می‌خواهم خلبان شوم!

با این حال، گرچه همیشه کسانی بوده‌اند که این رویا را پیگیری کرده و به سرانجام رسانده‌اند، اما دیگر افراد اغلب آنقدر زود این تصمیم را به فراموشی سپرده‌اند که حتی از اطلاعات اولیه درباره خلبان‌شدن و روش‌ها و شرایط آن نیز بی‌خبرند.

در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر دو راه اصلی برای خلبان‌شدن وجود دارد. نخست انتخاب رشته هوانوردی در دانشگاه هوایی ارتش است و دوم گذراندن دوره‌های لازم و گرفتن مدارک مورد نیاز خلبانی که البته خانم‌ها تنها راه دوم را می‌توانند انتخاب کنند.

پرواز از دانشگاه شهید ستاری

از زمان تاسیس دانشکده پرواز تا سال 82 پذیرش داوطلبان استخدام در نیروی هوایی ارتش از دو گروه آزمایشی تجربی و ریاضی به صورت نیمه‌متمرکز از طریق کنکور سراسری انجام می‌شد. اما از سال 85 این دانشگاه‌ها از نظارت وزارت علوم خارج شدند و چون داوطلبان ورود به این دانشگاه‌ها ‌باید دوره 45 روزه آموزش نظامی را بگذرانند تغییراتی در پذیرش این دانشگاه ایجاد شد. از آنجا که تاریخ برگزاری آزمون این دانشگاه زمان دقیقی ندارد علاقه‌مندان باید از اواخر بهمن گوش به زنگ باشند تا دچار مشکل ثبت‌نام نشوند.

اگر سن‌تان از 20 گذشته است می‌توانید مستقیم به سراغ ادامه مطلب و بخش پرواز با گواهینامه بروید. برای شرکت در آزمون دانشکده پرواز باید زیر 20 سال داشته باشید. حداقل معدل کل‌تان 14 باشد و اگر در آزمون موفق شدید طبق برنامه زمانی که به شما اعلام خواهد شد برای آزمون‌های صلاحیت مراجعه کنید.

این مرحله اغلب در سه روز در تهران برگزار می‌شود. روز اول به معاینات پزشکی اختصاص دارد. قد شما نباید از 165 کمتر باشد. جراحات ناشی از تیغ و چاقو و جراحی یا شکستگی نداشته باشید. فاصله زانوهایتان از عرض یک قنداق تفنگ بیشتر نباشد.

پس از بررسی برخی موارد دیگر پزشکی، میزان دید (درجه چشم)، میزان آستیگمات بودن چشم‌ها و کوررنگی‌تان معاینه خواهد شد. پزشک دیگری دندان‌ها و لثه‌هایتان را بررسی خواهد کرد. افرادی که بیش از چهار دندان پر شده دارند یا یک دندان کم دارند مردود خواهند شد.

عفونت‌های دهان و دندان نیز جلوی امضا‌شدن کارت‌تان را خواهد گرفت. اصولا اگر رویای خلبانی در سر می‌پرورانید باید از آغاز به فکر دهان و دندانتان بوده باشید و مرتب مسواک بزنید. مراحل بعدی نیز معاینه قلب، فشار خون، اعصاب، حلق، بینی و شنوایی را شامل می‌شود. بیماران آسم و سینوزیت نیز باید در این مرحله با آزمون خلبانی خداحافظی کنند.

روز دوم باید تست ورزش (چند دور دویدن دور یک میدان بزرگ، شنا، دراز و نشست و توانایی انجام ورزش‌های کششی) بدهید و روز سوم نوبت آزمون‌های عقیدتی است.

اما اگر این آزمون را از سر بگذرانید دو ماه در پادگانی مخصوص و با شرایطی ویژه دوره خواهید دید و پس از یک استراحت کوتاه، تحصیلتان در دانشگاه شهید ستاری آغاز می‌شود.‌ تحصیل دانشجویان دانشگاه شهید ستاری شبانه‌روزی است و امکانات دانشگاهی خوبی در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد. برنامه صبحگاه عمومی رسمی دانشگاه شنبه‌ها انجام می‌شود و پوشیدن البسه نظامی برای تردد به قسمت‌های مختلف دانشگاه ضروری است. دانشجویان بعد گذراندن چهار سال و موفقیت در آزمون‌های عملی و تئوری پرواز با درجه ستوان دومی فارغ‌التحصیل شده و با توجه به مهارت‌ها و تخصص‌های دوران دانشجویی به یکی از پایگاه‌های نیروی هوایی منتقل و پرواز خود را با یکی از جنگنده‌ها یا هواپیماهای ترابری شروع می‌کنند.

پرواز با گواهینامه

بر اساس آیین‌نامه سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران، متقاضی صدور گواهینامه پرسنل پروازی در صورت با موفقیت گذراندن دوره آموزشی مصوب در مرکز آموزش مورد تائید، اثبات دانش علمی، اثبات مهارت پرواز در سیمولاتور، اثبات مهارت پرواز با وسیله پرنده، اثبات توانایی صحبت‌کردن و فهمیدن زبان مورد نیاز برای مکالمات رادیویی و دارا بودن سلامت پزشکی مناسب می‌تواند گواهینامه مدنظر را از سازمان دریافت کند.

مرکز آموزش فنون و خدمات هوایی یک مرکز دولتی است که دوره‌های آموزشی خلبانی را به صورت ترکیبی از آموزش مجازی تئوری و آموزش حضوری پرواز را برگزار می‌کند.

دانشجویان پس از پایان دوره خلبانی و دیسپچری برای دریافت گواهینامه به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی خواهند شد و پس از موفقیت در آزمون سازمان هواپیمایی گواهینامه بین‌المللی برای دانشجو صادر خواهد شد.

نام‌نویسی در آموزشگاه‌های آزاد هم شرایط خود را دارد اما شاید برای بسیاری مهم‌ترین مساله هزینه دست‌کم 30 میلیون تومانی است که برای گذراندن این دوره باید بپردازید. البته پیشتر شرکت‌های هواپیمایی هم خود در جذب خلبان اقدام می‌کردند، اما اکنون اغلب ترجیح می‌دهند هزینه‌ها در آموزشگاه‌های خصوصی انجام شود و خلبان که آماده شد به شرکت‌های هواپیمایی بیاید. نکته مهم دیگر درباره آموزشگاه‌های آزاد این است که برای نام‌نویسی در آنها شرایط جنسیتی وجود ندارد یعنی خانم‌ها نیز می‌توانند در این آموزشگاه‌ها نام‌نویسی و مدرک دریافت کنند. هم اکنون در شهرهای شیراز، تهران، تبریز، اهواز و مشهد مراکزی برای آموزش خلبانی به دختران وجود دارد، اما هنوز اقدامی برای اشتغال به کار ایشان انجام نشده است.

داشتن مدرک دیپلم، حداقل ١٨ سال سن، حداقل قد ١٦٥ سانتی‌متر، قبولی در آزمون و مصاحبه ورودی (شامل زبان انگلیسی، هوش و اطلاعات عمومی درخصوص هوافضا)، احراز صلاحیت پزشکی طبق استاندارد سازمان هواپیمایی کشوری، تدین به یکی از ادیان رسمی کشور، عدم اعتیاد و عدم سوء‌پیشینه و داشتن کارت پایان خدمت وظیفه عمومی یا معافیت دائم غیرپزشکی یا معافیت تحصیلی برای آقایان شرایط پذیرش در این آموزشگاه‌هاست. پس از قبولی در آزمون ورودی نیز باید در مصاحبه حضوری شرکت کنید و سلامت جسمانی‌تان تائید شود.

بر اساس آیین‌نامه ICAS101 (PEL) سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، معاینات پزشکی لازم برای دریافت گواهینامه پرسنلی، شامل سلامت فیزیکی و روانی، دید و تشخیص رنگ و شنوایی است. تست پزشکی در بخش هواپیماهای غیر نظامی (Civil) شامل 2 گواهینامه کلاس 1 و کلاس 2 است. گواهینامه کلاس 2 برای دانشجویان PPL، خلبانان دارای گواهینامه PPL، مهندس پرواز و ناوبر است و گواهینامه کلاس 1 برای دانشجویان CPL و IR و خلبانان دارای گواهینامه CPL و IR خواهد بود.

مدرک PPL برای هواپیماهای سبک مانند Cessna است. کلمه PPL مخفف Private Pilot’s Licence به معنی مدرک خلبانی شخصی است. مدرک CPL برای هواپیماهای سنگین و باربری مانند هواپیماهای Boeing 747 , ATR , AirBus و... است و CPL مخفف Commerical Pilot’s Licence به معنی مدرک خلبانی تجاری است.

برای دریافت PPL دانشجو بعد از گذراندن کلاس‌های زمینی و بعد از 40 ساعت پرواز به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی می‌شود و در صورت موفقیت در آزمون گواهینامه PPL دریافت می‌کند.

برای دریافت CPL دانشجو باید بعد از سپری‌کردن کلاس‌های زمینی و 110 ساعت پرواز، در آزمون سازمان هواپیمایی کشوری شرکت کند.

برای مرحله سوم Instrument Rating) IR) نیز دانشجو همانند مراحل قبلی بعد از سپری‌کردن کلاس‌های زمینی به مدت چهار ماه و 40ساعت پرواز (که 20ساعت آن با سیملاتور است و 20 ساعت دیگر آن با هواپیماست)، با ادوات ناوبری هواپیما که به خلبان بدون دید معروف است، آشنا خواهد شد و در صورت موفقیت در این مرحله خلبان نامیده می‌شود. بعد از گذراندن این مرحله است که فرد می‌تواند جذب شرکت‌های هواپیمایی شده و به عنوان یک خلبان حرفه‌ای مشغول به خدمت شود.

زندگی به روش خلبانی

زندگی یک خلبان، خاص است که هر کسی توانایی زندگی در چنین شرایطی را ندارد. سفرهای پی‌در پی، خطرات پرواز، استرس مسئولیت حفظ جان مردم، پروازهای غیرمنتظره، دوری از خانواده و... بخشی از مشکلاتی است که اگر فرد بدون آگاهی از آنها وارد این حرفه شود، ممکن است دچار مشکل شود.

بالاترین فرد در سیستم هدایت وکنترل و نظارت هواپیما خلبان است که در واقع فرمانده هواپیمایی است که میلیون‌ها دلار ارزش دارد. خلبان در طول پرواز مسئولیت جان صدها مسافر را که هزاران چشم به راه دارند بردوش می‌کشد. داشتن توانایی مدیریت بحران و حفظ قوه تعقل و تفکر و خونسردی حتی تا دم مرگ توانایی‌هایی است که یک خلبان به آن نیاز دارد. از سوی دیگر یک خلبان به لحاظ تنظیم ساعات پرواز در اوقات متفاوت نمی‌تواند برنامه‌ریزی دقیقی برای زندگی شخصی خود داشته باشد و بیشتر باید از یک برنامه شناور استفاده کند، چرا که هر هفته یا هر ماه برنامه پروازها تغییر می‌کند.

علاوه بر اینها سلامت جسمی و روحی تنها برای ورود به کار خلبانی لازم نیست. خلبان باید مرتب از شرایط جسمی و روحی خودش باخبر باشد و بر اساس آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های سازمان هواپیمایی کشوری قوانین سختگیرانه‌ای برای بررسی سلامت خلبانان در کلاس‌های مختلف وجود دارد.

در صورت ایجاد وقفه‌ در خدمت‌رسانی خلبانان، هرخلبان تا تقریبا 40 سالگی باید هر سال یکبار و بعد از 40سالگی هر شش ماه یکبار مورد آزمایش‌های ویژه قرار گیرد.

گرچه خلبانان گاه با فرارسیدن موعد یا سقف پرواز و گاه به ناگزیر بازنشسته می‌شوند، اما بسیاری از آنان نیز تازه پس از فرارسیدن موعد بازنشستگی و سقف پرواز در یک هواپیمایی، در شرکتی دیگر مشغول به کار می‌شوند، چرا که برخی شرکت‌های هواپیمایی اصولا استخدام خلبانان بازنشسته شرکت‌های دیگر را ترجیح می‌دهند. این مساله البته مانند مشاغل دیگر تنها به دلیل هزینه‌های بیمه نیست.

هر خلبان تازه در شرکت باید دوره‌ها و شرایطی را از سربگذراند که برای شرکت هزینه دارد، اما خلبانان بازنشسته علاوه بر داشتن همه این موارد کوله‌باری از تجربه را نیز بر دوش دارند. هم به دلیل مسائل مربوط به بیمه و هم از آنجا که خلبانان بازنشسته بسیاری از دوره‌ها و شرایط لازم را از قبل گذرانده‌اند و نیاز به سرمایه‌گذاری تازه ندارند.

با دانستن این سختی‌ها شاید دیگر چندان شگفت‌انگیز و حتی جذاب نباشد دانستن این که حداقل حقوق خلبانان در دنیا حدود ۵۰۰۰ دلار در ماه است و خلبانان ایرانی نیز به طور متوسط پنج تا ده میلیون تومان در ماه دستمزد می‌گیرند. البته آن گونه که همکارانشان می‌گویند، هستند خلبانانی که هنوز درآمدشان از این کمتر است و صدالبته که دیگرانی هم هستند که دریافتی‌شان گاه تا بیش از دو برابر این ارقام می‌رسد.

مسعود بُربُر - جام جم