مهارت‌اجتماعی تک‌فرزند‌ها کمرنگ‌تر می‌شود

شاید همین سه دهه قبل چیزی به نام تک‌فرزندی وجود نداشت. در هر خانه حداقل سه چهار بچه حضور داشت و همین باعث ایجاد نشاط و شادی در خانواده‌ها بود، اما امروزه سبک زندگی کاملا تغییر کرده؛ پدر تا ساعت‌های پایانی شب مشغول کار است و مادر هم یا شاغل است یا قسمتی از وقتش را در فضای مجازی سپری می‌کند. قدیم‌تر‌ها خانواده‌ها ازحمایت یکدیگر برخوردار بودند و پدر بزرگ و مادر بزرگ بخشی از وقت خود را به نوه‌ها اختصاص می‌دادند؛ خصوصیتی که در این روز‌ها کمرنگ‌تر شده و به جای آن‌ها مهد‌های کودک ساعت‌های زیادی از وقت بچه‌ها را پر می‌کنند.

تک‌فرزندی و همه معایب آن

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تک‌فرزندی بچه‌ها را پرتوقع، کمال‌گرا و غیرقابل انعطاف بار می‌آورد. این بچه‌ها فرصت کمتری برای همدلی و درک دیگران دارند. این در حالی است که فرزندان در خانواده‌های گسترده تعاملات بیشتری دارند و از حمایت و الگوی رفتاری بهتری برخوردار می‌شوند. تک‌فرزند‌ها تنها الگوهای‌شان پدر و مادرشان و گاهی دوستان‌شان هستند.

محمد نبی صالحی، روان‌شناس ومشاوره خانواده به جام‌جم توضیح می‌دهد، انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و داشتن روابط اجتماعی جزء لاینفک زندگی افراد به شمار می‌رود. عکس این ماجرا هم صادق است و در واقع گرایش به تنهایی یکی از ملاک‌های اختلالات روانی به شمار می‌رود. در خانواده‌های گسترده این ارتباطات اجتماعی بین بچه‌ها پر رنگ‌تر و پویایی ارتباطی و تعامل بین اعضای خانواده و فرزندان با یکدیگر بیشتر است.
به اعتقاد صالحی، یکی از کوچک‌ترین اجتماع‌های انسانی، خانواده است و شخصیت، اعتماد به نفس هر فردی در داخل خانواده شکل می‌گیرد. در خانواده تک‌فرزند کودک همبازی ندارد و به‌دلیل نداشتن همبازی، احساس تنهایی می‌کند و گاهی نداشتن احساس حمایت و پشتیبانی در او باعث افسردگی می‌شود. هرچند این افراد در مهارت دوست‌یابی هیچ تفاوتی با سایر کودکان ندارند.

صالحی بر این باور است که در خانواده‌ای که تک‌فرزند است و پدر و مادر هم شاغلند و کودک از ارتباط خواهر و برادری محروم است، نمی‌تواند ارتباط اجتماعی درستی با دیگران برقرارکند.

او تاکید می‌کند: بررسی‌ها نشان می‌دهد نقش عواملی مانند ویژگی‌های والدین، شیوه‌های فرزندپروری خصوصیات خلقی کودکان، تعاملات درون خانواده، شیوه زندگی و تعامل در شکل‌گیری ویژگی‌های کودکان نقش مؤثری دارد.

او بر این موضوع تکیه دارد کودکی که تنها بزرگ می‌شود، وقتی به محیط مدرسه می‌رود در برخی ارتباط‌های اجتماعی نیز دچار مشکل می‌شود. مدام در حال رقابت با دیگران است و فکر می‌کند در مدرسه هم باید مثل خانه همیشه اول باشد. به همین دلیل رقابت سالمی هم با دیگران ندارد و این موضوع سبب می‌شود مدام در استرس قرار بگیرد و این تصور را داشته باشد که باید همه چیز برایش فراهم باشد. در واقع کودک قواعد اجتماعی را در فرآیند بازی و محیط خانواده یاد می‌گیرد وقتی در خانه همیشه خودش بوده و به‌عنوان برنده شناخته می‌شده، در زندگی هم مدام می‌خواهد نقش برنده را داشته باشد و اگر به این جایگاه نرسد، سرخورده می‌شود.

پدر و مادر بازنده تک‌فرزندی

بسیاری از خانواده‌ها برای به دنیا آوردن فرزند دوم دچار تردیدند، اما این استاد دانشگاه براین باور است که پدر و مادر به خاطر خودشان باید فرزند دوم را بیاورند، زیرا تک‌فرزندی بیشتر از آن‌که فرزند را تحت تاثیر قرار دهد، پدر و مادر را درگیر می‌کند.

او می‌گوید: پدر و مادر به خاطر خودشان فرزند دوم را بیاورید نه به خاطر فرزند اول، چراکه اگر خانواده‌ای شرایط جسمی، روانی و اجتماعی فرزند دوم را دارند باید به یاد داشته باشند که فرزند دوم به پویایی خانواده کمک می‌کند و موجب رشد هیجانی و اجتماعی بهتر کودک اول نیز می‌شود.

افزایش مهارت‌های اجتماعی در خانواده‌های گسترده

صالحی به این نکته اشاره می‌کند که تک‌فرزند‌ها مهارت‌های اجتماعی را کمتر در خانواده و در برخورد با خواهر و برادر فرا می‌گیرند و ادامه می‌دهد: کودک وقتی در خانه همبازی ندارد، نمی‌تواند هوش هیجانی خود را پرورش دهد. آ‌نها، همبازی در خانه ندارند. با کسی دعوای‌شان نمی‌شود. اسباب‌بازی‌ها، شیرینی‌ها و هدیه‌ها را مجبور نیستند با کسی قسمت کنند. کسی وسایل‌شان را بی‌اجازه برنمی‌دارد و در واقع برای آن‌ها موقعیتی پیش نمی‌آید که یاد بگیرند از حریم و وسایل خود دفاع کنند. ان‌ها یاد نمی‌گیرند که برای جلب توجه والدین خود رقابت کنند و در واقع بسیاری از تجربیاتی را که کودکان با خواهر و برادر‌های خود دارند، نخواهند داشت. همین امر می‌تواند باعث شود مهارت‌های اجتماعی آن‌ها به‌خوبی رشد پیدا نکند.

بچه‌های تک‌فرزند زودتر بزرگ می‌شوند

بچه‌هایی که در خانه تنها هستند از آنجا که همیشه با دو بزرگسال هستند و الگوی رفتاری کودک در کنارشان جود ندارد، رفتارشان به بزرگ‌تر‌ها بیشتر شبیه می‌شود به قول معروف زودتر بزرگ می‌شوند. این موضوعی است که صالحی به آن اشاره کرده و ادامه می‌دهد: شاید در دید اول این‌طور به نظر برسد که این بچه‌ها مؤدب‌تر هستند و شاید رفتارشان معقول‌تر است، اما نباید از این غافل شد که بچه باید بچگی کند و از تجربیات، شیطنت‌ها و اشتباهات دوران کودکی محروم نشود.

او باید دوران رشد طبیعی خود را طی کند تا در آینده دچار مشکل نشود؛ بنابراین وی نباید در دوران کودکی مانند بزرگسالان رفتار کند. به همین دلیل باید سن و رفتار کودک متناسب هم باشد و این خود به خود در خانواده‌های گسترده بیشتر نمود پیدا می‌کند. کودک تنها که در جریان همه مشکلات بزرگ‌تر‌ها قرارمی گیرد، درک بیشتری از اطراف دارد و ممکن است مدام احساس گناه کرده و استرس داشته باشد. تنها ماندن کودک در خانواده هم به او ضربه می‌زند و هم می‌تواند پدر و مادر را دچار چالش کند به همین دلیل پیش از آن‌که زمان بگذرد و امکان فرزنددار شدن شما از بین برود برای داشتن خانواده پر نشاط‌تر برنامه‌ریزی کنید.

روزنامه جام جم