کوهی از کتاب،۵برابر قله دماوند

همیشه این سؤال که آیا آمارهایی که جسته و گریخته درباره کتاب‌های محبوب و نویسندگان پرفروش منتشر می‌شود، چقدر قابل ارجاع و تحلیل است، بی پاسخ مانده است اما اخیراً تلاش‌هایی برای ایجاد شفافیت در بازار کتاب ایران صورت گرفته که در این گزارش قصد داریم به آنها بپردازیم. تاکنون اطلاعات تولید مانند عنوان، شمارگان، قیمت و تعداد چاپ، مرجع اصلی تحلیل بازار کتاب بود. این اطلاعات براساس وصول کتاب‌ها در بانک اطلاعات خانه کتاب ثبت می‌شد. در این بانک اطلاعات مربوط به بیش از یک میلیون و ۷۰۰هزارعنوان کتاب اعم ازچاپ نخست و چاپ مجدد از دهه ۱۳۴۰ ثبت شده است ولی این اطلاعات تنها به بخش تولید کتاب یعنی عملکرد ناشران می‌پرداخت و طرف دیگر بازار نشر یعنی مخاطب در آن دیده نشده بود. برای به دست آوردن اطلاعات مربوط به فروش، خانه کتاب در مقاطعی مانند فروش‌های فصلی دست به تهیه برخی آمارها می‌زد اما این آمارها نمایه دقیقی از بازار و فروش به دست نمی‌داد چرا که اساس به دست آوردن این آمار براساس خوداظهاری ناشران بود، نه آماری که به صورت مستقیم از بانک اطلاعات به دست بیاید به همین دلیل در سه دوره آخر منتشر نشد.

تولد تکتا 
 دقیق‌ترین اطلاعات موجود درباره بازار کتاب و رفتار مخاطب، از سامانه به دست می‌آید که به فروش مجازی کتاب اختصاص دارد و در صفحه اصلی سایت خانه کتاب با عنوان «بازار کتاب» مشخص است. این اطلاعات به کل کشور مربوط است و همه آثار منتشر شده در آن وجود دارد، به همین دلیل جامعیت لازم برای مرجعیت تحلیلی را داراست. دکتر سیاوش صلواتیان، عضو هیأت علمی‌دانشگاه صدا و سیما با داده‌کاوی این آمار در مجموعه‌ای آماری به نام «تکتا، تصویرکتاب ایران» نخستین بسته اطلاعاتی تحلیلی را درباره بازار کتاب ایران براساس داده‌های به دست آمده از نمایشگاه مجازی کتاب به صورت عمومی‌منتشر کرده است. اگرچه آنچه ارائه شده است، نسخه تفصیلی تکتا نیست ولی همان چیزی هم که منتشر شده است حاوی انتشارات جالبی است که تصویری روشن از بازار کتاب ایران را براساس داده‌هایی از رفتار دو سر بازارکتاب، یعنی تولیدکننده و مصرف‌کننده به دست آمده است.
 
هر ثانیه ۱۹۶ هزارتومان خرید
تکتا در نخستین شماره همراه با پاسخ به این پرسش که «چرا گزارش این رویداد با اهمیت است؟» در چهار فصل با عناوین «داستانک نمایشگاه مجازی کتاب۱۴۰۲»، «تحلیل رفتار کتاب‌دوستان»، «ناشران وکتابفروشی‌ها» و «درباره بسته‌های ارسالی» تنظیم شده است.این گزارش داده از کلان‌داده‌هایی تشکیل شده است که اولاً امکان مداخله انسان در آن نیست به همین دلیل قابل اعتماد است، ثانیاً به صورت مستقیم از رفتار خریداران تهیه شده است، ثالثاً تصویری کشوری و ملی از رفتار همه مردم کشور به دست می‌دهد و رابعاً به دلیل اینکه جایگاه خرید مجازی در رفتار خرید مشتریان روز به روز بیشتر می‌شود، اهمیت مضاعفی می‌یابد. 
 
بیش از ۱۸۰هزار خریدار
تعداد مشتریان ۱۸۰هزار و ۳۲۸ نفر در طول مدت نمایشگاه ۱۱روز در سامانه مجازی خرید کرده‌اند در چهاردوره نمایشگاه مجازی در سال۹۹ که هنوز زیرساخت‌ها فراهم نبود وبه دلیل همه‌گیری بیماری کرونا وتعطیلی نمایشگاه حضوری، اجباری فوری در برگزاری نمایشگاه مجازی به وجود آمده بود، بیش از ۱۶۱هزارنفر از نمایشگاه مجازی خرید کردند. در سال بعد یعنی سال۱۴۰۰ که هنوز نمایشگاه حضوری تعطیل بود اما مقداری از ایرادات زیرساختی اصلاح شده بود، خریداران نمایشگاه رشد محسوسی کردند و به بیش از ۱۸۰هزارنفر رسیدند. سومین نمایشگاه درسال۱۴۰۱ در فاصله زمانی نزدیکی به نمایشگاه مجازی قبلی و همزمان با نمایشگاه حضوری برگزار شد و به دلیل برگزاری نمایشگاه بعد از دو سال تعطیلی، عطش مخاطبان برای خرید حضوری باعث شد شاهد افت در فروش نمایشگاه مجازی باشیم که به ۱۷۶هزار نفر رسیدند اما در چهارمین دوره یعنی نمایشگاه چهارم، شاهد رشد دوباره خرید مجازی هستیم که رکوردی در این چهاردوره محسوب می‌شود. از سوی دیگر هرکدام از خریداران نمایشگاه مجازی به صورت متوسط ۷جلد کتاب از این نمایشگاه سفارش داده‌‌اند.
 
رکورد فروش کتاب
از نظر تعداد نسخه فروخته شده، تعداد یک میلیون و ۳۹۶ هزار و ۷۲۴ نسخه کتاب در یازده روز برگزاری نمایشگاه در اردیبهشت امسال به فروش رفت که از هر سه دوره قبلی نمایشگاه مجازی بیشتر است. جالب است بدانید اگر این کتاب‌ها هرکدام ۱۸۰ صفحه باشند و روی کاغذ ۸۰ گرمی‌منتشر شده باشند، ارتفاع این تعداد کتاب روی هم کوهی از کتاب به ارتفاعی حدود ۵برابر قله دماوند را تشکیل خواهند داد! اما ناشران نیز دوره اخیر نمایشگاه را بیشتر از قبل جدی گرفته‌اند. در دوره اول نمایشگاه بیش از ۱۶۳هزار عنوان، در دوره دوم بیش از ۱۹۷هزار عنوان، در دوره سوم بیش از ۲۱۷ هزار عنوان و در دوره چهارم بیش از ۲۶۳ هزار عنوان کتاب در نمایشگاه مجازی از سوی ناشران عرضه شده است که رشد ۲۳ درصدی را نسبت به دوره‌های پیشین نشان می‌دهد. از نظر ارزش فروش، در نمایشگاه امسال و دربخش حضوری شاهد فروش بیش از ۴۰۰ میلیون تومان کتاب در طول یازده روز بودیم. درهمین مدت دربخش حضوری ارزش کتاب‌های فروخته شده حدود ۱۷۰میلیارد تومان بوده است یعنی به طور تقریبی از هر سه کتاب فروخته شده در نمایشگاه، یک کتاب از بخش مجازی به فروش رفته و به عبارت دیگر در طول برگزاری نمایشگاه به طور میانگین در هر ثانیه، بیش از ۱۹۶هزار تومان خرید صورت گرفته است.از نظر سهم در خرید کتاب استان‌های تهران، قم، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان بیشترین خرید را از نمایشگاه کتاب مجازی صورت داده‌اند و بیش از ۶۱درصد کل خرید کتاب به این پنج استان اختصاص داشته است. داده‌های «تکتا» از این حکایت دارد که سبد خرید آقایان پرکتاب‌تر و سبد خرید بانوان بِه‌گزین‌تر است. آقایان ۵۹درصد و خانم‌ها ۴۱درصد خریداران کتاب را تشکیل داده‌اند و جالب این است که آقایان تعداد نسخه‌های بیشتری نسبت به خانم‌ها خریده‌اند (مردان حدود ۸۷۰ هزار نسخه و زنان حدود ۵۰۰ هزار نسخه). همچنین ۹۲درصد از خرید کتاب‌ها از سوی جوانان و میانسالان انجام شده است. از این رو جوانان ۲۰ تا ۴۰ سال، حدود ۷۴ درصد و میانسالان ۴۱ تا ۶۰ سال، حدود ۱۸ درصد از جمعیت خریداران را تشکیل دادند.
 
اقبال به نویسندگان مذهبی و کودک و نوجوان 
کتاب‌های «کتابخانه نیمه‌شب»، «مهارت‌های زندگی»، «ستاره‌ها چیدنی نیستند»، «خاتون و قوماندان»، «تکه‌هایی از یک کل منسجم»، «حکمت جاودانه»، «کهکشان نیستی»، «ترجمه الغارات»، «تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم» و «حضرت حجت (عج)» از دیگر کتاب‌های پرمخاطب‌ نمایشگاه مجازی چهارم بودند. آثار حجت‌الاسلام والمسلمین محسن عباسی ولدی ۸ هزار و ۸۱۱ نسخه‌ به فروش رفته و او رکورددار پرمخاطب‌ترین پدیدآور است و پس از آن مهدی میرکیایی، علی صفائی حائری، مرتضی مطهری، سیدعلی خامنه‌ای، غلامرضا حیدری ابهری، کلر ژوبرت، سید محمدحسین راجی، محمدرضا حدادپور جهرمی، مت‌هیگ، فئودور داستایفسکی، عبدالله جوادی آملی، ناصر کشاورز، حسین فتاحی و مژگان شیخی در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. ادبیات با ۵۰.۱۵ درصد و فروش ۲۱۲هزار و ۲۵۹ نسخه کتاب، دین با ۵۷.۱۳درصد و فروش ۱۸۵هزار و ۸۴۵ نسخه کتاب و علوم اجتماعی با ۹۵.۱۲درصد و فروش ۱۷۷هزار و ۳۲۰ نسخه کتاب، رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

پرفروش‌ترین نویسنده نمایشگاه کیست؟
آمارهای ارائه شده تکتا، یک نام جدید را به دوستداران کتاب معرفی کرد: محسن عباسی ولدی که عنوان پرفروش‌ترین نویسنده نمایشگاه مجازی را به خود اختصاص داد اما این نویسنده کیست و آثارش کدامند؟ حجت‌الاسلام محسن عباسی ولدی در ۱۳۵۵ و در تهران متولد شد. ولدی تحصیلات کلاسیک خود را با تحصیل در رشته ریاضی به پایان رساند و سپس در پاییز ۱۳۷۳ تحصیل در حوزه علمیه قم را آغاز کرد. محسن عباسی ولدی تحصیلات حوزی خود را تا سطح ۳ ادامه داد و با مدرک کارشناسی ارشد فقه و اصول فارغ‌التحصیل شد. وی تالیفات خود را درحوزه‌های مختلفی چون تعلیم و تربیت، ازدواج، تربیت فرزند، خانواده، سبک زندگی، ادبی و داستانی، اخلاقی و اعتقادی و…‌ به چاپ رسانده است.او علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای خود، در طول تحصیل نیز فعالیت‌های پژوهشی و تبلیغی در شهرهایی چون قم و اصفهان را درکارنامه کاری خود دارد و دوره‌های مطالعاتی اینترنتی هم برگزار می‌کند. به عبارت دیگر او تنها به نوشتن اکتفا نکرده است و با مخاطبان آثار خود ارتباط مستقیم نیز برقرار کرده و در این دوره‌ها مباحث معرفتی و اجتماعی را تدریس می‌کند.