پایان ملکه کودتا

نگاه منفعت‌طلبانه انگلیسی‌ها نسبت به ایران، نقش‌آفرینی در کودتای ۲۸ مرداد، ماه عسل روابط تهران و لندن در دوران حکومت شاه بعد از کودتا، همراهی این کشور با سیاست‌های ایالات متحده آمریکا، حمایت بریتانیا از عراق در دوران جنگ تحمیلی، همدستی لندن با پاریس و برلین در اعمال فشار بیشتر علیه جمهوری اسلامی در مذاکرات هسته‌ای و اعمال تحریم از جمله رویکرد‌های منفی ملکه علیه کشورمان بوده است که جام‌جم در گفتگو با سیدجلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلیس به بررسی این تحولات در دهه‌های گذشته پرداخته است.

ساداتیان با اشاره به ساختار حکومت و دولت در بریتانیا و جایگاه ملکه در این نظام اظهار کرد: نظام شاهنشاهی در راس حکومت انگلستان قرار دارد و شاه یا ملکه از اختیاراتی، چون فرماندهی کل قوا، انتخاب رئیس کلیسا و تایید دولت برخوردارست، اما قدرت سیاسی عمدتا دست احزابی مثل حزب محافظه‌کار یا کارگر است و از این‌رو، تعاملات بین‌المللی انگلیس مطابق با نظام پارلمانی در این کشور کاملا با نحوه سیاست‌گذاری هر حزبی که تصدی دولت را به دست می‌گیرد منطبق است و ملکه در این میان نقشی تشریفاتی دارد. وی ادامه داد: با این وصف، از زمان روی کارآمدن الیزابت دوم به‌عنوان ملکه انگلیس تاکنون مجموعه تحولاتی که در حوزه روابط تهران و لندن رخ داد و اتقاقات حساس و تاثیرگذاری را در تاریخ دو کشور رقم زد.

سفیر اسبق ایران در لندن با اشاره به رخداد‌های منتهی به سال‌های آخر جنگ جهانی دوم و اشغال ایران از سوی انگلیس، آمریکا و شوروی در شهریور ۱۳۲۰ تاکید کرد: صرف‌نظر از مسائلی مثل اشغال ایران و حوادث مربوط به آذربایجان و تحرکات حزب دموکرات در این منطقه، موضوع تسلط بر نفت ایران برای دولتمردان انگلیس بسیاری حیاتی بود و زمانی که نهضت‌ملی ایران در دوره نخست‌وزیری مصدق زمینه ملی شدن صنعت نفت را فراهم کرد، انگلیسی‌ها تمام تلاش خود را به‌کار بستند تا شرایط را به نفع خود تغییر دهند و در نهایت توانستند برای اجرای برنامه کودتا آمریکا را با خود همراه کنند و سقوط دولت مصدق را به نام ایالات متحده تمام کنند.

وی اوج روابط میان تهران و لندن را از اواخر دهه ۳۰ شمسی دانست و گفت: در سال ۱۳۳۹ الیزابت دوم به تهران سفر و از اصفهان بازدید کرد؛ از این مقطع به بعد روابط دو کشور به سمت بهبود رفت و از دهه ۴۰ به بعد انگلیسی‌ها کم‌کم در صنایع مختلف ایران سرمایه‌گذاری کردند و همین مسأله باعث وابستگی صنایع داخلی ایران به انگلیس شد، البته با گسترده شدن مراودات تجاری، اعزام دانشجو از ایران به بریتانیا افزایش پیدا کرد و بسط روابط دوجانبه تا مرحله‌ای پیش رفت که وقتی سازمان آب لندن برای بهسازی نیاز به پول داشت محمدرضا شاه مبالغ زیادی را به این مجموعه به‌عنوان وام پرداخت می‌کند.

ساداتیان با اشاره به وقوع انقلاب اسلامی و تاثیر این رخداد مهم در روابط میان ایران و انگلیس خاطرنشان کرد: بعد از پیروزی انقلاب، پرویز راجی، آخرین سفیر نظام شاهنشاهی سفارت ایران در لندن را ترک می‌کند و پس از آن روابط ایران و انگلیس با توجه به فضای سیاسی کاهش پیدا کرد.

در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ بود که گروهی وابسته به خلق عرب به سفارت ایران حمله کردند و ضمن به آتش کشیدن سفارت، دو دیپلمات ما را به شهادت رساندند و از این پس بود که شکل و شمایل تعاملات و روابط ایران و انگلیس رنگی از خصومت گرفت.

این کارشناس حوزه روابط بین‌الملل با تشریح ماجرای خرید تانک‌های چیفتن در زمان شاه و کارشکنی لندن در مسیر ارسال آن‌ها به ایران گفت: با این‌که پول این تانک‌ها پرداخت شده بود و ایران به حضور این تانک‌ها به‌واسطه جنگ تحمیلی نیاز داشت، اما انگلیسی‌ها تا دهه‌ها از ارسال آن‌ها خودداری و در طول دوران جنگ هم حمایت علنی خود را از رژیم بعث عراق اعلام کردند و حتی سلاح و برخی مواد اولیه را در اختیار عراقی‌ها قرار دادند. وی با اشاره به صدور فتوای امام درباره سلمان رشدی نیز تصریح کرد: در این مقطع تعامل میان ایران و انگلیس به پایین‌ترین حد خود و قطع روابط رسید، اما همزمان با شروع ماجرای فعالیت هسته‌ای ایران سطح روابط تهران و لندن در دولت خاتمی به سطح سفیر رسید، اما با حضور اعتراضی دانشجویان در سفارت انگلیس در اواخر دولت دوم احمدی‌نژاد بار دیگر سطح روابط دستخوش نوسانات شد.

شیطنت‌های رسانه‌ای بی‌بی‌سی

ساداتیان تبلیغات رسانه‌ای را از دیگر محور‌های پررنگ تاثیرگذار بر روابط ایران و انگلیس دانست و تصریح کرد: در مقاطع مختلف مثل دوران ملی‌شدن صنعت نفت، روز‌های منتهی به کودتای ۲۸ مرداد، دوران شکل‌گیری نهضت انقلابی مردم ایران به رهبری امام‌خمینی، مقطع مربوط به جنگ تحمیلی، ادوار مختلف مذاکرات هسته‌ای، مباحث حقوق بشری و... شاهد شیطنت‌های خبری و رسانه‌ای بی‌بی‌سی بودیم و این مسأله در تیرگی روابط میان تهران و لندن بسیار موثر بوده است.