قدمت حضور نیروهای دریایی خارجی در منطقه خلیج فارس از کشتی پرتغالی گرفته تا ناوهای غول‌پیکر ارتش آمریکا به دوران حکمرانی شاهان صفوی در ایران بازمی‌گردد. در این میان همواره ایده تشکیل نیروی دریایی مشترک میان ساکنان منطقه خلیج فارس و دریای عمان وجود داشته است.
پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی نیز دولت‌ها همواره حامی طرح خروج نیروهای خارجی و تشکیل پیمان امنیت دسته جمعی بوده اند. با تغییر سیاست آمریکا در غرب آسیا و افزایش حضور قدرت‌های نوظهور دریایی همچون روسیه، چین و هند در آب‌های خلیج فارس، به نظر می‌آید فرصت لازم برای ایجاد موازنه در برابر ائتلاف دریایی آمریکا به رهبری ناوگان پنجم این کشور در بحرین فراهم آمده است. در نظم جدید، کشورهای شمال اقیانوس هند قصد دارند با عبور از ائتلاف‌های خارجی (عمدتاً غربی) ساز وکار امنیتی درون منطقه‌ای ایجاد کنند. البته در این ابتکار نوین حضور مثبت بازیگران فرامنطقه‌ای با هدف حفظ امنیت تجارت دریایی و ثبات بین‌المللی با استقبال بازیگران منطقه‌ای مواجه خواهد شد.
چندی پیش دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از انتشار برخی اخبار پراکنده در رسانه‌های قطری مبنی بر احتمال تشکیل ائتلاف دریایی در منطقه خلیج فارس، از شکل‌گیری ائتلاف جدید میان ایران با کشورهای منطقه همچون پادشاهی عربستان سعودی، امارات، قطر، بحرین و عمان در پهنه آب‌های شمال اقیانوس هند خبر داد.
در روند نگارش تاریخ معاصر غرب آسیا تشکیل اتحاد نظامی میان دولت‌های منطقه خلیج فارس شاید نقطه عطفی مهم در راستای خروج نیروهای خارجی از ساختار امنیتی منطقه باشد. اعلام خبر خروج امارات از ائتلاف دریایی آمریکا نخستین پالس مثبت در راستای شکل‌گیری پیمان امنیت منطقه‌ای است. وزارت امور خارجه امارات در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد، پس از رصد مستمر تحولات منطقه همکاری با ائتلاف دریایی آمریکا را متوقف کرده است.
شاید بزرگ‌ترین بازنده تشکیل ائتلاف دریایی میان ایران و شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس، واشنگتن باشد. پس از اعلام خبر احتمال تشکیل ساز وکارامنیتی جدید در خلیج فارس، تیم هاوکینز سخنگوی ناوگان پنجم آمریکا و نیروهای دریایی ترکیبی، اتحاد دریایی ایران، عربستان و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را غیرمنطقی دانست.
وی با تکرار ادعاهای واهی در زمینه موضوعات امنیتی خلیج فارس، ایران را مسئول بی‌ثباتی در منطقه معرفی کرد. تنها به فاصله چند ساعت نیروی دریایی آمریکا و انگلیس در اقدامی «غیر عادی» مدعی برخورد با قایق‌های سپاه پاسداران در تنگه هرمز شدند. در این گزارش ادعایی آمده است، سه قایق سپاه قصد مزاحمت برای کشتی تجاری را داشتند که نیروی دریایی این دو کشور با این قایق‌ها برخورد کردند و شرایط به حالت عادی بازگشته است.
این نمایش مضحک درحالی از سوی مقام های آمریکایی برگزار شد که سپاه پاسداران همواره به عنوان رکن اصلی امنیت دریایی به مقابله با عوامل تهدیدآفرینی همچون دزدی دریایی ائتلاف آمریکایی از کشتی‌های نفت‌کش پرداخته است.
پس از آنکه آمریکا و ائتلاف دولت‌های غربی نتوانستند امنیت کشتیرانی و میدان‌های نفتی را در منطقه خلیج فارس حفظ کنند، دولت‌های عربی با کنار گذاشتن سیاست سنتی تکیه امنیتی به قدرت‌های حوزه یوروآتلانتیک، سیاست بهبود روابط و گسترش همکاری‌های راهبردی با تهران را برگزیدند.
با ایجاد زنجیره همکاری نظامی- امنیتی میان ایران و سایر کشورهای شمال اقیانوس هند، فرصت لازم برای قطع همکاری دریایی میان دولت‌های عضو پیمان ابراهیم و رژیم صهیونیستی فراهم خواهد شد. البته تحقق این اهداف منوط به اجماع نظر سیاسی در پایتخت تمام کشورهای اسلامی و تشدید فشارهای منطقه‌ای برای خروج ناوگان پنجم آمریکا از حوزه خلیج فارس است.
دور پیشین این رزمایش در زمستان سال 2022 میلادی در محدوده آب های شمال اقیانوس هند برگزار شده بود. حال با افزایش گمانه‌زنی‌ها درباره تشکیل ائتلاف دریایی میان ایران و دولت‌های عرب منطقه، قدرت‌های فرامنطقه‌ای صلح‌جو همچون چین و روسیه نیز می‌توانند در این ائتلاف نقش نظارتی داشته باشند.
بهره سخن
توافق پکن بی‌شک موتور پیشران شکل‌گیری ائتلاف‌ها و روندهای جدید امنیتی در منطقه غرب آسیاست. در دهه‌های گذشته تأمین کالاهای راهبردی به قدرت‌های فرامنطقه‌ای همچون آمریکا، انگلیس و شوروی سابق سپرده شده بود؛ اما امروز دولت- ملت‌های منطقه غرب آسیا به حدی از بلوغ سیاسی- امنیتی دست یافته اند که بدون اتکا به دولت‌های خارجی، بتوانند به صورت مستقل ساز و کار امنیت جمعی تشکیل دهند و مقابل مداخله هرگونه عنصر تهدیدآفرین را بگیرند.
با وجود تأکید ایران بر خروج دولت‌های خارجی از منطقه خلیج فارس، حضور نظارتی قدرت‌های نوظهور همچون چین، روسیه و هند می‌تواند نقش مثبتی در راستای حفظ امنیت منطقه غرب آسیا ایفا کند
در حالی که آمریکا به نام ائتلاف دریایی به دنبال باز کردن پای رژیم صهیونیستی به منطقه خلیج فارس بود، حال ناوهای آمریکایی باید برای خروج تدریجی از منطقه آماده شوند. با تشدید رقابت ژئواستراتژیک میان آمریکا و چین؛ به تدریج این «بازی بزرگ» به سمت رقابت امنیتی- ژئوپلیتیکی هدایت خواهد شد.
در این کارزار احتمالی کشورهای منطقه باید با فاصله گرفتن از نظم آمریکایی به سمت گسترش همگرایی منطقه‌ای حرکت کنند. در نظم جدید قدرت‌های نوظهور همچون هند و چین به دلیل وابستگی به منابع هیدروکربن، مسیرهای ترانزیتی و محافظت از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در کشورهای غرب آسیا به دنبال ایجاد و تثبیت پایه‌های صلح بلندمدت در منطقه خلیج فارس هستند.
در سوی مقابل، آمریکا صرفاً به دنبال فروش بیش از پیش سلاح و تأمین حداکثری امنیت رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیاست. در چنین صف‌آرایی ای منافع کشورهای منطقه ایجاب می‌کند به سمت دولت‌های صلح‌جو و ابتکارات منطقه‌ای همچون تشکیل ائتلاف دریایی در حوزه شمال اقیانوس هند بروند./راهبرد معارصر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
