بزرگان شعر از رقابت طفره نروند

قزوه که خود تجربه دبیری نخستین دوره جشنواره شعر فجر را به عهده داشته است، پس از سال‌ها اقامت در هند، بار دیگر به ایران آمده است.

او امسال داوری بخش ترانه و سرود هفتمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر را به عهده داشت.

همچنین در مراسم پایانی این دوره از جشنواره، قزوه و حمیدرضا برقعی به عنوان شاعران مردمی در ده سال گذشته معرفی شدند.

قزوه بعد از دریافت این عنوان، آن را به محمدرضا شفیعی کدکنی اهدا کرد. با او درباره این جشنواره و روند داوری بخش ترانه و سرود به گفت‌وگو نشستیم.

او معتقد است در میان هنرمندان هنرهای دیگر، هیچ جماعتی بیش از شاعران اختلاف ندارند. قزوه می‌گوید باید در دوره‌های بعد چهره‌های شناخته شده شعر را هم وارد جشنواره کرد.

داوری‌های بخش سرود و ترانه در چند مرحله انجام گرفت؟

آثار در دو مرحله داوری شد. من خودم در هر دو مرحله حضور داشتم. کارها در مرحله اولیه ریزش داشت و آثار باقیمانده وارد گردونه داوری نهایی شد.

سطح آثار چطور بود؟

کارهای خوبی را شاهد بودیم؛ البته عده‌ای از شاعران در جشنواره شرکت نمی‌کنند، پس این تمام بضاعت سرود و ترانه کشور نبود. با این حال دست‌کم در بخش سرود و ترانه 20 شاعر خوب در رقابت بودند و رقابت نزدیکی هم داشتند.

معیارهای داوران این بخش چه بود؟

معیارها قبلا عنوان شده بود. سعی کردیم خلاقیت در اثر، زبان شعری، معیارهای شعری و ساختار و محتوا را مد نظر قرار دهیم.

چرا خیلی از ترانه‌سرایان شناخته شده در جشنواره شرکت نمی‌کنند؟ مثلا در جشنواره فیلم فجر همه نامداران سینما حضور پیدا می‌کنند، اما در شعر فجر این اتفاق رخ نمی‌دهد؟

البته این فقط درباره ترانه‌سرایان نیست، خیلی از شاعران سپید، نیمایی و کلاسیک هم نمی‌آیند. من فکر می‌کنم جماعت اهل موسیقی، فیلم و تئاتر بیشتر با هم وحدت دارند تا ما شاعران. آنها بزرگانشان پا به پای جوان‌ها به جشنواره می‌آیند تا از صنف خود دفاع کنند، اما در شعر چنین نیست. شاید علتش این است که فضاها، جشنواره‌ها و بازارهای زیادی را شاعران پیش روی خود می‌بینند. به همین دلیل خیلی رغبتی برای حضور در جشنواره شعر فجر حس نمی‌کنند؛ البته امسال بزرگان شعر در داوری‌های جشنواره شرکت داشتند. ولی من نظرم این است که این چهره‌ها باید در رقابت شرکت کنند. پیشنهادم این است که در دوره‌های بعد جشنواره، کتاب‌های شاعران را به جای آثار ارسالی بررسی کنند. این طور اگر بزرگی کتابی منتشر کرده باشد خود به خود وارد بحث داوری می‌شود، مگر این که خودش کتابش را از داوری شدن در جشنواره کنار بکشد.

قبول دارید تعدد جشنواره‌های شعر به این فضا دامن‌زده است؟

بله. این خوب نیست که شاعران در چند جشنواره شرکت می‌کنند و سلایق جشنواره‌ها هم دستشان آمده، پس براساس رمز و کدهایی که از جشنواره‌های مختلف دستشان آمده، آثاری می‌فرستند که منتخب شوند.

ما شاعران جوان خوبی داریم. مگر قیصر امین‌پور بهترین شعرهایش را در چه زمانی سرود؟ وقتی جوان بود یا سلمان هراتی در بیست و پنج سالگی در اوج شهرت بود. علی معلم دامغانی در جوانی بهترین شعرهایش را گفت، همین طور احمد عزیزی. در گذشته هم چنین بوده، نظامی در بیست سالگی بهترین منظومه‌هایش را سروده است. شاید شاعران پیشکسوت در جشنواره شرکت نمی‌کنند که از رقابت با جوانان طفره روند. ما شاعران جوانی داریم که شعرهای پخته می‌گویند. باید کاری کنیم که شاعر جوان و پیشکسوت هر دو به میدان بیایند و رقابت کنند و از حقانیت شعر دفاع کنند. الان طوری است که بیشتر شکاف میان هنرمندان در شعر است. شاعران در مقابل هم صف‌آرایی می‌کنند. خود را به خودی و غیرخودی، انقلابی و ضدانقلاب تقسیم می‌کنند. ما خیلی این مسائل را در سینما نمی‌بینیم و اغلب از یک جنس هستند.

وقتی کد شاعران رمزگشایی شد و فهمیدید چه شاعرانی انتخاب شدند، آنها را می‌شناختید؟

من همه را جز یک نفر می‌شناختم. همان یک نفر هم اول شد. البته دیگر دوستان داور هم او را می‌شناختند.

بیشتر کسانی که در جشنواره شرکت کردند، ترانه‌سرا بودند یا این‌که شعرهای کلاسیک و نیمایی می‌سرودند و در کنارش ترانه هم می‌گویند؟

هر دو. برخی از گرد راه آمده بودند و برخی شاعر بودند. هم تجربه شعر نیمایی و سپید داشتند و هم تجربه سرودن شعر کلاسیک. از یک بیت ترانه مشخص می‌شود آن شخص چقدر شعر کار کرده. در این میان 20 درصد کارها دست‌کم قابل اعتنا بود.

به طور کلی شما اگر بخواهید از 20 به آثار نمره دهید چند می‌دهید؟

نفر اول 17 می‌گیرد، نفرات بعد 16.75 و 16.5 و 16.25. اختلاف کم بود؛ البته در داوری‌ها بجز من و آقایان معلم دامغانی و کاکاوند، آقای امیری اسفندقه هم به عنوان داور چهارم به ما کمک کرد. خود آقای بهمنی هم کمک کردند. هیچ جا اینقدر با دقت کارها را نخواندند. ما سعی کردیم عدالت را به تمام معنی رعایت کنیم.

ترانه‌ها بیشتر چه مضامینی داشت؟

از همه مضامین اثر داشتیم. خیلی از شعرها توحیدی بود، برخی مضمون دفاع مقدسی داشت و برخی دیگر مضامین عاشقانه و اجتماعی داشتند.

ترانه‌های سیاسی هم در میان آثار بود؟

ترانه سیاسی به آن صورت ندیدم. بیشتر کارها درونمایه اجتماعی داشت.

سجاد روشنی - گروه فرهنگ و هنر