تهران، میاندار ترمیم روابط همسایگان

به گزارش جام جم آنلاین، ایران در طول چند دهه گذشته به‌ویژه از زمان استقلال کشور‌های حاشیه‌ای دریای خزر و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همواره بر حسن‌همجواری تاکید کرده بود، اما با این وصف، رویکرد‌های جمهوری آذربایجان در برخی مقاطع باموضوع رعایت حق همسایگی منافات داشت. پناه دادن به برخی گروه‌های تجزیه‌طلب قوم‌گرا و همچنین همکاری‌های نظامی، امنیتی و اطلاعاتی با رژیم صهیونیستی بخشی از اقدامات این کشور علیه ایران بود، اما در عین‌حال جمهوری اسلامی ایران سعی کرده بود نگاه همسایه‌محوری را نسبت به آذربایجان حفظ کند و بزرگوارانه از تحرکات باکو بگذرد. طبعا بخش مهمی از این رفتار ناشی از صبر راهبردی ایران و بخش دیگر آن هم به‌دلیل پیوند‌های مذهبی، فرهنگی و تمدنی میان ملت‌های ایران و جمهوری آذربایجان بود.

وقوع آخرین جنگ قره‌باغ و البته چیرگی آذربایجان در این جدال و همچنین تصرف بخشی از خاک ارمنستان باعث شد که دولتمردان این کشور، بیش از پیش به خود غره شوند و با تصور ادامه صبر راهبردی ایران، نسبت به ترانزیت کالای ایران از مسیر «گوریس» مشکلاتی را به‌وجود آورند. همچنین اظهارات الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان هم در‌خصوص تمامیت‌ارضی ایران به‌ویژه در حوزه ارس، شرایط را پیچیده‌تر کرده است. این‌بار، اما ایران، با عبور از صبر راهبردی و همچنین با برگزاری رزمایش خیبر در نواحی مرزی آذربایجان‌غربی نشان داد که بر سر تمامیت‌ارضی کشور با هیچ دولت و کشوری شوخی ندارد. این رزمایش نظامی البته حاوی پیام‌های جدی برای ترکیه هم بود تا اردوغان هم مثل دیگر همتای ترک‌زبان خود به این نتیجه برسد که به‌واسطه برخی همراهی‌ها با جمهوری آذربایجان نمی‌توان جمهوری اسلامی ایران را تحت فشار قرار داد؛ مضاف بر این‌که این دو کشور، در پی آن بودند تا با مسدود‌سازی مسیر ترانزیتی ایران از مسیر ارمنستان، عبور کالا‌های ایرانی به اروپا را از مسیر‌های ارتباطی آذربایجان و ترکیه با مشکل مواجه کنند؛ به‌ویژه آن‌که ترکیه همزمان دست به افزایش تعرفه ترانزیتی زد، اما با این وصف اقدام به‌موقع جمهوری اسلامی در اتخاذ مواضع قاطع و حضور نیرو‌های نظامی ایران در مرز‌های بین دو کشور نشان داد که این بار کشورمان از سیاست صبر راهبردی عبور کرده است و هر‌گونه تلاش برای ایجاد اختلال در حوزه اقتصادی و مراودات مرزی را با پاسخ قاطع مواجه خواهد کرد.

در این شرایط روابط ایران و ترکیه هم فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است و این دو کشور در حوزه تعامل با سوریه اختلافاتی دارند. بعد از بروز تنش‌ها در سوریه از یک دهه گذشته، ترکیه هم به صف مخالفان بشار اسد پیوست و به بهانه حضور کرد‌ها در مرز‌های سوریه، تحرکات نظامی علیه این کشور انجام داد و حتی تصرفات مرزی داشت. البته برگزاری چند جلسه مشترک موسوم به آستانه میان ایران، روسیه و ترکیه، تا حدودی زمینه هم‌افقی نسبی دیدگاه سه کشور در حوزه تحولات سوریه شد و امید‌های فراوانی وجود دارد که ایران و ترکیه درباره سوریه به اشتراک نظر برسند. در‌مجموع، عبور از شرایط مقطعی و واقع‌بینی کشور‌های همسایه نسبت به مواجهه منطقی و اصولی ایران طی یک‌سال گذشته باعث شد که بار دیگر موضوع برگزاری نشست‌های مشترک سه‌جانبه میان ایران، آذربایجان و ترکیه در دستور وزیران خارجه این سه کشور همسایه قرار گیرد.

به‌جز وقوع تنش‌هایی در برخی مقاطع، نوع روابط ایران و آذربایجان یک نوع رابطه راهبردی است و روند تحولات نشان داد که اراده سیاسی رهبران دو کشور هم بر توسعه روابط پایدار در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حتی نظامی است. ما در طول دوران جنگ قره‌باغ به‌صورت رسمی از تمامیت‌ارضی آذربایجان دفاع کرده و مخالفت خود را با هر‌گونه تجزیه‌طلبی اعلام کردیم و حتی رهبری هم در همان مقطع به‌صراحت خواستند که تمامی مناطق اشغال شده از سوی ارمنستان به خاک آذربایجان برگردد.

 

طی این سال‌ها میان ملت‌های ایران و آذربایجان تعاملات فرهنگی و اجتماعی فراوانی برقرار شد و حسب برخی گزارش‌ها حتی در جریان بروز چالش میان ایران و آذربایجان، اکثر نمایندگان مجلس آذربایجان خواهان روابط گسترده با جمهوری اسلامی ایران بودند. روابط ایران و ترکیه هم به‌واسطه اشتراکات دینی، فرهنگی و تمدنی از ظرفیت‌های بالایی برخوردار است. جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های گذشته همواره از تمامیت ارضی این کشور حمایت کرد و حتی بعد از وقوع بحران در ترکیه به‌واسطه بروز کودتا در سال ۲۰۱۶، جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که مخالفت خود را با کودتاچیان و حمایت خود از دولت قانونی ترکیه اعلام کرد.

این سه کشور همسایه در معاهدات بین‌المللی مشترکی عضویت دارند، اما در عین‌حال مثل بسیاری از کشور‌های دنیا از تهدیدات مشترکی هم رنج می‌برند. موضوع تروریسم از‌جمله مسائلی است که هم در منطقه و هم در عرصه‌های بین‌المللی آسیب‌های فراوانی را به بار آورده است و همکاری ایران، آذربایجان و ترکیه می‌تواند زمینه مبارزه با این تهدید فراگیر را فراهم آورد. به‌ویژه این‌که افراطی‌گری خشونت‌آمیز و همچنین تجزیه‌طلبی همچنان شرایط را برای جنایات سازمان‌یافته فراملی مهیا کرده است. موضوع قاچاق یکی دیگر از مسائل مشترک میان این سه کشور است. تجارت غیرقانونی اسلحه، قاچاق مواد مخدر و قاچاق مهاجران تبعات زیانبار اجتماعی زیادی دارد و برخورد با این پدیده‌های ناهنجار، لزوم همکاری میان این سه کشور همسایه را بیش از پیش مورد توجه قرار داده است.

تعاملات فزاینده اقتصادی

موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک سه کشور و قرارگیری آن‌ها در مسیر کریدور‌های مهم ترانزیت بین‌المللی، ضرورت تلاش برای افزایش همکاری‌ها را در مسیر توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و استفاده هر چه بیشتر از مزایای ظرفیت ترانزیتی کشور‌ها را بیش از پیش نشان می‌دهد. مضاف بر این‌که این سه کشور همسایه می‌توانند شرایط را برای بهره برداری کامل از ظرفیت خط‌آهن باکو ــ تفلیس ــ قارص فراهم کنند. تاکید بر تکمیل هرچه زودتر خط‌آهن رشت ــ آستارا و همچنین استفاده از تمام ظرفیت بندرگاه‌ها در راستای تأمین منافع هر سه کشور به ساماندهی تجارت و تسریع خدمات حمل‌و‌نقلی و گسترش مناسبات اقتصادی خواهد انجامید. از سویی دیگر اجرای پروژه‌ها و برنامه‌های مشترک در حوزه‌هایی مثل انرژی‌های تجدیدپذیر، مرز‌ها و گمرکات، بانکداری، مخابرات، صنعت، کشاورزی، گردشگری و محیط‌زیست و به‌کارگیری ظرفیت‌های بخش خصوصی می‌تواند باعث تقویت همکاری‌ها میان این سه کشور همسایه شود.

منبع: روزنامه جام جم