التماس برای زنده ماندن

سال۱۴۰۱ با نوید بارش‌هایی بالاتر از حد استاندارد شروع شد. حتی سازمان جهانی هواشناسی سازمان ملل اعلام کرد که ال‌نینو در حال حاضر در جریان است و احتمال ادامه آن در نیمه دوم سال۹۰ درصد است. پدیده‌ای که بارش‌های رگباری و سیل آسایی را به همراه دارد.هر چند در ماه‌های گذشته بارش‌ها خساراتی به شهرها و روستاهای ایران وارد کرد اما ورود همین آبها به تالاب‌ها حال این اکوسیستم‌ها را بهبود بخشیده است.به گفته کارشناسان اگر برای بارش‌های ناشی از ال‌نینو برنامه درستی وجود داشته باشد می‌توان با مهار آب‌های روان و هدایت آنها به محل‌های ذخیره‌سازی، نه تنها از وقوع سیلاب‌های ویرانگر جلوگیری کرد، بلکه در جهت تامین منابع آب‌های زیر‌زمینی هم گام بزرگی برداشت.بارش‌های اخیر دل تالاب‌های ایران را خنک کرده اما این پایان ماجرا نیست و باید در ادامه با تامین حق‌آبه‌ها کاری کرد که هیچ تالابی دوباره خشک نشود. 
دکتر عبدا...محمودخانی، کارشناس محیط‌زیست در مورد وضعیت تالاب‌ها و نحوه زنده نگهداشتن آنها می‌گوید: تالاب‌ها عمدتا در انتهای حوضه‌های آبریز قرار گرفته‌اند و تغییرات شرایط اقلیمی در سال‌های اخیر در کنار برداشت بی‌رویه آب به‌ویژه در بخش کشاورزی باعث شده تا شاهد افت تراز آبی در آنها باشیم. بر این مبنا جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و تامین حقابه محیط‌زیست در کنار بارش مناسب در حوزه‌های آبریز سبب شده تا شاهد تزریق جان تازه به بعضی از تالاب‌های کشور باشیم.
این استاد دانشگاه می‌دهد: محاسبات ماهواره‌ای برای محاسبه درصد پرشدگی تالاب‌های منتخب کشور بر اساس آستانه‌گذاری از روش OTSU در تفکیک بدنه‌های آبی دریاچه و با استفاده از شاخص NDWI صورت می‌گیرد و تصاویر با معیار کمتر بودن ابرناکی از حد ۵ درصد محاسبه می‌شود. حالا نتایج محاسبات نشان می‌دهد می‌توان روزهای خوشی را برای تالاب‌ها متصور بود.
به گفته محمودخانی، سازمان محیط‌زیست نقش نظارتی خود را در این سال‌ها به خوبی ایفا نکرده و فقط نقشی نظارتی دارد نقشی که در صورت تخریب طبیعت توسط عوامل انسانی و دست‌اندازی‌های سایر ارگان‌ها در زمینه حفظ و حراست از طبیعت چندان اثر بخش و بازدارنده نیست.
     
تالاب‌ها حامی می‌خواهند
در خوزستان تالاب بین‌المللی شادگان با بیش از ۵۰۰هزار هکتار وسعت بزرگ‌ترین تالاب ثبت شده کشور در فهرست تالاب‌های بین‌المللی به شمار می‌آید.این تالاب از طریق خورهای متعدد به خلیج‌فارس متصل می‌شود که با آب‌ شیرین، لب‌شور و آب‌شور، محیطی مناسب برای زیست انواع آبزیان، پرندگان، جوندگان و حیوانات اهلی و وحشی است.در این ایام حال شادگان خوب است و می‌تواند مثل گذشته میزبان انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر از مناطق سردسیر سیبری، روسیه، آسیای میانه و مناطق داخلی ایران باشد اما فراموش نکنیم که با به پایان رسیدن سال و کاهش بارش‌ها حال روز شادگان هم خراب می‌شود. در مرکز ایران و استان اصفهان، با این‌که در بالا دست‌های گاوخونی باران خوبی باریده اما کسی نمی‌خواهد حق این تالاب را بدهد. این کار در سال‌های گذشته هم تکرار شده و در کنار استمرار خشکسالی‌، هم اینک گاوخونی کاملا خشک است.در سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱ هیچ آبی برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشد بجز حدود هشت میلیون مترمکعبی که در اسفند ۱۴۰۱ به تالاب رسید و آن‌هم زمانی اتفاق افتاد که آب برای بخش کشاورزی رهاسازی شده بود. اگر کمی به گذشته برگردیم می‌بینیم در بازی بی‌توجهی‌ها به گاوخونی، این تالاب همیشه بازنده بوده است. در سال آبی ۱۳۹۸- ۱۳۹۷ که بیش از ۲۰۰۰ میلیمتر در سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده‌رود بارندگی شد سهم تالاب گاوخونی پنج میلیون مترمکعب سیلاب بود و در سال آبی ۱۴۰۲- ۱۴۰۱ که حدود ۱۵۰۰ میلیمتر و فراتر از بارش‌های یک سال‌های آبی نرمال کوهرنگ در سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده‌رود بارش صورت گرفته سهم تالاب گاوخونی هفت میلیون مترمکعب از سرریز رودخانه شور وآب‌های بین حوضه‌ای بود. در ۳سال اخیر تنها آبی که به گاوخونی رسیده است سیلاب ناچیز هشتم مرداد سال۱۴۰۱ وسرریز رودخانه شور دهاقان به زاینده‌رود در ۲۷بهمن سال گذشته بوده و جریان کمتر از ۵۰۰ لیتر پساب فاضلاب جنوب و زهاب‌های کشاورزی تنها رطوبت بند شاخ کنار درفاصله ۱۰کیلومتری تالاب را توانسته حفظ کند.

حق‌آبه در کنار بارش‌ها
جدا از ورود آب ناشی از بارش‌ها به تالاب‌های کشور باید بگوییم که برای زنده ماندن این اکوسیستم‌ها نیاز به تامین حق‌آبه آنهاست.به عنوان مثال گاوخونی ازجمله بزرگ‌ترین تالاب‌های کشور است که به علت نرسیدن آب مورد نیازش کم‌کم در حال تبدیل شدن به کانون عظیم تولید گرد و غبار و ریزگردهاست.نتایج آخرین مطالعاتی که سال گذشته در حوضه آبریز تالاب گاوخونی انجام شده، نشان می‌دهد مقدار نرخ فرونشست گردوغبار در حوضه آبریز تالاب که سال ۱۳۹۷ به میزان ۴۶تُن در کیلومتر مربع در سال بود در مطالعات نهایی۱۴۰۱ به ۲۲۴ تُن در کیلومتر مربع در سال رسیده یعنی چیزی حدود پنج برابر شده است.پروفسور احمد جلالیان، استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه آزاداسلامی اصفهان معتقد است که تالاب می‌تواند با جریان پایدار آب در رودخانه و تأمین حقابه زیست‌محیطی ۱۷۶میلیون مترمکعبی در سال، احیا شود و درغیر این‌صورت چشمه‌های ریزگرد تالاب فعال خواهد شد که ریزگردهای بسیار سمی با ذرات بسیار ریز از نوع رس‌های اسمکتیت تولید می‌کنند که ظرفیت کاتیونی بالا دارند و می‌توانند مقدار زیادی از این فلزات سنگین را در خود جمع کنند.روند بیابان‌زایی در شرق اصفهان با شیبی تند در حال پیشروی است. از هزاران هکتار اراضی کشاورزی که بر اثر کمبود آب و شوری خاک کشت نمی‌شود تا دشت سجزی با کانون‌های فوق بحرانی گردوغبار و برهوتی که این بار از دل تالابی به وسعت ۴۷هزار هکتار پدیدار شده، حاصل نبود مدیریت منابع آبی است که محیط‌زیست فلات مرکزی را شکننده کرده است. طرح‌های بیابان‌زدایی با آن اعتبارات کم به گرد کانون‌های ریزگرد نمی‌رسد.