نوآوری‌های اجتماعی در مقابله با معضلات اجتماعی

 

نوآوری ودیعه‌ای الهی به انسان و راز دوام در طبیعت و زندگی است. نوآوری، منشأ تداوم و تحول است. بدون وجود نوآوری و خلاقیت، زیستن، نامفهموم است و ادامه حیات، بی‌اثر. یکی از نوآوری‌های مداوم انسان، تشکیل جمع و جامعه و زندگی اجتماعی است. انسان، بدون اجتماع، از اشرفیتش فاصله می‌گیرد. با این حال، جامعه و زندگی اجتماعی، بعضا با چالش‌ها و گرفتاری‌های مختلفی مواجه می‌شود که باز هم، بهره‌گیری از خلاقیت و نوآوری، سبب رهایی از این مشکلات می‌شود. در نتیجه، نوآوری و خلاقیت، علاوه بر آن که برای حفظ و دوام جمعیت حیاتی است، برای رفع موانع و سختی‌های نیز ضروری است و جز این هم، راهی در کار نیست.

اکنون نیز بسیاری از معضلات و مشکلات اجتماعی، از آنجا که به خلاقیت نیاز دارند، به گونه‌ای دیگر در راستای نوآوری‌های اجتماعی توام با اشتغال و رفع بیکاری، عمل می‌کنند. یعنی کسب و کار‌هایی به وجود می‌آید که به رفع چالش‌های اجتماعی نیز کمک می‌کند. هم ثروت می‌آفریند، هم نخوت را از بین می‌برد.

در این میان، دسته‌ای از نوآوری‌ها که به آن‌ها نوآوری‌های عمومی یا نوآوری اجتماعی می‌گوییم در حکمرانی خوب، بسیار اهمیت می‌یابد. در زیست‌بوم فناوری و نوآوری بهره‌‎گیری از نوآوری‌های باز و مردمی، شرکت‌هایی در حوزه نوآوری‌های اجتماعی را به‌وجود آورد که علاوه بر سیستماتیک کردن جامعه، به مقاومت و تاب‌آوری عدالت اجتماعی و در نهایت، توسعه و پیشرفت کشور می‌انجامد. این زیست‌بوم، شامل شاخه‌های مختلفی از جمله فرهنگی، اقتصادی، محیط‌زیستی و عرصه بین‌المللی است که با توجه به فراگیر بودن این شاخه‌ها، بیش از پیش می‌شود به اهمیت آن در جامعه پی برد.

ما اکنون با داشتن بیش از ۱۱هزار شرکت دانش‌بنیان و خلاق در کشور، کارخانه‌های نوآوری، خانه‌های خلاق و نوآوری، مراکز نوآوری و صندوق‌های جسورانه، می‌توانیم با جدیت بگوییم زیست‌بوم حوزه نوآوری و خلاقیت در جامعه شکل گرفته است. در مورد نوآوری اجتماعی نیز با توجه به تمدن دیرینه ما و وجود فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی، می‌توانیم بگوییم این زیست‌بوم، سال‌های سال است در این خاک سر برآورده است و ریشه‌های قوی و محکمی هم دارد.

نوآوری‌های اجتماعی سبب محرومیت‌زدایی در سراسر کشور، بسط و گسترش آموزش در بین آحاد جامعه و همچنین ریشه‌کن کردن عوامل بیکاری و دمیدن روحیه کارآفرینی در بین اقشار مختلف و مقابله با بن‌بست‌ها و معضلات اجتماعی می‌شود.

در سند تحول دولت مردمی سیزدهم، چند راهبرد مهم وجود دارد که بر بال نوآوری، سوار می‌شود و از موانع عبور می‌کند. برای مثال، شکل‌دهی جریان نوآوری اجتماعی در حوزه سبک زندگی یا آموزش یکی از مواردی است که با حضور زیست‌بوم نوآوری و فناوری به نتیجه می‌رسد. ایجاد سازوکار‌های حمایت از شکل‌گیری بازار محصولات شرکت‌های نوآفرین در حوزه‌های مختلف، از دیگر مواردی است که دولت مردمی، به آن جامه عمل خواهد پوشاند.

از سوی دیگر، در سند ملی توسعه فناوری‌های نرم و فرهنگی نیز که به عنوان یک سند بالادستی مطرح است، ما شاهد هستیم که با تاکید فراوان بر نوآوری‌های اجتماعی، به حل معضلات اجتماعی با کمک گروه‌های مردمی در این زیست‌بوم توجه شده است.

اولویت نوآوری‌های اجتماعی، اما نکته‌ای است که شرکت‌های خلاق و ایده‌پردازان سراسر کشور که خوشبختانه تعدادشان پرشمار است، باید به آن توجه کنند. این اولویت‌ها، عبارتند از عدالت آموزشی، رفع محرومیت و فقرزدایی، سلامت و خانواده و سبک زندگی. این عرصه، بسیار گسترده است و استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان، در کنار خانه‌های خلاق و نوآوری تخصصی این حوزه می‌توانند علاوه بر آن‌که گره‌های بسیاری را به سرعت بگشایند، کسب‌و‌کار خود را نیز رونق ببخشند و الگویی بومی را در زمینه زیست‌بوم نوآوری‌های اجتماعی ارائه کنند.

در این زمینه، حرف بسیار است و نکته فراوان، اما تنها به این نکته بسنده می‌کنم که ایران اسلامی، زمینی حاصلخیز و پرزر دارد و بالاتر از آن، منابع انسانی‌اش، بسیار ثروت‌آفرین و گوهربخش‌تر است. با تکیه به فرهنگ و همچنین زیست‌بوم نوآوری و خلاقیت، به زودی در انتظار الگویی به یادماندنی برای جهانیان خواهیم بود.