پشت پرده‌های شکل‌گیری کانون های غبار در اصفهان

یکی دو هفته پیش، خبرگزاری‌ها نوشتند آب در زاینده‌رود جاری می‌شود. وعده باز شدن دریچه‌های سد و جریان یافتن آب در رود زیبای اصفهانی‌ها، برای همین ایام و در پاییز داده شد؛ آبی که قرار بود در مسیر رسیدن به شهر نصف جهان و درخشش دوچندان آن، مزارع شرق اصفهان را هم سیراب و آماده کشت پاییزه کند.
حدود یک هفته بعد، اما معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان امید‌ها برای جریان یافتن آب در زاینده‌رود را ناامید کرد و گفت: با توجه به میزان آب موجود فعلی در سد زاینده‌رود، احتمال بازگشایی این رودخانه برای کشت پاییز امسال در استان ضعیف است.

این حکایت تکراری سال‌های خشک اخیر است که باز شدن و نشدن دریچه‌های سد و جریان یافتن آب در زاینده‌رود به، اما و اگر‌های بسیاری گره می‌خورد. وضعیت امسال، اما کمی متفاوت است، چون از مدت‌ها پیش کارشناسان آب و هوا، پاییز گرم و کم‌بارشی را برای کشورمان پیش‌بینی کرده‌اند. این پیش‌بینی را اگر کنار کم‌آبی موجود در کشور بگذاریم، احتمال خشک بودن زاینده‌رود و جریان نیافتن آب در آن طی روز‌ها و هفته‌های آینده بیشتر است.

در چنین شرایطی مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان خواستار تعیین تکلیف این رود شده و هشدار داده در پی خشکی زاینده‌رود، ۴۰کانون جدید گرد وغبار در اصفهان ایجاد شده که با اندک وزش باد شرایط بدی ایجاد می‌شود.

منصور شیشه‌فروش اضافه کرده در پی این شرایط، اصفهان سال گذشته ۱۲۱روز و از ابتدای امسال تاکنون نیز حدود ۸۰روز هوای آلوده و شرایط بحرانی را تجربه کرده، بنابراین لازم است وزارت نیرو طرح اضطراری و بحرانی در حوضه زاینده‌رود تدوین کند.

به نظر می‌رسد مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان روی مسأله مهم و درستی انگشت گذاشته، آنجا که خواستار ورود وزارت نیرو به ماجرا و تدوین طرح اضطراری و بحرانی در حوضه زاینده‌رود شده است.
خشکی زاینده‌رود نه تنها موجب شکل‌گیری کانون‌های گرد وغبار شده، که زیبایی را هم از شهر اصفهان ربوده و بخشی از گردشگرانش را پرانده است. از سوی دیگر، دست در دست مشکل کاهش شدید سطح منابع آب زیرزمینی، به ایجاد فرونشست و گسترش یافتن ترک‌های زمین تا نزدیکی آثار تاریخی این شهر کمک کرده است. از همین رو نه تنها ورود وزارت نیرو، بلکه سایر وزارتخانه‌ها و نهاد‌ها به این ماجرا ضروری است.
هرچند به نظر می‌رسد در این میان بیش از آن‌که نیاز به حضور وزارت نیرو به ماجرا باشد، ورود وزارت جهاد کشاورزی فوریت داشته باشد؛ وزارتخانه‌ای که در اجرای وظایف خود برای تبیین و ترویج الگوی کشت بین کشاورزان در سال‌های گذشته کوتاهی‌های بسیاری کرده تا با وجود کم‌آبی و خشکسالی شدید در سال‌های اخیر، محصولات آب‌بر همچنان در دشت بی‌آب اصفهان کشت و تولید شود.

به این آمار و ارقام که تورج فتحی، کارشناس حوزه آب و محیط‌زیست در اختیار ما قرار داده، نگاهی بیندازید. در حاشیه زاینده‌رود در شهرستان لنجان سال ۱۳۵۹ چیزی حدود ۹۰۰ هکتار زمین زیر کشت برنج قرار داشت که این اراضی تا سال ۱۳۹۹ به ۲۰ هزار و ۸۰۰ هکتار افزایش یافته است، به عبارتی طی ۴۰ سال زمین‌های زیرکشت محصولات آبی ۴۰۰ درصد افزایش داشته است. این درحالی است که در تمام این مدت، میزان آب‌های زیرزمینی و سطحی در این دشت سیر نزولی و کاهشی داشته است. تلخ‌تر این‌که در کنار کشت محصول برنج، درخت چنار که هر روز باید زیر آن آب جریان داشته باشد هم در این مناطق کاشته می‌شود تا از چوبش در تجارت چوب استفاده شود.

نتیجه این‌که به نظر می‌رسد در چنین شرایطی که همچنان کاشت و برداشت محصولات بسیار آب‌بر در این استان ادامه دارد، ورود وزارتخانه نیرو و حتی باز کردن دریچه‌های سد (البته اگر آبی پشت آن باشد)، دردی از بی‌آبی اصفهان و کانون‌های گرد وغبار آن درمان نخواهد کرد و باید به دنبال راهکار‌های دیگری بود.