وزیر راه و شهرسازی:
کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب پروژه مهمی با هدف ارتقای جایگاه روسیه، هند و ایران است، البته احتمالا اولویت‌های سیاسی کشورها متفاوت خواهد بود و احتمالا اهمیت این کریدور و منافع آن بتواند برخی اختلافات منطقه‌ای را مرتفع کند. این پروژه یکی از جنبه‌های همکاری راهبردی مسکو و تهران را نشان می‌دهد که پس از جنگ اوکراین به شکل‌های مختلف نظامی، امنیتی، اقتصادی و تجاری تقویت شد.پس از آغاز درگیری اوکراین و قطع ارتباط با بازارهای اروپایی؛ حجم صادرات روسیه به هند و ایران افزایش یافت. با وجود این، مسکو به دنبال تقویت روابط تجاری خود به وسیله کشتی، راه‌آهن و جاده است که در این راستا، کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب برای دستیابی به این مهم ضروری است، زیرا سن‌پترزبورگ و بمبئی را از مسیر ایران به هم متصل می‌کند. اهمیت این پروژه پس از جنگ اوکراین افزایش یافت، اما چشم‌انداز آن به همکاری سایر کشورها مانند ایران و هند بستگی دارد. در این میان، ایران پل زمینی مستحکمی است که قفقاز، غرب آسیا، آسیای مرکزی و آسیای جنوبی را به یکدیگر متصل می‌کند. با وجود این، تحریم‌های اقتصادی و مداخله‌های خارجی مانع از آن شده تا حد زیادی از ظرفیت ژئوپلیتیک خود استفاده کند.
تقابل مسکو و واشنگتن
به دلیل وخامت روابط میان مسکو و واشنگتن، مسیر سنتی کشتیرانی روسیه-هند، یعنی از سن‌پترزبورگ تا بمبئی آسیب‌پذیرتر شده است. از این رو مسکو درصدد کاهش وابستگی خود به تجارت دریایی برآمد و موفق شد سپتامبر ۲۰۰۰ با دولت‌های هند و ایران قراردادی مبنی بر ایجاد کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب امضا کند. در سال‌های بعد کشورهای قزاقستان، بلاروس، عمان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و سوریه به این توافق‌نامه پیوستند. هرچند همه کشورها وزن مساوی در این پروژه ندارند، به گونه‌ای که روسیه، ایران و هند ستون فقرات پروژه را تشکیل می‌دهند. کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب نوید شبکه حمل و نقل چندوجهی را می‌دهد که شامل اتصالات ریلی و بنادر است. این مسیر برنامه‌ریزی‌شده، کالاها را از سن‌پترزبورگ و مسکو به ولوگراد و سپس به شهر بندری آستراخان در جنوب منتقل می‌کند. این کریدور به سه محور شرق، غرب و ترانس خزر تقسیم می‌شود. شاخه غربی شامل راه‌آهنی است که از باکو به ایران می‌آید. شاخه شرقی نیز آسیای میانه را به ایران متصل می‌کند و ترانس خزر مسیر ارتباط دریایی روسیه و ایران را فراهم می‌کند. در نهایت هر قطار به مقصد نهایی خود در بندرعباس و چابهار خواهد رسید تا به بمبئی منتقل شود.
مختصات مهم‌ترین کریدور تجاری ایران
طول کریدور در مجموع حدود ۷۲۰۰ کیلومتر و بسیار کمتر از مسیر مدیترانه‌ای ۱۶ هزار کیلومتری است. این کریدور می‌تواند هزینه‌های حمل و نقل را یک‌سوم و زمان حمل را دوپنجم کاهش دهد. در مجموع این مسیر موجب تسهیل تجارت میان ایران، روسیه و هند می‌شود و بهترین مسیر برای مبادلات انرژی دریای خزر (نفت، گاز، انرژی خورشیدی، برق‌آبی و بادی) و در راستای منافع هر سه کشور است. تمایل روسیه برای احیای پروژه از ضرورت اقتصادی ناشی می‌شود. ایده این کریدور به مدت دو دهه تا حد زیادی غیرفعال بود و به نوعی در زمره اولویت کشورها قرار نگرفت، اما تحریم‌های اخیر غرب، پروژه را به عنوان راه نجات اقتصادی برای روسیه معرفی کرد. باید توجه کرد مسکو، دهلی‌نو و تهران در ۱۰۲ پروژه زیرساختی سنگین در چارچوب این کریدور سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در مجموع ۳۸ میلیارد دلار ارزش دارد. طرح یک میلیارد دلاری مسکو برای تبدیل کانال دون-ولگا به کریدور تجاری قابل کشتیرانی ازجمله این طرح‌هاست.همچنین این کریدور بازارهای دریای خزر را به دریای سیاه پیوند می‌دهد و زنجیره‌های ارزش جدیدی در امتداد کریدور حملونقل شمال-جنوب پدیدار خواهد شد. بندر باکو به احتمال زیاد در آینده نزدیک با ظرفیت کامل کار خواهد کرد که می‌تواند راه‌آهن آستارا-رشت را به خروجی مطمئن‌تری برای تجارت روسیه و ایران تبدیل کند.برآوردها نشان می‌دهد سود ایران از ایجاد کریدور شمال جنوب حداقل سالانه ۲۰ میلیارد دلار است که این به زیرساخت کشور مربوط می‌شود. به بیان بهتر این درآمد ناشی از صادرات کشورهای جنوب ایران به کشورهای شمال ایران و اروپا است.
چالش اجرای پروژه
یکی دیگر از موارد زیرساختی ناتمام، راه‌آهن اتصال زاهدان و چابهار است. این خط برای ادغام جاده‌های زمینی و دریایی بسیار مهم است، اما هزینه آن ۱.۶میلیارد دلار برآورد می‌شود که شرکای ایران مانند دهلی‌نو کمک چندانی تاکنون نداشته‌اند و روسیه نیز درگیر تأمین هزینه‌ها در جنگ اوکراین است. همکاری روسیه و ایران با کشورهای بی‌طرف مانند هند راهی برای ایجاد تنوع تجاری لازم برای کاهش تأثیر تحریم‌هاست. البته دهلی نیز از این شرایط استفاده و حجم تجارت خود را افزایش داده است، به طوری که افزایش چهاربرابری در مبادلات خود با روسیه را در سال ۲۰۲۲ ثبت کرد. دهلی‌نو می‌خواهد تا سال ۲۰۳۰ میلادی ارزش کل تجارت خود را از ۶۴۰ میلیارد دلار به دو تریلیون دلار افزایش دهد که کریدور حمل و نقل شمال-جنوب راهی برای دستیابی به این هدف است. برای این منظور، دهلی‌نو از سال ۲۰۱۸ میلادی عملیات بندر چابهار در ایران را برعهده گرفت که دسترسی تجاری به خلیج‌فارس و ورود به بازارهای آسیای مرکزی به وسیله پروژه‌های زیرساختی را فراهم می‌کند. همچنین هند توجیه راهبردی برای پروژه چابهار دارد که آن، احاطه‌کردن کریدور اقتصادی چین و پاکستان است.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
