جذابیت‌های کُشنده

سکانس‌های حساس فیلم‌هایی که نقش‌ اول برای جذابیت بیشتر نقشش، پُک‌های بیشتر و عمیق‌تری به سیگارش می‌زند. چشم‌های زل‌زده به قاب جعبه جادویی همه این سکانس‌ها و پلان‌ها را موبه‌مو ضبط می‌کند و در تخیلاتش خود را جای این هنرپیشه می‌گذارد.

شاید برای همین است که مطالعات می‌گویند ۳۸درصد مردان و ۴درصد زنان منطقه مدیترانه شرقی گرفتار دخانیات‌ هستند. اگرچه همین مطالعات نشان از این دارد که این درصدها در برخی کشورها برای مردان تا ۵۷ درصد و زنان ۲۹ درصد می‌رسد. البته نکته حائزاهمیت این است که در منطقه مدیترانه شرقی وابستگی به دخانیات در میان نوجوانان ۱۳ تا ۱۵سال قابل انکار نیست.

طبق یافته‌ها و مطالعات در این عرصه ۴۲درصد پسران و ۳۱ درصد دختران این منطقه گرفتار دخانیات هستند. و اما این وابستگی مصرف دخانیات در ایران هم آمار قابل توجه‌ و قابل تاملی را به خود اختصاص داده است.

به‌طوری که به گفته رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت میزان شیوع مصرف دخانیات در زنان بالای ۱۸سال ۴.۴۴درصد و در میان مردان در همین محدوده سنی به ۲۵.۸۸درصد می‌رسد.

جعفر جندقی با اشاره به آمار سال‌های ۸۶ تا ۹۵ در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵سال گفته؛ در این بازه زمانی مصرف دخانیات با کاهش ۵.۸۸درصدی در میان پسران روبه‌رو بوده اگر چه این تمایل در میان دختران با افزایش ۱۳۳درصدی مواجه بوده است. با این حساب در مجموع در سال ۸۶ در گروه سنی ۱۳ تا۱۵ سال ۳ درصد مصرف دخانیات داشتیم که این عدد در سال ۹۵ به ۳.۴درصد رسیده است.

این در حالی است که بررسی‌ها طی سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی ۱۸سال به بالا هم آمارهای نگران‌کننده‌ای را ارائه می‌کند. طبق این بررسی‌ها در این بازه زمانی مصرف دخانیات در مردان حدود ۳ درصد و در میان زنان ۱۱درصد افزایش داشته است. روند افزایش مصرف دخانیات در سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال هم روایتگر آمارهای قابل تاملی است به‌طوری که آمارها مصرف دخانیات در میان زنان را حدود ۹۰درصد و میان مردان را ۳۴درصد افزایشی دانسته‌اند. در واقع مصرف روزانه سیگار میان زنان حدود ۹۰ درصد و در میان مردان ۴۶درصد افزایش را به خود دیده است.

نوجوانی و الگوهایی به غیر از والدین

تقلید از چهره‌های مطرح به‌خصوص سلبریتی‌ها امری بسیار شایع است. به گفته یکی از روان‌شناسان کودک و نوجوان، نوجوانان بارها ظاهرشان را نقد و بررسی می‌کنند. سمیرا طاووسی معتقد است کودکان در دوره نوجوانی از خانواده فاصله می‌گیرند و پدرومادر دیگر برای‌شان الگو نیستند. طاووسی ادامه می‌دهد: «در دوره نوجوانی دوستان و همسالان بسیار مهم می‌شوند و جای پدر و مادر را به عنوان الگو می‌گیرند.» نوجوانی دوره‌ای است که کودک قبل از ورود به مرحله بزرگسالی آن را پشت‌سر می‌گذارد؛ دوره‌ای بس حساس و تاثیرگذار. در این دوره نوجوان قبل از این که فرد بالغی را الگوی خود قرار دهد و از رفتار و سبک زندگی او الگوبرداری کند، جذب افراد مشهور می‌شود. به اعتقاد طاووسی این الگوبرداری مختص ایران و جامعه امروزی نیست و از گذشته‌های دور وجود داشته، حتی این مساله را می‌توان در جوامع دیگر هم دید.

این روان‌شناس کودک و نوجوان با اشاره به پنج دهه گذشته می‌گوید: «۵۰ سال قبل هم نوجوانان هنرپیشه‌های دوره خودشان را افراد خاصی می‌یافتند که از دید آنها الگوی خوبی بودند برای تقلیدکردن از آنها. هرچند در همان دوره تاثیر هنرپیشه‌ها در الگوشدن کمتر بود چون در مقابل اندیشمندان و متفکرانی هم بودند که تاثیر بالایی روی نوجوانان داشتند.»

فضای مجازی، بلاگرها را به خورد نوجوانان می‌دهد

فضای مجازی حالا کار را سخت‌تر کرده است. در واقع گستردگی فضای مجازی باعث شده نوجوانان نه‌تنها سلبریتی‌های داخلی را دنبال کنند بلکه بیرون از مرزها هم آدم‌هایی هستند که به راحتی الگوی نوجوانان می‌شوند. به باور طاووسی، در دنیای امروزی تنها هنرپیشه‌ها، هنرمندان و افراد فاخر به عنوان سلبریتی شهرت ندارند چون فضای مجازی باعث شده گروهی تحت‌عنوان بلاگر فضای مجازی را فتح کنند و هر نوع سبک زندگی که دلخواه‌شان است را به نمایش بگذارند. اتفاقی که در همه‌جای دنیا می‌افتد به این شکل که آدم‌های بی‌هنر سبک‌زندگی خاص خودشان را به نمایش می‌گذارند و نوجوانان از آنها الگوبرداری می‌کنند. به‌عنوان نمونه بلاگرها نوع آرایش، پوشش خاص خودشان و... را به نمایش می‌گذارند تا لایک بگیرد، غافل از این که نوجوانان آنها را به عنوان الگو دنبال می‌کنند.

برای نوجوانان برنامه‌ریزی داشته باشیم

به اعتقاد طاووسی، نوجوان تمام زندگی سلبریتی الگویش را جست‌وجو می‌کند تا به شناخت بیشتری از او برسد و همان‌ها را تقلید کند. این که سلبریتی موردنظر به چه غذا و رنگی علاقه دارد؟ صبح‌ها کنار کافه‌اش چه برند سیگاری می‌کشد و... او ادامه می‌دهد: «این سلبریتی ها رفتار های شان برای نوجوان الگوست؛ در حالی که اگر این فرد موجه بوده و سبک زندگی سالمی داشته باشد نوجوانان بسیاری را به زندگی سالم ترغیب می‌کند.» از نگاه این روان‌شناس کودک و نوجوان، افرادی که در حوزه فرهنگ مسئولیت‌هایی دارند باید به این الگوگیری نوجوانان دقت‌نظر بیشتری داشته باشند.طاووسی ادامه می‌دهد: «ما نمی‌توانیم کاری کنیم که نوجوانان این افراد را به عنوان الگو انتخاب نکنند. در مقابل هم نمی‌توانیم عده‌ای را که در دنیای نوجوانان شناخته‌شده نیستند را به عنوان سلبریتی به آنها معرفی کنیم. این حوزه نیازمند برنامه‌ریزی است و حتی می‌شود به سلبریتی‌ها آموزش داد تا حواس‌شان باشد چه رفتار و چه سبک زندگی داشته باشند چون در معرض دید هزار نوجوان هستند.» وقتی سلبریتی ما صبح‌ را با کافه و سیگار به نمایش می‌گذارد نوجوان در خیالاتش این سبک از زندگی را برای خود متصور است. اگر کشوری بتواند سلبریتی‌هایی را برجسته کند با تبلیغات و فرهنگ‌سازی- که سبک زندگی سالمی دارند این جامعه روش درستی را به نوجوانان می‌آموزد و به ارتقای سلامت نوجوانان کمک می‌کند. البته نادیده‌گرفتن این قشر و نیازهای‌شان و همین‌طور سلبریتی‌هایی که الگوی آنها می‌شوند، می‌تواند عواقب بدی به دنبال داشته باشد. اگرچه رویکرد جبری هم در این عرصه جوابگو نیست.