رواج مقتل‌نویسی میان اهل سنت

سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی سال ۱۲۹۳ شمسی در تبریز متولد شدودرحوزه علمیه قم از محضر بزرگانی چون حضرات آیات خوانساری، بروجردی، گلپایگانی و امام خمینی (ره)کسب فیض کرد.وی نقش ویژه‌ای در جنبش مردم تبریز و نهضت امام خمینی(ره) علیه رژیم پهلوی داشت و ساواک از وی با عنوان خمینی آذربایجان یاد می‌کرد. او سرانجام در ۱۰ آبان ۱۳۵۸ مصادف با عید قربان، توسط گروهک فرقان به شهادت رسید تا از وی به عنوان اولین شهید محراب یاد شود.
     
مقتل‌خوانی در میان حنفیان تاجیکستان
به گزارش ایبنا، در این نشست محمدکاظم رحمتی عضو هیات علمی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی با اشاره به این نکته که زنده نگاه داشتن واقعه عاشورا در میان شیعیان یک واجب دینی در طول تاریخ برشمرده می‌شود، گفت: ثبت وقایع تاریخی عاشورا در طول تاریخ و در منابع مکتوب همواره به عنوان موضوع مورد بحث میان مسلمانان بوده است؛ به طوری که غیرشیعیان نیز به این موضوع توجه داشته‌‎اند و در آیین و منابع غیرشیعی مشهود است.رحمتی با اشاره به سنت مقتل‌خوانی در میان حنفیان تاجیکستان اظهار کرد: این سنت که در محیط غیرشیعی رواج داشته و تا امروز حفظ شده، نشان از توجه به واقعه عاشورا در میان غیرشیعیان دارد؛ همان‌گونه که در سنت مجلس‌خوانی در خراسان دیده می‌شود که سلیمان بن داود سقسینی در قرن ششم کتابی با عنوان زهره الریاض و نزهه القلوب المراض به سبک مجلس‌گویی در خراسان نگاشته شده است.وی با اشاره به برگزاری مراسم مقتل‌خوانی در ایام عاشورا توسط ابن جوزی، فقیه مشهور حنفی اظهار کرد: توجه به سنت‌های عملی میان شیعیان و غیرشیعیان پیشینه‌ای تاریخی دارد و پدیده‌ای قابل مشاهده است که در جهان اسلام از گذشته بوده است.
     
نقد شهید قاضی بر مقتل‌های غیرمعتبر 
این عضوهیات علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی درتشریح چگونگی تألیف کتاب«تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)» اظهار داشت: این کتاب از پرسش و پاسخ میرزا علی جناب‌زاده در یادداشت مکتوبی با قاضی طباطبایی درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء تألیف گردید و باعث شد نویسنده با طرح مسائل متعدد و روحیه‌ای نقاد به این موضوع بپردازد. مؤلف این کتاب مقتل‌نویسی‌های معاصر دوران خود همچون کتاب مصائب المعصومین اثر عبدالخالق یزدی را با توجه به گرایش‎های عبدالخالق یزدی به جریان شیخیه مورد نقد قرار می‌دهد و این مقتل را غیرمعتبر و ضعیف معرفی می‌کند یا از کتاب ناسخ‌التواریخ به عنوان کتاب درباری یاد می‌کند که البته با توجه به دقت نظرهای قاضی طباطبایی توجه به این مسائل جای تأمل دارد.رحمتی دقت در منابع و مراجعه به نسخه‌های خطی را از جمله ویژگی‌های اثر قاضی طباطبایی برشمرد و گفت: توجه قاضی طباطبایی به نسخ خطی، اطلاعات در مورد معاصران دوران خود و تراجم‌نگاری و شرح حال نویسی، دانش گسترده وی و دامنه توجه به منابع از جمله ویژگی‌های این عالم برجسته است که در کتاب تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید‌الشهداء (ع) از آنها بهره گرفته است.
     
مسأله محور بودن کتاب 
محمد اسفندیاری، پژوهشگر مطالعات دینی در ادامه این نشست با بیان این‌که موضوع اصلی این کتاب در مورد حضور اسیران اهل بیت در چهلمین روز شهادت حضرت سیدالشهداء در کربلا یا حضور آنان در سال بعد است، گفت: در این موضوع دو قول وجود دارد، قولی از جانب سیدبن طاووس که حضور اسیران اهل بیت در این روز را رد می‌کند و قول دیگر مربوط به قاضی طباطبایی است که به حضور اسیران اهل بیت در روز اربعین اشاره دارد.وی ادامه داد: از میان ویژگی‌های متعدد کتاب چهار ویژگی قابل تأمل است که اولین ویژگی آن می‌توان به مسأله محور بودن کتاب در مقابل موضوع محور بودن منابع دیگر اشاره کرد که با توجه به این‌که تقریبا ۶۰۰۰ کتاب به زبان‌های فارسی به عربی در مورد امام حسین (ع) وجود دارد اغلب این منابع موضوع محور هستند و به ولادت تا شهادت یا قیام تا شهادت آن حضرت پرداخته‌اند.وی ادامه داد: وجود اطلاعات و مطالب قابل توجه بسیار در این کتاب دیگر ویژگی آن است اما در کنار این محاسن نثر ضعیف کتاب و هندسه نامناسب آن را می‌توان از معایب آن دانست که با وجود هوشمندی و تلاش نویسنده در مدیریت معلومات و اطلاعات گسترده موفق عمل نشده است. تعارض تاریخ و کلام مشکل دیگر این کتاب است و تا زمانی که تعارض کلام و تاریخ حل نشود مسائل راه حلی نمی‌یابند و در نتیجه مورخان باید در عرصه تاریخ عقیده را تعلیق کنند چون در غیر این‌صورت تاریخ نگاشته شده تاریخ تئولوژیک و خادم کلام خواهد بود.