«سنجرخان»؛ ادای دین به قهرمانان ملی گمنام

نگاهی به کارنامه تلویزیون در چند دهه اخیر نشان می‌دهد که این رسانه تصویری، آثار نمایشی به‌نسبت پرتعداد و قابل‌اعتنایی را با محوریت یا با نگاهی به زندگی این قهرمانان در قالب‌های مختلف از جمله سریال و تله‌فیلم تولید و در معرض دید مخاطبان خود قرار داده است. تمرکز اصلی سریال‌هایی مانند دلیران تنگستان، کوچک جنگلی، امیرکبیر، مدرس، شوق پرواز و... بر قهرمانان ملی در گذشته و حال بوده است.
   
یک تیر و دو نشان
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی صداوسیما، یکی از سریال‌هایی که اخیرا از شبکه یک سیما پخش می‌شود، «سنجرخان» به کارگردانی محمدحسین لطیفی و با نقش‌آفرینی بازیگرانی از جمله فرشید گویلی، محمود پاک‌نیت، پیام دهکردی، قطب‌الدین صادقی، احمد نجفی، جلیل فرجاد، علی اوسیوند و... است؛ سریالی که بر اساس زندگی و سیر مبارزاتی سنجرخان وزیری مشهور به سردار اکرم، یکی از قهرمانان کُرد و مبارزان راه آزادی و استقلال ایران ساخته شده است.

اول، یکی از قهرمانان و فرزندان برومند ایران‌زمین که مورد غفلت تاریخ‌نگاران قرار گرفته، به شکل جالب و هنرمندانه به مردم ایران و به‌ویژه نسل جوان معرفی شده است؛ آن‌هم در قالب جذاب یک سریال ۲۶قسمتی. به تعبیری دیگر، بیننده تلویزیون در عین حال که یک سریال سرگرم‌کننده را به تماشا می‌نشیند و بخشی از اوقات فراغتش را پر می‌کند، با زندگی و سیر مبارزاتی یکی از قهرمانان تاریخ معاصر ایران نیز آشنا می‌شود. باز به تعبیری عامیانه، با یک تیر دو نشان زده شده است.

دوم، در سریال محمدحسین لطیفی به یکی از قهرمانان کُرد ایرانی پرداخته شده که در جای خود بسیار حائز اهمیت است. شاید در سریال‌های تلویزیونی کمتر بتوان اثری را یافت که به‌طور خاص و مشخص بر یکی از برومندان و اسطوره‌های متعلق به کردستان متمرکز شده باشد. سرزمین ایران از اقوام مختلف تشکیل شده و طبیعتا هویت، ارزش‌ها، آداب و رسوم هر یک از این اقوام باید در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان رسانه‌ملی بازتاب و انعکاس داشته باشد. این قاعده در مورد آثار نمایشی و سریال‌های تلویزیونی نیز مصداق دارد و زندگی قهرمانان و اسطوره‌های اقوام ایرانی می‌تواند دستمایه ساخت مجموعه‌های نمایشی جذاب و پرمخاطب قرار گیرد؛ اتفاقی که در سریال سنجرخان رخ داده و یک اثر نمایشی با محوریت زندگی قهرمان و آزادیخواه کُرد تولید شده و روی آنتن رفته است. تورق کتاب تاریخ ایران نشان می‌دهد که کردها حق بزرگی بر این سرزمین دارند و برای سربلندی‌اش از جان و دل مایه گذاشته‌اند.

سوم، اگر بر مبنای تعبیر بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، صداوسیما را به مثابه یک دانشگاه بدانیم، آن‌گاه یکی از رسالت‌ها و ماموریت‌های این رسانه جامع و فراگیر، معرفی قهرمانان ملی است که مورد غفلت مورخان قرار گرفته‌ و تاریخ در حق آنها کم‌لطفی کرده است. به عبارت دیگر، رسانه‌ملی در اینجا به‌نوعی درصدد جبران کم‌کاری تاریخ‌نگاران برمی‌آید و به اسطوره‌هایی ادای دین می‌کند که برای ایران جان‌فشانی کرده‌اند، اما نام و نشانی از آنها در تاریخ کشور نیست و آنچنان که شایسته است برای مردمانش شناخته‌شده نیستند.

چهارم، برخی مقاطع تاریخ ایران‌زمین چه از نوع معاصرش و چه مربوط به سده‌های دور، مورد غفلت واقع شده‌اند. برای مثال، در سریال‌های تلویزیونی پرداختن به سال‌های آخر سلطنت احمدشاه و در پیوند با آن، پایان دودمان قاجار، بیشترین تمرکز بر کودتای رضاخانی و روی کار آمدن پهلوی‌ها بوده است. عمده توجه نویسندگان و کارگردانان نیز معطوف به شخصیت‌هایی مانند میرزا کوچک‌خان جنگلی، سیدحسن مدرس و اتفاقات رخ‌داده در گیلان و مرکز ایران بوده است. این در حالی است که در همین مقطع تاریخی، در سایر مناطق ایران نیز اتفاقات بسیار مهم و تاثیرگذاری در حال وقوع بوده و شخصیت‌های ماندگار و شاخصی متعلق به این خطه‌ها در رخدادهای آن دوران نقش‌آفرینی داشته‌اند. سریال سنجرخان دقیقا روی یکی از این مقاطع کمتر پرداخته‌شده تاریخی و قهرمانی تاثیرگذار اما گمنام در این برهه زمانی دست گذاشته و نگاهی دراماتیک به این مقطع و شخصیت داشته که بی‌گمان فرآیندی قابل تقدیر به‌شمار می‌رود و حائز ارزش‌گذاری است.
   
ناشناخته اما توانمند
همه مواردی که به‌اختصار به آنها پرداخته شد، می‌تواند امتیازی برای سریال سنجرخان باشد. محمدحسین لطیفی کارگردان شناخته‌شده و آزمون پس‌داده‌ای است که اتفاقا کوشیده تمامی ژانرها را تجربه کند. او با فیلم «روز سوم» یکی از آثار درخشان ژانر دفاع‌مقدس را ساخته، با «دودکش» ژانر کمدی را آزموده، با «همسایه‌ها» در ژانر اجتماعی کار کرده و با«صاحبدلان» یک سریال عرفانی ــ معنوی شاخص را از خود به یادگار گذاشته است. لطیفی حتی با «خوابگاه دختران» سری هم به ژانر دلهره و وحشت زده و یک فیلم ترسناک قابل قبول البته در سطح سینمای ایران ساخته است.این کارگردان کارکشته حالا با سریال سنجرخان ژانر تاریخی را هم تجربه کرده و تا به اینجای کار نشان داده که در این ژانر هم از توانایی‌هایی قابل‌تأمل برخوردار است. لطیفی در کنشی هوشمندانه نقش اول سریالش را به یک بازیگر ناشناخته اما توانا سپرده تا مخاطب با قهرمان داستانش هیچ‌گونه سابقه و آشنایی ذهنی نداشته باشد و بتواند نهایت ارتباط و همدلی را با اوبرقرار ونیزهمذات‌پنداری کند.فرشید گویلی که ایفای نقش سنجرخان را بر عهده دارد، بازیگری با سبقه تئاتری و البته باسواد است که مخاطب عام شناخت چندانی از او ندارد و همین موضوع شاید قهرمان سریال لطیفی را برای بیننده باورپذیرتر و ملموس‌تر کند.ساخت سریال‌هایی که قصه‌شان بر اساس زندگی شخصیت‌های تاریخی حقیقی است، سوای دشواری‌های معمول یک اثر تاریخی، مشکلات دیگری هم دارد. مخاطب با یک جست‌وجوی ساده می‌تواند از داستان زندگی قهرمان سریال و فرجام کارش اطلاع حاصل کند و در نتیجه، نویسنده و کارگردان فاکتور غافلگیری را تا حدود زیادی از دست می‌دهند. عاملی مهم که می‌تواند یک سریال تاریخی با شخصیت‌های واقعی و حقیقی را برای مخاطب جذاب کند، هنر نویسنده و کارگردان در دراماتیزه‌کردن قصه است. از سوی دیگر، طراحی و خلق قصه‌های فرعی و شخصیت‌های حتی خیالی به موازات داستان اصلی و شخصیت‌های محوری در سریال‌های تاریخی است که می‌تواند این آثار را در چشم مخاطب جذاب و تماشایی کند.