طغیان ریزگردها در دل زمستان برفی

در این میان دو نکته بسیار مهم بود؛ اول این که ریزگردها بازی خود را از اردیبهشت به بعد شروع می‌کردند و دوم این که هرگز در استان‌های شمالی به چشم نمی‌خوردند. اما حالا اتفاقی رخ داده که علاوه بر حیرت مردم،می‌تواند زنگ خطر و هشدار مهمی‌ برای کل ایران باشد. آن هم این که در دیماه و همزمان با بارش برف و سفیدپوش‌شدن بسیاری از استان‌ها از جمله مازندران و گیلان، استان گلستان درگیر خاک و ریزگردهایی شده که می‌تواند محیط‌زیست آن را در کمترین زمان ممکن از بین ببرد. وقوع پدیده ریزگرد در استان سرسبز و همیشه زیبای گلستان یک بار دیگر مهر تاییدی بر بی‌توجهی و سوءمدیریت‌ها در جلوگیری از بیابان‌زایی است. اتفاقی که ثابت کرد توجه به احیای مراتع و تالاب‌های این منطقه باید از سطح کاغذ و بخشنامه به یک راهکار اجرایی و عملیاتی تبدیل شود و در صورت تعلل، زندگی بیش از دو میلیون نفر از گلستانی‌ها به خطر خواهد افتاد.

زمانی که از بیابان‌شدن مناطق مختلف ایران صحبت می‌شد، عده ای فکر می‌کردند این مساله موضوع مهمی‌ نبوده و به همین دلیل اقدامات لاک‌پشتی برای بیابان‌زدایی و جلوگیری از بیابان‌زایی، کار را به جایی رسانده که امروز با وزش یک باد، زمستان گلستان خاکستری شده است. اوایل هفته جاری و زمانی که گرگانی‌ها فکر می‌کردند مه غلیظی به سمت‌شان می‌آید، یکباره مناطق جنوبی گلستان درگیر گرد و غباری شد که کیفیت هوا را به شدت کاهش داده و شعاع دید شهروندان را به شدت پایین آورد. این ریزگردها آنقدر زیاد بودند که در روز دوشنبه وقتی گرگانی‌ها از خانه بیرون می‌آمدند به جای این که شاهد برف و باران باشند، دیدند لایه‌ای از خاک، روی خودروها، زمین، سنگفرش خیابان‌ها و تأسیسات شهری را پوشانده است.

۴۰۰هزار هکتار مرتع نیازمند بوته‌کاری

«در حال حاضر حدود ۴۰۰هزار هکتار از اراضی و مراتع شمال گلستان در معرض بیابان‌شدن قرار داشته و از این مقدار، بیش از ۱۳۰ هزار هکتار از اراضی بیابانی، منشأ ریزگرد هستند.»

اینها بخشی از حرف‌های مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان است. وی با بیان این که این استان ۸۶۲ هزار هکتار مرتع دارد به جام‌جم می‌گوید: «حدود یک‌سوم این مراتع در مناطق شمالی استان به ویژه در شهرستان‌های آق قلا، گمیشان و گنبد کاووس واقع شده و در معرض بیابانی‌شدن هستند.

حمید سلامتی در ادامه می‌گوید: «ریزگردهای گلستان عمدتاً منشأ خارجی دارد و صحرای قره‌قوم ترکمنستان با مساحت حدود ۳۵۰هزار کیلومتر مربع منشأ آن بوده که ۱۷ برابر مساحت استان گلستان است. ضمن این که حوضه اترک با ۸۰۰ هزار هکتار وسعت، به عنوان منطقه‌ای است که استعداد بیابانی‌شدن را دارد و در اثر وزش باد ریزگرد تولید می‌کند.»

در همین راستا مدت‌هاست در مورد خشک‌شدن خلیج گرگان هشدارهای زیادی داده می‌شود و کارشناسان معتقدند در صورت وقوع آن، این حوضه هم منشأ ریزگرد خواهد شد. البته به گفته کارشناسان حوزه آب و خاک، خصوصیت خاک شمال گلستان این است که جنس آن لسی بوده و با یک بار شخم‌خوردن می‌تواند تبدیل به ریزگرد شود.

این در حالی است که در گمیشان ۳۸ هزار هکتار مرتع، در آق‌قلا ۷۰هزار هکتار و در گنبدکاووس ۳۲۰ زار هکتار مرتع وجود دارد و باید اقداماتی از قبیل بوته‌کاری در آنها انجام شود تا مبادا چند روز دیگر این نقاط هم به منشاء جدید ریزگردها تبدیل شوند.

آن طور که اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان اعلام کرده، یکی از اقدامات اساسی بی خاک ورزی و کشاورزی حفاظتی است که می‌تواند مانع از موقع ریزگرد شود. بنا بر اعلام سازمان هواشناسی، اگر منشأ ریزگردها صحرای قره قوم ترکمنستان باشد، ماندگاری گرد و غبار زیاد بوده و دو سه روز به طول می‌انجامد، ولی در مواقعی که منشأ از استان بالکان که حدود ۱۵۰تا ۲۰۰کیلومتر دورتر از مرزهای گلستان است باشد، نمی‌تواند مدت زیادی بماند و زود از بین می‌رود. بر همین اساس در کنار بیابان‌های گلستان که خود می‌توانند کانون تولید ریزگرد باشند، اما وقتی گرد و غباری به جنوب گلستان می‌رسد و در گرگان جولان می‌دهد، معلوم می‌شود منشأ آن فرامنطقه‌ای است و کانون‌های خارجی دارد.

با جمع‌بندی مطالب فوق، به یاد حرف‌های مرحوم پروفسور پرویز کردوانی می‌افتیم که بارها گفته بود:«آن چیزی که سبب تشدید فراوانی وقوع رخدادهایی مانند پدیده ریزگردها می‌شود، تغییرات اقلیم، تغییر رژیم بارشی و عدم توزیع بارش در نقاط مختلف است که مهم‌ترین تأثیر آن بر پوشش گیاهی بوده و به دلیل تنش خشکی و ضعف پوشش گیاهی سبب می‌شود کانون‌ها مستعد برداشت شوند.»

اعتبارات خوب برای احیای مراتع

از اواسط دهه ۹۰ اعلام شد اعتباراتی برای نهال‌کاری و بیابان‌زدایی به گلستان تعلق گرفته است. موضوعی که امروز مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هم آن را تایید کرده و با بیان این‌که از آن زمان تاکنون هشت میلیون اصله نهال مرتعی و بیابانی در سطح ۸۰۰۰هکتار از مراتع در معرض بیابانی‌شدن کاشته‌ شده است، می‌گوید: «مدیریت روانآب با ایجاد هلالی آبگیر، ذخیره نزولات توأم با بذرپاشی، پروژه حفاظت و قرق مراتع، ساخت و توزیع آبشخور فلزی از دیگر اقدامات منابع طبیعی و آبخیزداری است.»

اما چندی پیش وقتی رئیس دولت سیزدهم هم به گلستان سفر کرد، اعتباراتی برای ادامه کارهای قبلی تخصیص داد و در همین رابطه، سلامتی از اختصاص ۱۱۵۰میلیارد ریال از محل اعتبارات سفر رئیس جمهور برای احیای مراتع و مقابله با بیابان‌زایی در نواحی شمال استان خبر داده و تصریح می‌کند: «این اعتبار ظرف سه سال به گلستان تخصیص می‌یابد که تاکنون ۱۵۰میلیارد ریال آن تخصیص یافته است.»

روزنامه جام جم