نگاهی به آداب و رسوم ماه محرم در «یزد حسنیه ایران »

به گزارش خبر نگار جام جم آنلاین یزد ، هرساله آيين‌هاي عزاداري به مناسبت ماه محرم با شكوه و عظمت خاصي در یزد حسنیه ایران برگزار می شود و مردم استان یزد در برپایی این مراسمات و و ائین ها از استان های پیشرو هستند که این نشان دهنده اردا ت بالای مردم دیار دارالعباده است آذين بندي حسينيه، نخل برداري، طبخ آش، ذبح گوسفند، پخش نذورات مردمي و برپايي هيات‌هاي سينه‌زني و زنجيرزني از ديگر برنامه‌هاي مردم یزد در ماه محرم است. نخل برداری یکی از آیین کهن یزدیها در ایام محرم به ویژه روز عاشوراست و با آغاز ماه محرم، نخل ها که نماد تابوت امام حسین (ع) هستند، یکی یکی سیاه پوش می شوند.
نخل ها که در ایام مختلف سال، برهنه در نقاط مختلف و در مقابل حسینیه ها، مساجد، تکایا با صلابت ایستاده اند، با آغاز ماه محرم سیاه پوش و برای برگزاری مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا آماده می شوند.
نخل برداری از مهمترین آداب عزاداری در استان یزد است، نخل در فرهنگ مردمان دارالعباده همان تابوت و نمادی از جنازه مطهر ائمه اطهر و به ویژه حضرت امام حسین(ع) است که مردم با چرخش آن دور حسینیه‌ها به تشییع می‌پردازند.

نخل برداری در یزد 

این نخل معمولا از جنس چوب است و مراسم نخل برداری از ویژگیهای منحصر به فرد محرم و عزاداری در یزد است.

 حمل این تابوت در بین مراسم‌های مختلف محرم از کارهای اصلی و اساسی به شمار می‌رود.
نخلها در دیگر ایام سال بدون تزئیین در کنار حسینه ها، تکایا و میادین بزرگ شهر قرار دارند و سنبل عشق و ارادت مردم یزد به امام حسین(ع) به شمار می روند و مردم نسبت به آن احترام وارادت خاصی قائل هستند.
نخل های میدان بعثت، امیر چخماق و میدان امام تفت از جمله نخل های معروف یزد هستند و مراسم نخل برداری عصر روز عاشورای میدان امام تفت که تا غروب روز عاشورا ادامه دارد از شکوه وجلال خاصی برخوردار است.

مراسم نخل برداری با حضور خیل عظیم عزاداران حسینی انجام می شود و هرکس با نیت خاص در این مراسم شرکت می کند، اقلیت های مذهبی به ویژه زرتشتیان یزد نیز مراسم عزاداری امام حسین و نخل برداری را به نظاره نشسته وبه مظلومیت حسین و خاندان او اشک می ریزند.
شهر یزد دو نخل بسیار بزرگ دارد که یکی را در میدان امیرچخماق و دیگری را در میدان بعثت قرار داده‌اند.

برگزاری مجالس عزاداری و تعزیه‌خوانی به ویژه به یاد جانفشانی و آزادمردی حضرت سیدالشهداء (ع) در یزد از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. مردم یزد هر ساله در یک یا چند روز از دهه اول محرم و حتی تا سیزدهم محرم اقدام به نخل‌برداری یا به گفته خودشان نقل‌برداری می‌نمایند. البته در شهادت برخی دیگر از امامان نیز ممکن است مراسم نخل‌برداری را به جا آورند. مراسم نخل‌برداری در شهرهای تابعه و حتی روستاها که عموماً دارای نخل هستند نیز برگزار می‌شود.

عزاداران حسینی در یزد اعتقاد راستینی به عمل نخل‌برداری دارند، تا حدی که برای رفتن در زیر نخل و شرکت در نخل‌برداری نذر می‌کنند یا بهترین دام خود را در پای نخل قربانی می‌نمایند و حتی برخی برای رفع حاجت خود به نخل متوسل می‌شوند. مراسم نخل‌برداری نیز همچون تشکیل هیئت‌های عزاداری دارای قواعد و قوانین خاص خود است. مثلاً هر جبهه از نخل مربوط به یک یا چند محل است، البته اگر نخل آنچنان بلند و سنگین باشد، مانند نخل میدان بعثت، میرچخماق و حسینیه شاه‌ولی شهر تفت که ارتفاع آنها به یازده متر می‌رسد.

مراسم کتل بستن

مراسم دیگر کتل بستن است که همان زین کردن اسب است در یزد به اسب زین کرده‌ای که به‌طور خاص آراسته شده و پیشاپیش دسته عزاداری حرکت می‌کند «کتل» می‌گویند. افسار این اسب یا کتل همواره در دست محافظ آن است و جلو دسته سینه‌زنی حرکت می‌کند و محافظ آن مرتب سر و صورت حیوان را نوازش می‌کند. گاهی به گردن این اسب چند شال، ‌ترمه یا ابریشمی به رنگ‌های سبز و سرخ آویزان کرده و سر و صورت حیوان را با چند قطعه آیینه کوچک، نگین، قرآن و... آذین می‌نمایند و‌گاه بنا بر سلیقه شخصی و به تعبیری دیگر، پارچه سفید خون‌آلودی را بر پشت حیوان می‌کشند و چند قطعه چوب رنگ شده قرمز به نشانه تیر و پیکان در پارچه فرو می‌کنند. هم چنین کبوتر زنده‌ای را که با رنگ قرمز آغشته شده نیز بر پشت اسب می‌گذارند.
افسار این اسب یا کتل همواره در دست محافظ آن است و جلو دسته سینه‌زنی حرکت می‌کند و محافظ آن مرتب سر و صورت حیوان را نوازش می‌کند. این حرکت نمادین را «اسب و کتل» می نامند.

هیئت‌های عزاداری یزد

در یزد نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور، هیئت‌های عزاداری در قالب هیئت سینه‌زنی و زنجیر زنی تشکیل می‌شود. قدمت برخی از هیئت‌های استان یزد به قرن‌ها می‌رسد که آداب و سنن و حتی تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده است به گونه‌ای که حفظ و صیانت از آن سرلوحه کار دست‌اندرکاران هیئت‌های عزداری در هر دوره است.

نوحه های شورانگیز یزد و مداحان یزدی شهره عام و خاص هستند وضرب آهنگ سینه زنی یزدی ها بصورت سه ضرب چهارضرب ،پنج ضرب ،شش ضرب وبالاتر و در برخی از محله های شهر یزد این نوحه ها با ضرب آهنگ حماسی است که در نوع خود کم نظیر است.

نمایش کاروان اسیران کربلا، بازار شام و شبیه سازی شمربن ذی الجوشن، حارث و گهواره علی اصغر و همچنین اجرای تعزیه و به آتش کشیدن خیمه های فرزندان امام حسین(ع) از برنامه های عزاداران یزدی در عصر روز عاشوراست.

در این مراسم عزاداران به یاد فرزندان اباعبدالله الحسین(ع) آرام و با دردست داشتن شمع و حرکت در کوچه پس کوچه های تاریک عزاداری می کنند.

مراسم جوش دوره

جوش دوره یکی از سبک های عزاداری است به این نحو که عده‌ای به صورت دایره‌وار می‌ایستند و با یک ‌دست کمر بغل‌دستی خود را گرفته و با دست دیگر سینه می‌زنند؛ سادات هم در سر دسته این عزاداری می ایستند و به اجرای جوش می پردازند.
عزاداران حسینی در روز تاسوعا به دو دسته تقسیم می شوند و با اشعاری محزون در حالی که به سینه می زنند و یک پای خود را جلو و پای دیگر را به عقب و سپس پای راست بلند کرده و به زمین می زنند به دور علمی که وسط محل عزا داری نصب شده می چرخند.
در این روز برای افرادی که در طول سال یعنی از محرم پارسال تا تاسوعای امسال از دنیا رفته اند جوش دوره می زنند.
مراسم اجغه‌زنی

هر سال یک گروه عزاداری به نام اجغه‌زنی در روزهای نخست ماه محرم فعالیت خود را آغاز می‌کنند و در روزهای تاسوعا و عاشورا این برنامه با سوز و گدازی که دارد به اوج خود می‌رسد.
در این گروه 70 تا 80 نفری که از افراد میانسال تشکیل شده، یک‌نفر نوحه سرایی می‌کند و بقیه دو قطعه سنگ یا چوب مخصوص آماده شده را که در دو دست دارند، در یک فضای معنوی و هماهنگ به هم می‌زنند تا یاد و خاطره امام حسین (ع) که دشمن با ایجاد سر و صدا اجازه نمی‌داد، سخنانشان در روز عاشورا به لشکریان یزید برسد، در اذهان مردم تداعی شود.

مراسم جغجغه زنی

سنگ زنی یا به گویش محلی جغجغه ‏‏زنی به شیوه ای هنرمندانه با ریتم و اشعاری خاص در شب‏‏‏ های ماه محرم در برخی از حسینیه‏‏ ها  و روستای یزد بعد از مراسم نوحه‏ خوانی و زنجیرزنی اجرا می ‏شود.
مراسم ها در یزد ادامه دارد تا بعد از عاشورا و روز 13 محرم که سوم شهادت امام حسین (ع) و یارانش است.
مردم دارالعباده از دیرباز در روز 13محرم که آن را سوم امام‌حسین(ع) نیز می‌خوانند به برگزاری مراسم‌های مختلف عزاداری و به خصوص نخل‌برداری در گوشه و کنار شهر و در محلات مختلف می‌پردازند و به مقام والای شهدای کربلا ادای احترام می‌کنند.
مردم ولایتمدار یزد در آیینی کهن، مصادف با روز 13محرم با راه اندازی دستجات سینه زن و زنجیرزن و حضور در مسجد ملااسماعیل نسبت به برپایی مجلس عزاداری حضرت امام حسین (ع) و یاران و اصحاب وفادارش اقدام می کنند.
این مراسم معنوی از ابتدای صبح آغاز و تا برگزاری نماز جماعت ظهر و عصر در این مکان ادامه دارد.

برای دیدن مراسم باشکوه عزاداری امام حسین(ع) در استان یزد بسیاری از توریستهای کشورهای خارجی و حتی مردم سایر نقاط کشورمان در روز عاشورا به استان یزد سفر می کنند و درمراسم نخل گردانی  که یکی از پرشور ترین مراسم عزاداری امام حسین (ع) است شرکت می کنند البته این مراسم در شهرستانهایی نظیر تفت، مهریز و یزد بسیار ویژه وبا شکوه خاصی نسبت به سایر شهرستان ها برگزار می شود و جمعیت بسیاری حتی از مرکز استان برای تماشای این مراسم به تفت و مهریز می روند.

این فرهنگ و باور مردم استان یزد همچنین مراسم ویژه عزاداری به عنوان یکی از فرهنگهای ملی در فهرست آثار معنوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.