کتاب در پرتگاه فضای‌ مجازی

حالا دیگر کتاب‌های صوتی نیز به فضای مجازی اضافه شده و این هم کار را برای آن عده‌ای که اهل کتاب بودند، آسان کرده و سبب می‌شود کتاب‌های کمتری ورق بخورند.

هر مشکل و معضلی که در جامعه وجود دارد یک سر آن به فضای مجازی برمی‌گردد. نبود فرهنگ صحیح استفاده از فضای مجازی در میان مردم دلیل اصلی پیشی گرفتن تأثیرات منفی آن در جامعه است. اما همین فرهنگ‌سازی استفاده از شبکه‌های اجتماعی، نیازمند افزایش سطح مطالعه در کشور است، زیرا استاندارد لازم برای استفاده از فضای مجازی و اینترنت در بین مردم وجود ندارد.

این در حالی است که موضوع کتاب و کتابخوانی سال‌هاست در سایه فضای مجازی قرار گرفته و با هشدار کارشناسان و صاحب‌نظران درباره سرانه مطالعه، ناامید کننده بوده است. کتاب در سبد خانوار ایرانی گم شده و امروز کار به جایی رسیده که فضای مجازی دست بشر را گرفته و او را به هر جا که می‌خواهد، می‌کشاند. این فضا دشمنی‌اش را با کتاب هم به عینه نشان می‌دهد و ذهن استفاده‌کنندگان خود را چنان به تنوع و سرعت گرفتن پیام عادت داده که دیگر خواندن کتاب بسیار سخت و دشوار خواهد شد. ورود تکنولوژی، تلفن‌ همراه و دسترسی آسان به این ابزار برای همه اقشار جامعه، ضرورت آموزش و سواد استفاده صحیح از آن را دوچندان کرده است.

زیربناهای کتابخوان شدن

هر جامعه‌ای در صورتی می‌تواند راه درست را طی کند که بداند هر مسأله‌ای که در ذهنش مطرح می‌شود، پاسخی در خور تامل دارد و این کتاب است که گره‌گشای بسیاری از مشکلات به شمار می‌رود.

دکتر محمد تقی رضایی، کارشناس فضای مجازی و استاد دانشگاه به جام‌جم توضیح می‌دهد که اهمیت کتاب و کتابخوانی، پرورش و تربیتِ خواندن از روزهای اول زندگی و کودکی و در محیط خانه و خانواده شروع می‌شود و تا آخرین مراحل و عالی‌ترین تحصیلات دانشگاهی ادامه پیدا می‌کند. او بر این باور است فقط مدتی کتاب دست بگیرید تا کودک‌تان با آن آشنا شود. برای ترویج کتابخوانی باید تحکیم و تداوم کتابخوانی را در کودک نهادینه کنید. در واقع باید هدف و مقصود مطالعه را تحقق ببخشید اما برای تداوم آن باید نظام‌های دیگر هم به کمک بیایند. خصوصا رسانه‌های همگانی، امکانات و ابرازهای ارتباطی فراگیر نقش پیگیر و هماهنگ‌ کننده را در رشد کتابخوانی در جامعه به‌عهده بگیرند.

بذری که باید کاشته شود

رضایی توضیح می‌دهد: «سال‌هاست ورود فضای مجازی به زندگی افراد نقش کتابخوانی را کمرنگ کرده است و باید گفت همه چیز در خانه و مدرسه شکل می‌گیرد. اگر فضای خانه به‌گونه‌ای باشد که افراد تشویق به کتاب خواندن شوند، مدرسه راحت‌تر می‌تواند کودکان را به کتابخوانی ترغیب کند. فضای عمومی خانه، روش زندگی پدر و مادر و کار آگاهانه آنها با کودک در نگرش کودک به کتاب و مطالعه تأثیر همه جانبه‌ای دارد. اگر محیط خانواده، آموزشگاه و کتابخانه با یکدیگر هماهنگ و برانگیزاننده باشد، عادت مطالعه به آسانی در کودک پا می‌گیرد و ریشه می‌کند.»

او با تاکید بر این‌که در حال حاضر خانواده‌ها برای آن‌که جلوی شلوغی یا سر و صدای بچه‌ها را بگیرند یک گوشی به دست‌شان می‌دهند تا آنها را آرام کنند، ادامه می‌دهد: «این بزرگ‌ترین اشتباهی است که خانواده‌ها مرتکب می‌شوند و در واقع بذر استفاده از فضای مجازی در ذهن او کاشته می‌شود. این در حالی است که کودک خردسالی که از دو یا سه سالگی کتاب تصویری در دسترس دارد و برایش کتاب خوانده‌اند و قصه گفته‌اند، در حقیقت دانه‌های یک عادت پایدار را در او کاشته‌اند. هنگامی که کودک در خانه‌ای بزرگ می‌شود که همه بزرگ‌ترها کتاب می‌خوانند و درباره آن گفت‌وگو می‌کنند، با فضای مطالعه آشنا می‌شود. نه این‌که در تمام مدتی که پدر و مادر در خانه حضور دارند، گوشی تلفن همراه در دست آنها باشد.»

با کتاب همیشه برنده‌اید

۲۶۳ بار لفظ کتاب و مکتوبات در قرآن آمده است. سوره حمد را فاتحه‌الکتاب می‌خوانند و در ابتدای دومین سوره قرآن نیز لفظ کتاب به کار رفته و باز در جایی از این کتاب عظیم، خداوند متعال وصف کتابت را به خود منصوب کرده و در آیات و احادیث نیز بر ضرورت کتابخوانی بارها توصیه شده است. این استاد دانشگاه بر این باور است که شاید جذابیت‌های فضای مجازی یکی از دلایل گرایش به آن است اما نکته این است که باید از کودکی، فضای کتابخانه‌ها و خود کتاب‌ها آن‌قدر جذاب باشد که کودک آن را به عادتی در خودش تبدیل کند، چراکه فرهنگ، محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مسأله کتاب، کتابخوانی و ترویج مطالعه در جامعه، خصوصا در میان جوانان و نوجوانان است. در واقع از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر جامعه سرانه مطالعه، میزان تولید، مصرف اطلاعات و کالاهای فرهنگی در آن جامعه است و بنا بر اهمیت این مسأله دولت‌ها و سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌هایی در این ارتباط صورت داده‌اند.

تروبج کتابخوانی راه زندگی را نشان می‌دهد

مقام معظم رهبری در باب اهمیت کتاب می‌فرمایند: «هرچه ما پیش برویم، احتیاج ما به کتاب بیشتر خواهد شد. این که کسی تصور کند با پدید آمدن وسایل ارتباط جمعى جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست. کتاب روزبه‌روز در جامعه‌ بشری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. ابزار‌های نوظهور مهم‌ترین هنرشان این است که مضمون و محتوای کتاب‌ها و خود کتاب‌ها را راحت و آسان منتقل کنند؛ جای کتاب را هیچ چیزی نمی‌گیرد.»

رضایی با اشاره به این‌که آنچه از شبکه‌های اجتماعی به دست می‌آید، خلاصه و مختصر است و هیچ‌وقت نمی‌تواند به کسی بصیرت و آگاهی تعمیق افکار ببخشد، ادامه می‌دهد: «چیزی که باعث می‌شود یک فرد در یک حوزه نگاه جامع و اشراف پیدا کند، خواندن کتاب است و این موضوع در فضای کنونی نیاز به فرهنگ‌سازی بیشتری دارد.»