«شهناز» موسیقی ایران، آهنگ وداع را نواخت

به گزارش جام‌جم، جلیل شهناز استاد برجسته موسیقی ایرانی و نوازنده چیره‌دست تار و سه‌تار، صبح روز گذشته بیست و هفتم خرداد پس از گذراندن یک دوره طولانی بیماری، در سن نود و دو سالگی در بیمارستان آراد تهران درگذشت.

جلیل شهناز نخستین روز خرداد ۱۳۰۰ در شهر اصفهان به‌دنیا آمده بود، پدرش شعبان‌خان، تار، سه‌تار و سنتور می‌نواخت.

شهناز از کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز که بخوبی ساز می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف جلیل به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب و شناخته شده اصفهان شد.

شهناز از بزرگ‌ترین و سرشناس‌ترین نوازندگان تار و سه‌تار یک قرن اخیر در ایران است که توانست تکنیک‌های جدیدی در شیوه تارنوازی پدید بیاورد. شهناز در جوانی با حسن کسایی (نوازنده سرشناس نی) آشنا شد که این آشنایی آغاز همکاری بلندمدت آن دو بود.

جلیل شهناز از سال ۱۳۲۴ در تهران ساکن شد و با رادیو تهران شروع به همکاری کرد و در بسیاری از برنامه‌ها به عنوان تک‌نواز شرکت داشت.

این نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیرناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسایی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه‌امیری و محمدرضا شجریان همکاری داشته است.

شهناز در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی ایران برگزیده شد. در بیست و هفتم تیر ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکتری) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد.

سراج: شهناز به یار شفیقش پیوست

حسام‌الدین سراج خواننده موسیقی سنتی کشورمان با ابراز تاسف از درگذشت این هنرمند به جام‌جم گفت: خدا ایشان را رحمت کند. خبر درگذشتشان برایم بسیار تلخ بود.ایشان و استاد حسن کسایی زوج هنری کم‌نظیری بودند، همین چند روز پیش در مراسم سالگرد استاد کسایی بودم. این دو استاد رابطه بسیار عمیقی با هم داشتند و همین موضوع را هم حاکی از پیوند مهر میان این دو بزرگ به یکدیگر می‌دانم.

او می‌افزاید: استاد شهناز در نوع خود منحصربه‌فرد بود و تسلط زیادی در سبک خاص خودش داشت. ضمن این‌ که نمی‌توان از تبحر ایشان بر ردیف‌نوازی و آشنایی با شیوه‌های قدما چشم‌پوشی کرد.

سراج می‌گوید: شیوه خاص ملودی‌پردازی استاد شهناز و بداهه‌نوازی‌های ایشان هم بسیار جذاب است. کارهای مشترک بداهه‌نوازی هم که با استاد کسایی داشته‌اند بسیار شنیدنی است و هرگز از خاطره موسیقی و اهالی موسیقی پاک نخواهد شد. می‌توانم بگویم با درگذشت ایشان پایه‌های موسیقی قدمایی ایران لرزید.

بداهه‌نوازی که تکرار نمی‌شود

مسعود شعاری، نوازنده تار هم با تسلیت به جامعه هنری ایران، گفت: موسیقی کشورمان فقط چند نگین خاص دارد که یکی از آنها استاد جلیل شهناز بود. ایشان از بداهه‌نوازان نمونه بود که از سرآمدان موسیقی و نوازندگی کشور هم محسوب می‌شد.

او ادامه داد: اگر ساز ایشان نبود علاقه‌مندان بداهه‌نوازی در ایران اشتیاق امروز را برای ادامه این کار در خود نداشتند و امروزه بداهه‌نوازی کمرنگ شده بود. از این‌رو استاد با بداهه‌نوازی‌هایشان برای نسل بعد ریشه مستحکمی را فراهم کردند تا این راه ادامه پیدا کرده و رشد کند. این هنرمند افزود: تبحر در ریتم و ارکان موسیقی و ایجاد بدعت‌هایی ناب در موسیقی از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایشان است.

روایت ناظری از جلیل شهناز

شهرام ناظری خواننده صاحب‌نام ایران هم با ابراز تاسف از درگذشت استاد جلیل شهناز نوازنده پیشکسوت تار به جام‌جم گفت: به اعتقاد من با درگذشت استاد جلیل شهناز شاید آخرین بازمانده از نسل شهسواران موسیقی ایران از میان ما رفت.

ناظری ادامه داد: بعد از پیروزی انقلاب تلاش کردیم با گرد هم آوردن این هنرمندان از جمله جلیل شهناز، علی‌اصغر بهاری، فرامرز پایور، محمد اسماعیلی و محمد موسوی گروهی را تشکیل دهیم که در آن سال‌ها باتوجه به امکانات بسیار ناچیزی که وجود داشت گروه استادان موسیقی ایران تشکیل شد و توانست تاثیر زیادی در جریان موسیقی کشور داشته باشد.

او افزود: با همت و بزرگواری هنرمندان عضو گروه اساتید، از جمله زنده‌یاد جلیل شهناز این گروه توانست نقش ارزنده‌ای را در موسیقی ایرانی ایفا کند، زیرا این عشق و علاقه بود که در آن زمان باعث شکل‌گیری روند تازه‌ای در عرصه موسیقی و حتی معرف خوبی از موسیقی ایرانی در کشورهایی نظیر فرانسه، انگلستان و آمریکا شد.

ناظری در پایان گفت: یکی از زیباترین دوره‌های کاری من حضور در همین گروه استادان و همراهی با هنرمندان ارزنده‌ای چون جلیل شهناز بود که هیچ‌گاه آن دوران را فراموش نخواهم کرد.

زینب مرتضایی فرد - گروه فرهنگ و هنر