رفتارهایمان نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. بسیاری از رفتارهای خوب، مدیون احساسات مثبت است و بسیاری از بی‌میلی‌ها ما را از انجام برخی کارها دور می‌کند. امام کاظم(ع) به گونه‌ای ظریف، به احساسات توجه می‌کند و می‌فرماید: عن عُبیدِ اللهِ بنِ إسحاقَ المدائنیَّ: قلتُ لأبی الحسنِ موسی بنِ جعفرِ علیه السلام: إنّ الرّجُلَ مِن عُرضِ النّاسِ یَلقانی فیَحلِفُ باللهِ أنّه یُحِبُّنی، فأحِلفُ باللهِ إنّهُ لَصادقٌ؟ فقال: امتَحِن قلبَکَ؛ فإن کنتَ تُحِبُّهُ فاحلِف و إلا فلا.(مجلسی، 1403: ج 74: ح4: 182)

عبیدالله بن اسحاق مدائنی: به ابوالحسن موسی بن جعفر(ع) عرض کردم: مردی از توده مردم مرا می‌بیند و به خدا قسم یاد می‌کند که مرا دوست دارد. آیا می‌توانم به خدا قسم یاد کنم که او راست می‌گوید؟ فرمود: دلت را بکاو؛ اگر تو او را دوست داشتی، قسم یاد کن و الاّ نه.

توجه به ظاهر فریبده اجتماعی، می‌تواند ما را از دریافت حقایق جامعه محروم کند. اگر به رویدادهای جامعه نگاهی عمیق داشته باشیم، مانند کارگردانی که پشت هر کدام از سکانس‌های فیلم خود، پیامی را دنبال می‌کند، آن گاه از روابط خود با دیگران لذت بیشتری می‌بریم و سطح تحمل اجتماعی ما بیشتر می‌شود.

بخش دوم این نشریه "اربعین حسینی" نام دارد که نگاهی به آموزه‌های دعای اربعین داشته است.

زیارت اربعین، یکی از شعائر شیعه، گریه چهل روزه آسمان و زمین بر امام حسین(ع)، نگاهی به آموزه‌های زیارت اربعین، اکرام خداوند و شهادت امام حسین(ع)، امام حسین(ع) و پاکی نسل، حسین(ع) وارث پیامبران، حسین(ع) حجت خدا بر روی زمین، حسین(ع) و رهانیدن آدم‌ها از نادانی و گمراهی و چهل منزل بغض و آه از جمله موضوعاتی است که در این بخش به آنها پرداخته شده است.

یکی از سفارش‌های اهل بیت(ع) به شیعیان خود، انجام زیارت اربعین سید الشهدا(ع) است. این سفارش در راستای پاسداشت قیام عاشورا تنظیم شده است و یکی از عوامل مانایی نام و یاد اباعبدالله الحسین(ع) و حفظ پیام‌های عاشورا به شمار می‌آید.

اهمیت زیارت اربعین به گونه‌ای است که در حدیثی از امام حسن عسکری(ع) خواندن زیارت اربعین عنوان یکی از نشانه‌های مؤمن یاد شده است. آن حضرت در این باره می‌فرماید: "نشانه‌های مؤمن پنج تاست: 1. نماز پنجاه و یک رکعت (واجب و نافله) در طول شبانه‌روز. 2. انگشتر در دست راست نمودن. 3. زیارت اربعین امام حسین(ع). 4. پیشانی بر خاک گذاردن. 5. بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نمازهای جهریه (صبح، مغرب و عشا)".

"اجرای طرح استعماری رضاخان برای حذف حجاب" عنوان بخش سوم می باشد که به مفهوم و هویت حجاب و راه‌های مقابله با بدحجابی می‌پردازد.

"حجاب به معنای مانع و حائلی است که بین دو چیز جدایی ایجاد می‌کند". البته در اصطلاح، حجاب معنای خاصی یافته که همان پوشش ویژه زنان است. به کار بردن واژه حجاب درباره پوشش زن، اصطلاح جدیدی است. فقها در قدیم کلمه "ستر" را برای پوشش به کار می‌بردند. امروزه نیز حجاب به معنای پوشش شرعی زنان به کار می‌رود. این تعریف و برداشت از حجاب که مستند به متون فقهی مسلمانان است، زن مسلمان را ملزم می‌کند که در رفتارهای فردی و اجتماعی، محدودیت‌هایی را برای مصالح دینی و فردی و اجتماعی‌اش بپذیرد.

نسبت حجاب و عفاف، پیشینه حجاب، حجاب، هویت زن مسلمان و جامعه اسلامی، عقلانیت حجاب، آثار حجاب، حفظ کرامت و حرمت زن، رشد شخصیت، مسئولیت‌پذیری، بهداشت روانی اجتماع، استحکام پیوند خانوادگی، سلامت اخلاقی و استواری جامعه، کشف حجاب مقدمه اسلام زدایی، پی‌آمدهای کشف حجاب و عوامل بدحجابی از موضوعاتی است که در این بخش آمده است.
عنوان بخش چهارم نشریه اشارات "رحلت پیامبر اعظم(ص)" نام دارد که به نگرانی پیامبر اعظم بر امت اسلامی می‌پردازد.

برخی مباحث این بخش عبارت اند از: پول‌پرستی و درآمدهای نامشروع، عشق به دنیا و رفاه‌زدگی، نفاق، تفرقه، باورهای سست، هواپرستی به جای خداپرستی، گمراهان در پوشش هدایتگران، واژگونی و بی‌رنگ شدن ارزش‌ها، ترک امر و نهی، مصرف مواد مخدر، ریاکاری و تظاهر، فتنه‌های فراگیر و سران بی‌کفایت.

پیامبر اعظم(ص) با برنامه‌ای جامع، جهانی و جاودانه به سوی بندگان خدا آمد تا آنها را از سرگردانی و نادانی برهاند و به سوی زندگی سراسر سعادت در دنیا و ابدیتی آباد در آخرت رهنمون سازد. گروهی برنامه‌های حضرت را بدون کم و کاست پذیرفتند و به کمال رسیدند؛ شماری آنچه را هماهنگ با خواسته‌هایشان بود، قبول کردند و گروهی نیز با ایشان به ستیز برخاستند.

در زمان ما، همه آن برنامه‌ها به قوت خود باقی است و نیاز ما به داشتن چنین چارچوب‌هایی، نه تنها کمتر نشده، بلکه با قرارگرفتن در معرض سیل شدید اطلاعات وارداتی، بیشتر هم شده است. هیچ‌گاه رهنمودهای حضرت رسول(ص) رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد.

بخش پنجم "شهادت امام حسن مجتبی(ع)" نام دارد که در قالب سفارش‌های امام مجتبی(ع) برای زندگی بهتر و مروری مختصر بر زندگی آن حضرت آمده است.

می‌توانید بهترین باشید، خوبی‌هایت را نشمار، فکری به حال عادت‌های بدمان بکنیم، خطاهای فکری‌مان را بشناسیم و کنار بگذاریم، از تهدیدها، فرصت بسازیم، از مشاوره غفلت نکنید، داماد خوب، این‌گونه است…، گلایه را کنار بگذارید، مراقب گردباد خشم باشید، پلی بسازیم و بگذریم، در دامان رسول خدا(ص)،  بزرگی و شرافت در کلام امام مجتبی(ع)، پرهیز از حرص و طمع به دنیا، حکمت در سایه اندیشه و دانش‌آموزی و جوانمردی از جمله موضوعات این بخش است.

مطالعه سیره و گفتار حضرات معصومین(ع) می‌تواند راه درست را به انسان نشان دهد. البته باید در نظر داشت که میزان بهره‌مندی و استفاده از این منبع عظیم فضایل انسانی به افراد و ظرفیت‌های وجودی آنها باز می‌گردد. گاهی توشه‌ای که برگرفته می‌شود، به اندازه فانوسی است که در بیابان تاریک نادانی، مقداری از راه را روشن سازد و پیمودن راه را آسان تر می‌کند، اما هر یک از اهل بیت پیامبر(ص) مانند خورشیدی است که کافی است شخص خود را در پرتوی انوار قرار دهد تا ظلمتی بر جای نماند.

زندگی امام حسن مجتبی(ع) سرشار از الگوهای ناب و مناسب برای جویندگان راه صواب است؛ شکیبایی و پایداری در جهت احیای دین، نوع‌دوستی و احترام او به دیگران، بزرگی و شرافت، دنیاگریزی و آخرت جویی، جوان‌مردی و بخشندگی امام حسن مجتبی(ع) الگوهایی ارائه می‌دهد که هر یک پله‌ای برای رسیدن به کمال و انسانیت است.

"شهادت امام رضا(ع)" نیز عنوان بخش ششم است که دارای محتوایی با عناوین تبیین روان‌شناختی سخنان امام رضا(ع) و بررسی شخصیت والای امام رضا(ع) می‌باشد.

پیشنهادی برای تربیت دینی، مدیریت تغذیه، آموزش‌های اجتماعی، زندگی توحیدی، ابهت و انس، مراعات پیمان‌های اجتماعی، چنین باشید!، بررسی شخصیت والای امام رضا(ع)، عصمت امام، دانش امام، اخلاق امام، توحید امام، عبادت امام و مهارت‌های زندگی در کلام رضوی از جمله موضوعات این بخش است.

در قسمتی از این بخش می‌خوانیم:
تربیت دینی فرزندان، اصول و روش‌های ویژه‌ای دارد. در سخنان پیشوایان دین، در هر دو حیطه، راهبردها و راهکارهایی دیده می‌شود. تجربه دینی و تمرین رفتارهای معنوی، یکی از این پیشنهادهاست که در سخنی از امام رضا(ع) چنین بیان شده است: "به کودک دستور ده که با دست خودش صدقه بدهد، اگر چه به اندازه تکه نانی یا یک مشت چیز اندک باشد؛ زیرا هر چیزی که در راه خدا داده می‌شود، هر چند کم، اگر با نیت اندک باشد، زیاد است".

بخش هفتم با نام "آغاز امامت حضرت ولی عصر(عج)"، به تجلی حکومت الهی بر پهنه گیتی، سیره حکومتی امام عصر(عج) و وظایف منتظران و همچنین به نقش رسانه در دولت مهدوی پرداخته و بصورت کوتاه به آن اشاره شده است.

برخی موضوعات این بخش عبارت اند از: سیری کوتاه در زندگی حضرت مهدی(عج)، برکات مهدوی، خانواده مهدوی، سیره حکومتی مهدوی، گسترش عدالت، گرایش مجدد به اسلام، احیای قرآن، عدالت فرهنگی، قضاوت مهدوی، اقتصاد مهدوی، زنان حکومت مهدوی، رهنمودهای مهدوی، بصیرت افزایی، الگوسازی و فضیلت انتظار.

اندیشه پیروزی حق بر باطل که برگرفته از متن قرآن کریم است، بارقه‌ای از نور امید در دل‌ها تابانده است و همگان منتظر کسی هستند که منادی حق و سفیر نور و کشتیبان هدایت است. قافله‌سار رهایی، این شخصیت بزرگ را در روایات اسلامی مهدی(عج) می‌نامد. چنین انتظاری، افضل عبادات شمرده شده است. منتظران واقعی، در حال مهیای جامعه مطلوب هستند. از این رو، برای حضور حضرت شرایطی لازم است که زمینه‌ساز قدومش باشد. پذیرای حکومت عدل او.
در پایان این بخش چنین نتیجه‌گیری شده است:

با بهره‌گیری از آیات و روایات، قیام مهدی موعود(عج)، آخرین حلقه مبارزات حق و باطل است که از آغاز جهان برپا بوده است. پیامبران الهی برای برقراری ارتباط درست میان بنده و خالق و روابط حسنه میان بشر، بر اساس عدالت و صلح و صفا و خدمت برانگیخته شده‌اند، بنابراین، برقراری عدالت، هدف اصلی و عمومی انبیا(ع) بوده است و آرزو و خیال نیست، بلکه واقعیتی است که دنیا به سوی آن پیش می‌رود؛ یعنی سنت الهی است. خدا در نهایت عدالت را بر دنیا حاکم خواهد کرد. و به فرموده امام راحل، "ما منتظران قدوم مبارکش، مکلف هستیم تا با تمام توان کوشش کنیم تا قانون عدل الهی را در این کشور ولی عصر(عج) حاکم کنیم و از تفرقه و نفاق و دغلبازی بپرهیزیم و رضای خداوند متعال را در نظر بگیریم".(امام خمینی (ره)، 22)
امام صادق(ع) و شیوه‌های علمی و عملی آموزش و پرورش موضوعی است که بخش هشتم این نشریه با عنوان "ولادت حضرت امام جعفر صادق(ع)" به آن پرداخته است.

در این بخش موضوعاتی از جمله تست رفاقت، سلامت منهای، احترام سنتی، ولخرجی نکن، آرامش ایمانی، رفتار با کودک، امام صادق(ع) چهره جامع علمی، بزرگان اهل سنت و اعتراف به عظمت مقام علمی امام صادق(ع)، علل پیدایش نشاط علمی در زمان امام صادق(ع)، امام صادق(ع) و شیوه‌های علمی و عملی آموزش و پرورش، امام صادق(ع) و پرورش شاگردان ویژه و توصیه به شاگردان در مکتوب کردن علوم آمده است.

امام صادق(ع) در تاریخ علوم اسلامی، بزرگترین معلم بشر محسوب می شوند؛ زیرا بزرگان و استادان علوم اسلامی، در زمان او و پس از او، بی واسطه یا با واسطه، شاگرد او بودند. چون نقش علمای اسلام، در تکمیل کردن و غنی ساختن فرهنگ و تمدن بشری معلوم است، می‌توانیم امام جعفر صادق(ع) را صرف‌نظر از مقام امامت، یکی از بزرگ‌ترین شخصیت های علمی و فرهنگی تمدن بشری بنامیم. آن حضرت نه تنها در علم ادیان، بلکه در علم ابدان نیز مرجعیت داشت. تبحّر او در طب و شیمی آن زمان به اندازه‌ای بود که جابربن حیان، کیمیادان معروف مسلمان، بارها در رساله‌های خویش او را سرور و استاد خود خوانده است.

"پیروزی انقلاب اسلامی ایران" عنوان بخش نهم نشریه اشارات است که به ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای اشاره دارد.

چیستی ارزش‌های انقلاب، ابزار تحقق ارزش‌های انقلاب، اهمیت برجسته شدن ارزش‌های انقلاب، نهادینه کردن ارزش‌های انقلاب، گرایش به دین و ارزش‌های انقلابی، وجه غالب جامعه، پاسداری از ارزش‌ها، تنها راه غلیه بر توطئه‌های دشمنان، پای‌بندی به اصول و ارزش‌ها و دامن زدن به اختلاف‌های جناحی، از جمله عنوان موضوعات این بخش است.

ارزش‌های انقلاب چیست؟ ارزش‌های انقلاب در درجه اول، استحکام ایمان و دیانت در دل‌هاست… عدالت اجتماعی است. مبارزه با فساد است، آزادی مردم در انتخاب است، عدم تحمیل آرای فردی و حزبی و دولتی و غیره بر مردم است، که مردم آزادانه فکر کنند، آزادانه عمل بکنند؛ در چارچوب مقررات اسلامی. مردم‌سالاری دینی یعنی این. اینها ارزش‌های انقلاب و مبانی انقلاب است". (سخنان مقام معظم رهبری در دیدار قشرهای مختلف مردم در تاریخ 22 اسفند 1386)

 بخش دهم "ولادت حضرت امام حسن عسکری(ع)" نام دارد که در قالب تبیین روان‌شناختی چند سخن از امام حسن عسکری(ع) آمده است.

موضوعات این بخش شامل آموزش احترام به کودکان، فضایل اخلاقی، پیشرفت مصون از رشک، مراعات حریم‌های اجتماعی، سیرت یا صورت؟ و دیگران را مقدم بدارید! می‌باشد.     
 
در قسمتی از این بخش آمده است: امام حسن عسکری(ع) در سفارشی به والدین، هر نوع جسارت فرزند در کودکی را منع می‌کند و آن را مقدمه‌ای برای جسارت‌های بزرگ‌تر در سنین دیگر می‌داند که می‌تواند سبب بد شدن و عاق شدن فرزند به وسیله والدین شود. ایشان می‌فرماید: "جسارت فرزند بر پدر در دوران کودکی‌اش، موجب نافرمانی در بزرگ‌سالی‌اش می‌شود".
"روز احسان و نیکوکاری" نیز عنوان بخش یازدهم است که به موضوع احسان از دیدگاه های مختلف پرداخته است.

از جمله موضوعات این بخش عبارت اند از: نوع‌دوستی، محبوبیت، برطرف شدن گرفتاری‌های اجتماعی، گذشت از حق شخصی، برادری دینی، برطرف کردن نیاز نیازمندان، تعدیل ثروت، عمل به تعالیم اسلام، صمیمیت قلب‌ها، روابط اسلامی سالم و سازنده، آثار مثبت احسان بر سلامت روان فرد، تزکیه انسان، اعتدال و میانه‌روی، آزمایش انسان، آسودگی خاطر، اخلاص، بخل‌گریزی، پرهیز از منّت گذاشتن، مسئولیت‌پذیری و شتاب‌ورزی در انجام امور نیک.

ما انسان‌ها که گل سرسبد و اشرف مخلوقات این جهانیم، باید به خود آییم و از جهان طبیعت، درس ایثار و بخشندگی بیاموزیم. اگر نگاهی به جهان آفرینش بیفکنیم، در می‌یابیم هر ساله درختان پرثمر و زراعت‌های پربرکت، هر چه دارند در طبق اخلاص گذارده‌اند و به ما تقدیم می‌دارند. نه از انحصار خبری است و نه از بخل و حسد، اثری. زمینی که ما در آن زندگی می‌کنیم، آن‌چه را در اختیار دارد، ایثارگرانه به گیاهان و حیوانات تقدیم می‌کند. درختان و گیاهان تمام مواهب خویش را در اختیار انسان‌ها و جانداران دیگر قرار می‌دهند. با نورافشانی خورشید، ابرها می‌بارند و نسیم‌ها می‌وزند و امواج حیات در همه جا می‌گسترد. این نظام آفرینش است که در تلاش و بخشش است. پس بیاییم ما هم همراه با نظام آفرینش مهربانی و اندوخته‌های خود را به همنوعان ایثار کنیم.(مکارم شیرازی، 1379: ج12: 442)