جازموریان هنوز تشنه است
گزارشهای رسمی سازمان هواشناسی سال ۱۴۰۴را یکی از کمبارشترین سالهای نیمقرن اخیر در ایران توصیف میکنند و از کاهش بیش از ۴۰درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت خبر میدهند، این در حالی است که سیستان و بلوچستان همچنان عنوان کمبارشترین استان کشور را یدک میکشد؛ استانی که حیات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی آن به بارشهای فصلی و آب تالابها و دریاچهها گره خورده.
پاییز و زمستان ۱۴۰۴ اگرچه در مقاطعی با بارشهای رگباری و شدید همراه بود اما به گفته کارشناسان این بارشها بیش از آنکه نجاتبخش باشند، نقش تأخیردهنده بحران را ایفا کردهاند. یعنی در بهترین حالت، روند خشک شدن تالاب هامون و سایر پهنههای آبی استان را کند کردهاند،نهمتوقف.
نقشه خشکسالی منتشر شده توسط مراجع رسمی، از تداوم تنش آبی شدید در شرق و جنوب شرق کشور بهویژه در سیستان و بلوچستان حکایت دارد؛ وضعیتی که مستقیما بر معیشت روستاییان، مهاجرت اجباری، گرد و غبار و فرسایش خاک اثر میگذارد. در چنین شرایطی پیشبینیها برای سال آبی آینده و تابستان ۱۴۰۵ چندان امیدوارکننده نیست. کارشناسان از تکرار یا حتی تشدید موج گرما و تداوم محدودیتهای آبی خبر میدهند؛ هشداری جدی برای استانی که سالهاست بین کمآبی، بیآبی و امید به باران دستوپا میزند.
کمبارشترین سال نیمقرن اخیر
براساس دادههای سازمان هواشناسی کشورازمهرماه سال۱۴۰۳ تا اواخر بهارامسال،متوسط بارش ایران بیش از ۴۰درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش یافته و در این میان، سیستان و بلوچستان کمبارشترین استان معرفی شد؛ منطقه وسیعی که حتی در سالهای نسبتا نرمال نیز با کمآبی ساختاری مواجه بوده است.
محمد اصغری، کارشناس هواشناسی با بیان آنکه اگر عدد کاهش ۴۰درصدی میانگین بارش کشور را نگرانکننده بدانیم وضعیت سیستان و بلوچستان از این هم بدتراست،به جامجم میگوید: دربخشهایی از استان با کاهشهای ۵۰ تا ۷۰درصدی بارندگی نسبت به میانگین ۳۰ساله مواجه بودهایم.
او با اشاره به بارشهای مقطعی اما پرآب، اهمیت آن را برای سیستان و بلوچستان دوچندان میداند و ادامه میدهد: منبع اصلی آب سطحی درشمال استان، تالاب هامون وآورده رودخانه هیرمند است. درجنوب استان هم وابستگی به رودخانههای فصلی، سیلابها و سفرههای آب زیرزمینی بسیار بالاست. بخش بزرگی از کشاورزی، دامداری و حتی سکونتگاههای روستایی به بارشهای پاییز و زمستان وابستهاند. بهعبارت دیگر هر میلیمتر باران در سیستان و بلوچستان، ارزشی فراتر از یک میلیمتر در استانهای پربارانتر دارد. زیرا مستقیما بهمعنای بهرهمندی چند روز یا چند هفته بیشتر از آب شرب، سیراب شدن مراتع و کاهش گرد و غبار است.
روز گذشته بود که خبر آمد دریاچه جازموریان پس از حدود دو سال خشکسالی بار دیگر آبگیری شده؛ رخدادی که با استقبال و حضور گسترده شهروندان منطقه دلگان همراه بود. حالا باید پرسید آیا بارشهای پاییز و زمستان امسال، نجات تالابها را بههمراه دارند یا به منزله تأخیر بحران هستند.
پاسخ اکثر کارشناسان، با وجود برخی بارشهای مقطعی، محتاطانه و متمایل به «نه» است. در همین رابطه صابر جباری کارشناس منابع آب در منطقه سیستان با تأکید بر اینکه بارشهای پاییز و زمستان امسال عمدتا رگباری بودند و توزیع زمانی و مکانی مناسبی نداشتند، به جامجم میگوید: این نوع بارشها به این معناست که ممکن است در یک بازه کوتاه چندساعته بارش نسبتا خوبی رخ داده باشد اما برای تغذیه پایدار تالابها و سفرههای زیرزمینی به بارشهای مداوم، گسترده و نفوذی نیاز داریم، نه سیلابهای مقطعی.
بهگفته او بخشی از بارشهای رگباری بهسرعت به رواناب تبدیل شده یا در نبود زیرساختهای مناسب، هدر رفته و تنها در مقاطع کوتاه، برخی مخازن کوچک و بندها را پر کردهاند.
در گزارشی که اداره کل محیط زیست سیستان و بلوچستان منتشر کرده بود هم آمده: در مورد تالاب هامون_ حتی اگر چند بارش خوب داخلی داشته باشیم_ بدون تأمین آورده مرزی از سمت افغانستان نمیتوانیم انتظار احیای واقعی آن را داشته باشیم. بارشهای امسال در بهترین حالت، لکههای آبی و سطحی در بخشی از محدوده تالاب ایجاد کرده و اندکی از شدت گرد و غبار را در بازههای کوتاه کاهش داده است.
جباری با بیان اینکه نقش بارشهای اخیر را میتوان در سطوح مختلف و تأثیر کوتاهمدت بر سطح آب برخی دشتها و آبگیرها مورد بررسی قرار داد، میگوید: در برخی روزها و هفتهها، تصاویر ماهوارهای و مشاهدات محلی از حضور آب در بخشی از بستر خشک تالابها حکایت داشت اما ماندگاری این آبها پایین بود.
او ادامه میدهد: با وجود نفوذ بخشی از بارشها در خاک، کاهش بلندمدت نزولات آسمانی و برداشت بالای آب برای کشاورزی باعث شده تراز آب زیرزمینی هنوز در وضعیت نگرانکننده باقی بماند. باران_ ولو کوتاه و مقطعی_ برای مردمی که سالها با خشکسالی دست و پنجه نرم میکنند پیام امید است اما این امید اگر با مدیریت علمی منابع آب همراه نشود، خیلی زود جای خود را به ناامیدی میدهد.
انباشت خشکسالی
با اتکا به گزارشها و برآوردهای رسمی و کارشناسی میتوان چند واقعیت آماری کلان را درباره سال آبی ۱۴۰۴ در سیستان و بلوچستان ترسیم کرد. اول اینکه کاهش بارشها در مقیاس کشوری مثل دیگر مناطق گریبان این منطقه را هم گرفته است. موضوع بعدی این است که سیستان و بلوچستان در صدر استانهای کمبارش قرار گرفته بهگونهای که برخی ایستگاهها، کمترین میزان ثبتشده نیمقرن اخیر را گزارش کردهاند.
نقشههای خشکسالی ملی، شرق و جنوب شرق کشور از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و بخشهایی از هرمزگان را در حوزه خشکسالی شدید تا بسیار شدید نشان میدهند. یعنی وضعیت صرفا کمبارشی نیست بلکه خشکسالی انباشته و مزمن است. منصوره داقبری کارشناس محیط زیست معتقد است: وقتی میگوییم سال ۱۴۰۴ یکی از کمبارشترین سالهای نیمقرن اخیر بوده یعنی علاوه بر کاهش بارندگی سال جاری، اثرات خشکسالی سالهای قبل هم روی هم انباشته شده است.
او ادامه میدهد: برای استانی مثل سیستان و بلوچستان این یعنی فرونشست زمین، افت بیشتر سطح آب زیرزمینی و دشوارتر شدن تأمین آب شرب و کشاورزی. در چنین شرایطی_ حتی اگر یک سال بارش به حد نرمال برسد_ کافی نیست. ما حداقل به چند سال متوالی بارش نزدیک به میانگین یا بالاتر از آن نیاز داریم تا بخشی از کسری مخازن جبران شود.
داقبری تصریح میکند: تالابهای هامون بهعنوان نماد آبی سیستان، آینه وضعیت کلی منابع آب در شمال استان محسوب میشوند. هر بار که خبر از آبگیری مجدد بخشهایی از هامون منتشر میشود، امید به بازگشت پرندگان مهاجر، احیای صید و صیادی و کاهش گرد و غبار زنده میشود اما بارشهای ۱۴۰۴ هم نتوانستند سرنوشت این تالاب را دگرگون کنند.
این کارشناس محیط زیست توضیح میدهد: آنچه در رسانهها بهعنوان آبگیری هامون مطرح میشود، در بسیاری موارد حضور مقطعی آب در بخشی از بستر تالاب است، نه احیای پایدار. تا زمانی که رژیم جریان هیرمند از سمت افغانستان تثبیت نشود و بارشها در چند سال پیاپی بهبود نیابد، هر بارش تنها یک مسکن موقت است.
نقشه خشکسالی منتشر شده توسط مراجع رسمی، از تداوم تنش آبی شدید در شرق و جنوب شرق کشور بهویژه در سیستان و بلوچستان حکایت دارد؛ وضعیتی که مستقیما بر معیشت روستاییان، مهاجرت اجباری، گرد و غبار و فرسایش خاک اثر میگذارد. در چنین شرایطی پیشبینیها برای سال آبی آینده و تابستان ۱۴۰۵ چندان امیدوارکننده نیست. کارشناسان از تکرار یا حتی تشدید موج گرما و تداوم محدودیتهای آبی خبر میدهند؛ هشداری جدی برای استانی که سالهاست بین کمآبی، بیآبی و امید به باران دستوپا میزند.
کمبارشترین سال نیمقرن اخیر
براساس دادههای سازمان هواشناسی کشورازمهرماه سال۱۴۰۳ تا اواخر بهارامسال،متوسط بارش ایران بیش از ۴۰درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش یافته و در این میان، سیستان و بلوچستان کمبارشترین استان معرفی شد؛ منطقه وسیعی که حتی در سالهای نسبتا نرمال نیز با کمآبی ساختاری مواجه بوده است.
محمد اصغری، کارشناس هواشناسی با بیان آنکه اگر عدد کاهش ۴۰درصدی میانگین بارش کشور را نگرانکننده بدانیم وضعیت سیستان و بلوچستان از این هم بدتراست،به جامجم میگوید: دربخشهایی از استان با کاهشهای ۵۰ تا ۷۰درصدی بارندگی نسبت به میانگین ۳۰ساله مواجه بودهایم.
او با اشاره به بارشهای مقطعی اما پرآب، اهمیت آن را برای سیستان و بلوچستان دوچندان میداند و ادامه میدهد: منبع اصلی آب سطحی درشمال استان، تالاب هامون وآورده رودخانه هیرمند است. درجنوب استان هم وابستگی به رودخانههای فصلی، سیلابها و سفرههای آب زیرزمینی بسیار بالاست. بخش بزرگی از کشاورزی، دامداری و حتی سکونتگاههای روستایی به بارشهای پاییز و زمستان وابستهاند. بهعبارت دیگر هر میلیمتر باران در سیستان و بلوچستان، ارزشی فراتر از یک میلیمتر در استانهای پربارانتر دارد. زیرا مستقیما بهمعنای بهرهمندی چند روز یا چند هفته بیشتر از آب شرب، سیراب شدن مراتع و کاهش گرد و غبار است.
روز گذشته بود که خبر آمد دریاچه جازموریان پس از حدود دو سال خشکسالی بار دیگر آبگیری شده؛ رخدادی که با استقبال و حضور گسترده شهروندان منطقه دلگان همراه بود. حالا باید پرسید آیا بارشهای پاییز و زمستان امسال، نجات تالابها را بههمراه دارند یا به منزله تأخیر بحران هستند.
پاسخ اکثر کارشناسان، با وجود برخی بارشهای مقطعی، محتاطانه و متمایل به «نه» است. در همین رابطه صابر جباری کارشناس منابع آب در منطقه سیستان با تأکید بر اینکه بارشهای پاییز و زمستان امسال عمدتا رگباری بودند و توزیع زمانی و مکانی مناسبی نداشتند، به جامجم میگوید: این نوع بارشها به این معناست که ممکن است در یک بازه کوتاه چندساعته بارش نسبتا خوبی رخ داده باشد اما برای تغذیه پایدار تالابها و سفرههای زیرزمینی به بارشهای مداوم، گسترده و نفوذی نیاز داریم، نه سیلابهای مقطعی.
بهگفته او بخشی از بارشهای رگباری بهسرعت به رواناب تبدیل شده یا در نبود زیرساختهای مناسب، هدر رفته و تنها در مقاطع کوتاه، برخی مخازن کوچک و بندها را پر کردهاند.
در گزارشی که اداره کل محیط زیست سیستان و بلوچستان منتشر کرده بود هم آمده: در مورد تالاب هامون_ حتی اگر چند بارش خوب داخلی داشته باشیم_ بدون تأمین آورده مرزی از سمت افغانستان نمیتوانیم انتظار احیای واقعی آن را داشته باشیم. بارشهای امسال در بهترین حالت، لکههای آبی و سطحی در بخشی از محدوده تالاب ایجاد کرده و اندکی از شدت گرد و غبار را در بازههای کوتاه کاهش داده است.
جباری با بیان اینکه نقش بارشهای اخیر را میتوان در سطوح مختلف و تأثیر کوتاهمدت بر سطح آب برخی دشتها و آبگیرها مورد بررسی قرار داد، میگوید: در برخی روزها و هفتهها، تصاویر ماهوارهای و مشاهدات محلی از حضور آب در بخشی از بستر خشک تالابها حکایت داشت اما ماندگاری این آبها پایین بود.
او ادامه میدهد: با وجود نفوذ بخشی از بارشها در خاک، کاهش بلندمدت نزولات آسمانی و برداشت بالای آب برای کشاورزی باعث شده تراز آب زیرزمینی هنوز در وضعیت نگرانکننده باقی بماند. باران_ ولو کوتاه و مقطعی_ برای مردمی که سالها با خشکسالی دست و پنجه نرم میکنند پیام امید است اما این امید اگر با مدیریت علمی منابع آب همراه نشود، خیلی زود جای خود را به ناامیدی میدهد.
انباشت خشکسالی
با اتکا به گزارشها و برآوردهای رسمی و کارشناسی میتوان چند واقعیت آماری کلان را درباره سال آبی ۱۴۰۴ در سیستان و بلوچستان ترسیم کرد. اول اینکه کاهش بارشها در مقیاس کشوری مثل دیگر مناطق گریبان این منطقه را هم گرفته است. موضوع بعدی این است که سیستان و بلوچستان در صدر استانهای کمبارش قرار گرفته بهگونهای که برخی ایستگاهها، کمترین میزان ثبتشده نیمقرن اخیر را گزارش کردهاند.
نقشههای خشکسالی ملی، شرق و جنوب شرق کشور از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و بخشهایی از هرمزگان را در حوزه خشکسالی شدید تا بسیار شدید نشان میدهند. یعنی وضعیت صرفا کمبارشی نیست بلکه خشکسالی انباشته و مزمن است. منصوره داقبری کارشناس محیط زیست معتقد است: وقتی میگوییم سال ۱۴۰۴ یکی از کمبارشترین سالهای نیمقرن اخیر بوده یعنی علاوه بر کاهش بارندگی سال جاری، اثرات خشکسالی سالهای قبل هم روی هم انباشته شده است.
او ادامه میدهد: برای استانی مثل سیستان و بلوچستان این یعنی فرونشست زمین، افت بیشتر سطح آب زیرزمینی و دشوارتر شدن تأمین آب شرب و کشاورزی. در چنین شرایطی_ حتی اگر یک سال بارش به حد نرمال برسد_ کافی نیست. ما حداقل به چند سال متوالی بارش نزدیک به میانگین یا بالاتر از آن نیاز داریم تا بخشی از کسری مخازن جبران شود.
داقبری تصریح میکند: تالابهای هامون بهعنوان نماد آبی سیستان، آینه وضعیت کلی منابع آب در شمال استان محسوب میشوند. هر بار که خبر از آبگیری مجدد بخشهایی از هامون منتشر میشود، امید به بازگشت پرندگان مهاجر، احیای صید و صیادی و کاهش گرد و غبار زنده میشود اما بارشهای ۱۴۰۴ هم نتوانستند سرنوشت این تالاب را دگرگون کنند.
این کارشناس محیط زیست توضیح میدهد: آنچه در رسانهها بهعنوان آبگیری هامون مطرح میشود، در بسیاری موارد حضور مقطعی آب در بخشی از بستر تالاب است، نه احیای پایدار. تا زمانی که رژیم جریان هیرمند از سمت افغانستان تثبیت نشود و بارشها در چند سال پیاپی بهبود نیابد، هر بارش تنها یک مسکن موقت است.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
گفت و گو
