ایران، برنده رقابت کریدوری

براساس پیش‌بینی محققان سازمان ملل در زمینه حمل و نقل بین‌المللی، حدود نیمی از حمل و نقل جهان میان خاور‌ دور با سایر نقاط دنیا از این موقعیت مهم و استراتژیک انجام می‌شود. بنا بر نظر کارشناسان سازمان ملل از مجموع سه کریدور حمل و نقل جهانی، دو کریدور از ایران می‌گذرد و چابهار، نقطه عبور جنوبی‌ترین کریدور شرقی ـ غربی جهان است که از «دروازه ابریشم» در چین آغاز و پس از گذر از سرزمین آسیای جنوب‌شرقی، وارد هندوستان شده و با پوشش مهم‌ترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن‌قاسم به چابهار می‌رسد. بندر‌چابهار یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان است که به علت نزدیکی به کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و آسیای میانه، موقعیت مناسبی برای ترانزیت کالا دارد و نقش مهمی در کریدور شمال  - جنوب، ایفا می‌کند.این بندر ارزشمند در مسیر ترانزیتی شرق - غرب قرار گرفته و تأثیرات مختلف اقتصادی و جغرافیایی در زمینه ترانزیت و ترانشیب دارد و از همین‌رو از دیرباز به‌دلیل استقرار در کنار دریای عمان، کانون داد و ستد و تجارت و دریانوردی بوده است بنابراین تعجبی ندارد که قرارداد۱۰ساله ایران وهند برای توسعه بندر چابهار که ظرفیت بسیار زیادی برای توسعه و پیشرفت دارد، تا این حد زیر ذره‌بین قرارداشته باشد وحتی سنگ‌اندازی‌هایی برای عدم انعقاد این قرارداد صورت گیردامااین قراردادکه ارزشی بیش از۳۷۰میلیون دلاردارد،بالاخره پس ازفراز و نشیب‌های متعدد با هدف تجهیز و بهره‌برداری ازپایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهاربه امضارسیده ومقرر شد شرکت «ایندیا پورت گلوبال لیمیتد» ضمن سرمایه‌گذاری۱۲۰میلیون دلاری دراین بندر،۲۵۰میلیون دلار دیگر را نیز به تأمین مالی این پروژه اختصاص دهد. 
   
سنگ‌اندازی آمریکا برای توسعه بندر چابهار
سال ۲۰۱۶ که دهلی نو، تهران و کابل توافقنامه سه‌جانبه‌ای را برای توسعه بندر چابهار امضا کردند، آمریکا ‌ این بندر را از رژیم تحریم‌های خود علیه ایران مستثنی کرده بود‌؛ وزارت ‌‌خارجه آمریکا در آن زمان گفته بود که این استراتژی بر حمایت از توسعه اقتصادی افغانستان و «مشارکت نزدیک» با هند تاکید دارد؛ این توافق حتی زمانی که آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یا توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸ خارج شد و تحریم‌های تازه‌ای را علیه ایران اعلام کرد که منجر به توقف کامل خرید نفت خام ایران توسط هند شد، واشنگتن توسعه بندر چابهار را از تحریم‌های در چارچوب سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران، مستثنی کرد اما به نظر می‌رسد، تغییرات ژئوپلیتیک منطقه و جهان طی دو سال اخیر(‌پس از جنگ بین روسیه و اوکراین و جنگ غزه) باعث شده تا کاخ سفید، سیاست خود را نسبت به معافیت تحریمی بندر‌چابهار تغییر دهد. 

‌ودانت پاتل، معاون سخنگوی 
وزارت‌‌خارجه آمریکا پس از امضای قرارداد توسعه بندر چابهار بین ایران و هند در روز دوشنبه، در پاسخ به سؤالی در یک نشست خبری عادی در وزارت‌ خارجه آمریکا درباره این قرارداد گفت که تحریم‌های آمریکا علیه ایران «به قوت خود باقی است و ما به اجرای آنها ادامه خواهیم داد.»پاتل افزود که آمریکا تاکید کرده است که «هر نهاد و هر کسی که به معامله تجاری با ایران فکر می‌کند، باید از خطر بالقوه تحریم‌ها آگاه باشد.» وزیر خارجه هند نیز در واکنش به اظهارات آمریکایی‌ها گفت: «من برخی از اظهارات بیان شده را دیدم اما فکر می‌کنم مسأله برقراری ارتباط، متقاعد کردن و درک افراد است تا به این نتیجه برسند که این قرارداد به نفع همه است. من فکر می‌کنم نباید دید محدودی نسبت به آن وجود داشته باشد. نظر آمریکایی‌ها در گذشته اینچنین نبوده است. اگر به نگرش خود واشنگتن نسبت به بندر چابهار نگاه کنید، معترف بوده است که چابهار اهمیت زیادی دارد؛ ما روی این مسأله کار خواهیم کرد.» موضعی که هند مقهور آن نشده است و با بررسی منافع ملی و منطقه‌ای خود و سایر شرکای اقتصادی در این مسیر قدم گذاشته است. بدون تردید روابط میان ایران وهند پس ازامضای این قرارداد۱۰ساله وارد فاز جدیدی شده و منجر به توسعه مبادلات تجاری می‌شود ومنافع زیادی رانصیب طرفین می‌کند‌؛ تعبیر ‌اتل بیهاری وجپایی‌، نخست وزیر سابق هند که می‌گوید: شما می‌توانید دوستان خود راعوض کنید اماهمسایگان‌تان رانه؛ گویای وضعیت کنونی هندی‌ها برای حضور در این توافق و اولویت دادن آنها به حفظ روابط صمیمی با همسایگان است تا به استقرار صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز در منطقه شرق آسیا کمک کند. 
   
منافع قرارداد چابهار در رسانه‌های جهانی
پروژه چابهار دستیابی به فرصت‌های اقتصادی در منطقه و بازارهای آسیای میانه را برای هند ایجاد خواهد کرد. هند همچنین از این راه می‌تواند به بازار افغانستان و تجارت با این کشور دست‌یابد. این پروژه همچنین به کاهش هزینه‌های حمل و نقل، واردات نفت خام، اوره و خشکبار با قیمتی بسیار کمتر کمک می‌کند. قرارداد چابهار برای ایران، معامله دو سر برد است که فرصت داشتن تجارت منطقه‌ای و به دست‌آوردن بازارهای پرسود را برای منابع طبیعی این کشور فراهم می‌کند. این پروژه همچنین موجب جذب سرمایه از کشورهای دیگر به ایران و ارتقا‌دهنده نقش ایران در منطقه به‌عنوان یک بازیگر کلیدی است. به علاوه، بندر چابهار موجب ایجاد شغل بیشتر برای جوانان ایرانی می‌شود. تشریک‌مساعی دو کشور در عملیاتی کردن اهداف موافقت‌نامه بین‌المللی حمل و نقل در کریدورشمال - جنوب، موافقت‌نامه ترانزیتی سه‌جانبه ایران، هند و افغانستان با محوریت بندر چابهار و توسعه همکاری‌های ترانزیتی و حمل و نقل چند‌وجهی بین ایران و هند در منطقه آسیای مرکزی در چارچوب اهداف همکاری‌های راهبردی هند و آسیای میانه از دیگر منافع این قرارداد در منطقه است که کمک شایانی به تقویت و تسهیل همکاری‌های ترانزیتی هند و افغانستان‌ازطریق ایران،توسعه محورشرق وسواحل مکران،توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایران،هندوروسیه برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک در تکمیل زیربنا‌های منطقه‌ای حمل و نقل و ترانزیت می‌کند. ارزیابی قرارداد ۱۰ساله ایران و هند بازتاب گسترده‌ای نیز در رسانه‌ها داشت. رویترز در این باره نوشت: وزیر کشتیرانی هند، «قرارداد حیاتی» را با ایران امضا کرد که اجاره طولانی‌مدت بندر چابهار را به هند می‌دهد. هند در نظر دارد بندر چابهار را به یک مرکز ترانزیتی تحت کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال - جنوب (‌INSTC) برای دسترسی به کشور‌های CIS تبدیل کند. هند خواهان صرفه‌جویی در جابه‌جایی بار با آسیای مرکزی است و بندر چابهار به‌عنوان یک مرکز ترانزیت تجاری برای منطقه عمل می‌کند. بلومبرگ نیز در گزارشی کوتاه به انعکاس خبر امضای این توافق میان ایران و هند اشاره کرده و نوشت: امضای قرارداد ۱۰ساله هند با ایران برای توسعه بندر چابهار موجب هموار شدن زمینه سرمایه‌گذاری‌های مهم‌تر خواهد شد. انتظار می‌رود که توافق جدید، راه را برای سرمایه‌گذاری‌های مهم‌تر در بندر هموار ‌کند؛ چیزی که سوبرامانیام جایشانکار، وزیر‌ خارجه هند نیز در کنفرانسی که در بمبئی برگزار شد، از آن سخن گفته است.توسعه بندر چابهار و ایفای نقش ویژه ایران در حوزه ترانزیت، کشورمان را به یکی از اصلی‌ترین بازیگران تجارت بین‌الملل در منطقه تبدیل می‌کند؛ موضوعی که آمریکا و رژیم صهیونیستی با انواع و اقسام ترفندها درصدد به حاشیه بردن ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری ایران بودند تا به‌ این ترتیب مانع توسعه و نقش‌آفرینی ایران شوند‌؛ مسأله‌ای که مثل پروژه‌های خرابکارانه دیگر، محکوم به شکست شده و نقش ایران در نظم جدید منطقه‌ای را تقویت کرد. 

تمایل ۲۰ ساله هند برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار
حدود دو دهه از تمایل هند به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار می‌گذرد تا آن‌که در سال ۲۰۱۶ همزمان با اجرای برجام در سفر نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان به تهران، توافق سه‌جانبه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی میان سه کشور امضا‌ و هندوستان متعهد به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار شد. البته انتظار می‌رفت هند علاوه بر این بندر، در خط آهن چابهار و زاهدان و پس از آن تا مرز سرخس و ترکمنستان نقش‌آفرینی کند. همان زمان هند اعلام کرد قصد دارد ۲۰ میلیون دلار در توسعه زیر‌ساخت‌های راه‌آهن چابهار - زاهدان سرمایه‌گذاری کند. این خط‌آهن بخشی از کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب INTC است که شهر مومبای هند را به سنت‌پطرزبورگ روسیه متصل می‌کند اما با وجود اهمیت استراتژیک بندر چابهار به‌عنوان دروازه ورودی هند به افغانستان، آسیای مرکزی و کشورهای مشترک‌المنافع در طول چهار سال گذشته و با وجود کسب مجوز از آمریکایی‌ها، پیشرفت نامحسوسی در توسعه این بندر داشته است. اخیرا به واسطه تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای شاهد تحرکاتی از سوی هند و ازبکستان در نشست‌ها، موضوع سرمایه‌گذاری هند در منطقه چابهار و نوار ساحلی مکران طی دو دهه گذشته همواره مطرح بوده است اما هیچ‌گاه به مرحله اجرایی نرسید. در سال ۹۵ بود که قرار ایران با هند برای توسعه بندر شهید بهشتی چابهار در دستور کار دولت وقت قرار گرفت؛ پروژه‌ای که بنا داشت با تجهیز فعالیت‌های دریایی و بندری چابهار به افغانستان و هند امکان دهد تجارت دریایی خود را ارزان‌تر، گسترده‌تر و امن‌تر کرده و بتوانند مراودات دریایی خود را از سایه پاکستان و دو بندر فعال آن در اقیانوس هند خارج کنند و از طرفی هدف ایران از توسعه بندر چابهار، توسعه سواحل مکران و محور شرق و بهره‌مندی مردم کشور از مواهب دریا و همچنین بهبود پیوندهای منطقه با کشورهای منطقه بود اما همزمان با آغاز تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران در سال ۱۳۹۷، هند از ایفای تعهدات خود مبنی بر سرمایه‌گذاری به منظور توسعه این منطقه سر باز زد؛ مسأله‌ای که ‌سوبرا مانیام جایشانکار، وزیر خارجه هند در اظهارات اخیرش به آن گریزی زده و با ذکر این نکته که آمریکا در گذشته بر اهمیت چابهار صحه گذاشته، تاکید کرد که نباید در این موضوع «تنگ‌نظر» بود و هند تلاش خواهد کرد که واشنگتن چشم‌انداز بزرگ‌تری را در این قرارداد در نظر بگیرد.