تراژدی یک تخریب غیراصولی

 بنا بود ساختمان مورد نظر آنها تخریب شود، اما ناگهان ورق برگشت و فشار وارده بر ساختمان مورد نظر باعث تخریب دومینووار ساختمان‌های کناری آن شد و در یک آن، حجم زیادی از آهن و مصالح بر سرکسانی آوار شد که در محل حضور داشتند.

عده‌ای با ترک به‌موقع محل جان خود را نجات دادند، اما دو پلیس نیروی انتظامی، دو مامور شهرداری و یک شهروند جان خود را از دست دادند. حادثه تلخی‌که مشابه آن صبح روز ۱۱تیر سال۸۷ در منطقه سعادت‌آباد تهران اتفاق افتاد و بر اثر ریزش یک ساختمان هفت طبقه، ۱۱ کارگرکشته شدند. پس از این حادثه، انتظار می‌رفت نهادهای مسئول نسبت به ساختمان‌سازی استاندارد و تخریب غیراصولی وسواس ویژه‌ای به خرج دهند، اما تکرار فاجعه سعادت‌آباد، خلازیر و تخریب باقیمانده متروپل نشان داد باز هم شاهد فجایعی از این دست خواهیم بود. 

۴۸ ساعت از فاجعه خلازیر می‌گذرد، فاجعه‌ای که در هر نقطه‌ای از تهران یا شهرهای دیگر ممکن است رخ دهد و خانواده یا خانواده‌هایی را عزادار کند. سراغ حمزه شکیب، رئیس نظام مهندسی ساختمان کشور رفتیم تا برای جام‌جم توضیح دهد این حادثه چرا رخ داد. او بحث خود را با ساختمان‌سازی اصولی آغاز کرده و می‌گوید: «ساختمان‌سازی در مناطق بالای شهر و حتی روستاها تابع ضوابط و قاعده‌ای است که از زمان پیدایش پروژه تا پایان عمر مفید خود ادامه دارد.»

 به اعتقاد او، انجام این کار مستلزم یک فرآیند علمی همراه با نظامات اداری است که اگر این نظامات اداری -چه در کشور ما و چه سایر نقاط دنیا - به درستی انجام نشود، نباید انتظار داشت محصول تولیدی، یک محصول استاندارد، درست و بی‌حاشیه باشد. بنابراین وقتی ساختمان یا ساختمان‌هایی در نقطه‌ای مانند پایتخت احداث می‌شود که در آن قاعده نظامات اداری و فرآیندش -چه در شهرداری و چه در سازمان نظام مهندسی- به هر دلیلی اجرایی نمی‌شود، خروجی آن محصولی است که ناگزیر هستند نسبت به آن واکنشی از خود نشان دهند. واکنش نشان داده‌شده نیز فاقد فرآیند علمی است و نتیجه آن فاجعه‌ای است که رخ داد. بنابراین علت وقوع این حادثه و بسیاری از حوادث مشابه دیگر این است که نظامات اداری، مقررات ملی ساختمان، ضوابط شهرسازی و معماری رعایت نمی‌شود.

این که چرا قاعده نظامات اداری در کشور رعایت نمی‌شود، سوال بعدی ما است:« ما بحث‌های فنی را دنبال می‌کنیم و دنبال مقصر نیستیم، چون مرجع تعیین‌کننده مقصر نیستیم. حرف ما این است که هزینه و زمانی صرف شده و عده‌ای برای ساختمان‌سازی وقت گذاشته‌اند، اما محصول تولیدی ثمری نداشته و نتیجه آن بی‌سرپرست‌شدن تعدادی خانوار و تبعات اجتماعی این اتفاق است. وظیفه ما ارائه هشدارهای فنی و نظامات اداری است و درخواست‌مان از دستگاه‌های متولی پیاده‌سازی نظامات اداری، مباحث فنی در حین ساخت، نگهداری ساختمان و تصمیم به تخریب آن است که ما علم و دانش آن را داریم و واقعا هم به این نتیجه رسیده‌ایم که باید علمی کار کرده و اساس کارمان بر اساس فیزیک، ریاضیات و اصولا کار علمی است».

شکیب در ادامه بحث به انتخاب مشاور اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد:«مسئولان ما علاوه بر انتخاب پیمانکار باید از یک مشاور نیز استفاده کنند. قاعدتا مدیران آن منطقه آشنایی با این موضوع نداشته و هیچ الزامی هم ندارند که آشنایی داشته باشند، اما قاعده اصولی این است که با استفاده از یک مشاور و نظر او، پیمانکار را به کار بگیرند. 

بر اساس گزارش‌ها و جست‌وجوهای ما، سازمان نظام مهندسی در هیچ جای معادله این ساختمان‌ها نبوده است. اتخاذ یک تصمیم باید بر اساس علم و دانش، محاسبات، بارگذاری و در نظرگرفتن مسائل مهم باشد و پس از درنظرگرفتن این موارد باید اقدام فیزیکی انجام شود که متاسفانه این اقدام صورت نگرفته است. از خیلی وقت پیش و زمانی‌که داشتند ساختمان سعادت‌آباد را تخریب می‌کردند و ۱۱ کشته دادیم، همان موقع باید این فرآیند را دنبال می‌کردیم و اجازه نمی‌دادیم این اتفاق دوباره تکرار شود. در هر صورت اصلا این ساختمان نباید ساخته می‌شد. این که چرا، چطور و به چه دلیل ساخته شده مشخص نیست. قدیم‌ها مرسوم بود که ساختمانی بدون مجوز مثلا یک طبقه و در اصطلاح آلونکی می‌ساختند، اما در حال حاضر ساختمان هفت‌طبقه‌ای با این روند ساخته می‌شود و آدم تصور دیگری پیدا می‌کند. وظیفه من به عنوان یک دانشگاهی این است که بر اساس اصول مبانی علمی این موارد را یادآوری کنم. البته شورای اسلامی شهر تهران از ما درخواست کرده که بررسی‌های‌مان را انجام دهیم که ما هم در تلاشیم با اعزام یک تیم علت حادثه را بررسی کنیم.

علیرضا فخاری، استاندار تهران با اشاره به درخواست اشد مجازات برای متخلفان در منطقه خلازیر در حاشیه بازدید از ریزش چند ساختمان نیمه‌کاره در شهرک احمدیه منطقه ۱۹ اظهار داشت: یکی از دلایلی که به سمت بزه‌های ساختمانی می‌رویم، عدم برخورد جدی با متخلفان در امر ساخت و ساز است. از دستگاه قضا خواهش می‌کنیم با افرادی که متخلف هستند و فراتر از قانون رفتار می‌کنند، به قانون احترام نمی‌گذارند و باعث کشته‌سازی می‌شوند و خانواده‌ها را به شرایط نامطلوب می‌رسانند، برخورد شود و برای آنها اشد مجازات را درخواست می‌کنیم. سازمان‌های ناظر مانند شهرداری و... باید درست به وظیفه خود عمل کنند و ساخت و سازهای غیرمجاز یک‌شبه ایجاد نشده است. با سازندگان ساختمان‌های غیرمجاز و متخلف باید برخورد شود، اگر قانون نیست باید قانون تدوین کرد.

در این حادثه چهار ساختمان یک طرف تخریب شده و به صورت پاندمی به ساختمان‌های دیگر ضربه زده است، اگر این اتفاق در زمان زلزله رخ می‌داد تلفات ۱۰ برابر می‌شد. سازنده غیرقانونی چند جرم دارد که اولین جرم ساخت و ساز غیرقانونی، عدم ساخت صحیح و همچنین عدم رعایت الزامات ساختمان است. با دادگستری هماهنگ کردیم که جواب قاطع و محکم بگیریم.